NG gemeente Zastron

Die NG gemeente Zastron is ’n Vrystaatse gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Dit is in 1894 gestig (volgens Ons Kerk Album [1917] 29 November 1893) as die 35ste gemeente in die Vrystaatse Kerk en die derde laaste voor die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902). Dit is een van 10 gemeentes wat in die dekade ná 1890 in die Vrystaat tot stand gekom het.

Mev. pres. Jan Brand, gebore Johanna Zastron, na wie die dorp genoem is.

Ds. John du Plessis, die later so omstrede hoogleraar van die Stellenbosse Kweekskool, was van 1894 tot 1899 Zastron se eerste leraar.

Zastron se NG kerk, afgeneem omstreeks 1917, sowat twee jaar nadat dit voltooi is. Die argitek was Walter Donaldson van Ficksburg.

Ds. P.A.M. de Vos, van 1899 tot 1929 Zastron se tweede leraar.

Die kerkgebou tydens verfwerk omstreeks 2000.

Prof. P.J.G. de Vos was die vader van Zastron se tweede NG leraar, ds. P.A.M. de Vos en het ook die inwyding van die derde kerk in Januarie 1915 waargeneem.

Prof. J.I. Marais het die orrel in die derde kerk in 1915 ingewy terwyl prof. P.K. de Villiers dit bespeel het.

Ds. Jacob Rabie was van 1930 tot 1945 Zastron se derde NG leraar.

Ds. J.A.J. McDonald, van 1946 tot 1950 die gemeente se vierde leraar.

Ds. P.L. Cilliers, van 1951 tot 1957 Zastron se vyfde leraar.

Ds. S.A. Opperman, 1957 tot 1961 die sesde leraar.

Ds. Johan Gregorius Bezuidenhout, leraar van 1965 tot 1969.

Ds. N.F.P. Burger was die gemeente se leraar van 1979 tot sy aftrede in April 1986. Dit was sy sesde gemeente sedert 1952.

Dorpstigting

Die dorp Zastron is geleë aan die voet van Aasvoëlberg, die hoogste punt in die Vrystaat. Die dorp is aangelê in die verowerde grondgebied op 'n gedeelte van die plaas Verliesfontein, distrik Rouxville. Hierdie plaas het aan ene J.H. de Winnaar behoort. Ná sy dood het J.J. Taljaard as waarnemende eksekuteur vir E.J. Pringle, die eksekutrise in die boedel van De Winnaar, die plaas aan G.W. Fouché, Jacob Seligman, C.C. Mathey en J.J. Taljaard vir £3 250 verkoop. In 1876 is die gedeelte waar die dorp nou staan, in erwe opgemeet.

Die eggenote van pres. Jan Brand, Johanna Sibella Brand (gebore Zastron), is genader met die versoek om haar toestemming dat die dorp haar nooiensvan Zastron as naam sal dra, waartoe sy ingewillig het. Nadat die eerste sewe erwe in 1878 verkoop is, het die eienaars hulle bes gedoen om die plek as dorp erken te kry. Daarin het hulle baie teëstand van ander inwoners van die distrik Rouxville ondervind. Hierdie mense het selfs 'n vergadering van belanghebbendes belê, waarop die meerderheid teen die dorpsverklaring van Verliesfontein besluit het. Hierin is hulle toe ook nog deur 'n besluit van die kerkraad van Rouxville gesteun.

Tog, toe later pogings aangewend word om deur middel van 'n versoekskrif die plaas Van Iddekingsvlei die voorkeur bo Verliesfontein te gee, het die kerkraad van Rouxville ook hierdie vertoë van die hand gewys. In 1881 het die Volksraad 'n kommissie aangestel om die saak te ondersoek. Die bevinding van die kommissie was dat die plaas Verliesfontein baie geskik vir 'n dorp was. 'n Aanbeveling vir die erkenning van die dorp is aan die Volksraad voorgelê, tesame met die besware daarteen.

Nietemin, op 16 Mei 1882, aanvaar die Volksraad die volgende besluit: "De Raad erkent het dorp op de plaats Verliesfontein (Rouxville) onder den naam Zastron." Die eerste skool is in 1877 met 25 leerlinge geopen. In 1926 is Zastron tot 'n aparte magistraatsdistrik verklaar.

Gemeentestigting

Eers op 29 November 1893 (volgens P.J. Nienaber in Suid-Afrikaanse pleknaamwoordeboek sowel as Ons Kerk Album, maar 1895 volgens Ons gemeentelike feesalbum en 1894 volgens die NG Kerk se Jaarboek) is 'n eie gemeente hier gestig weens die teenkanting van die gemeente Rouxville. Die eerste kerk is reeds op 2 Oktober 1890 voltooi. Op 16 Junie 1894 is 'n beroep uitgebring op die eerste leraar van Zastron, prop. (later prof.) John du Plessis. Hy het die beroep aangeneem. Vier en 'n half jaar het ds. Du Plessis die gemeente bearbei en alles in die nuwe gemeente op 'n deeglike voet geplaas. Ds. Du Plessis het hom egter geroepe gevoel om hom aan die sendingwerk te wy, en hy het sy bediening alhier neergelê.

In April 1899 is prop. P.A.M. de Vos as opvolger van ds. Du Plessis beroep. Weens tydelike werk te Kakamas kon hy eers in Oktober 1899 sy werksaamhede op Zastron aanvaar. Op 19 Oktober sou die Suidelike Ring te Zastron sit en die nuwe leraar georden word. Prof. P.J.G. De Vos, vader van die nuwe leraar, sou die ordeningsdiens waarneem. Weens die uitbreek van die Engelse oorlog, het daarvan egter niks gekom nie. Toe die nuwe leraar hier aankom, word hy deur vroue en kinders en bejaarde broeders ontvang, want die burgers was reeds op kommando. Die ordening het ietwat later plaasgevind.

Ná die Tweede Vryheidsoorlog

Voor die oorlog was die ledetal tussen 1 000 en 1 100. Ná die oorlog het die getal vanweë nuwe intrekkers vinnig toegeneem en spoedig tot 1 600 gestyg. In 1906 is die nuwe kerk ingewy met 800 sitplekke, gebou volgens plan van die Rouxville-kerk, maar sonder toring. Dit was omdat die ou kerkie, gebou as buitekerk van Rouxville, spoedig geheel en al te klein vir die groeiende gemeentes was. In 1912 (of 1914 volgens Ons Kerk Album) is die tweede kerk egter tot op sy fondament afgebreek omdat dit ook heeltemal te klein vir die gemeente was en is met die kerkgebou met sy 1 400 sitplekke soos dit nou daar staan 'n aanvang gemaak, en deur die seën van die Here is die nuwe gebou op 21 Januarie 1915 ingewy, of volgens Ons Kerk Album 22 Januarie. Die wydingsdiens is deur professor P.J.G. de Vos waargeneem en die wyding van die orrel deur prof. J.I. Marais; die orrel is bespeel deur prof. P.K. de Villiers, met Gesang 62 as wydingslied. Die ligte is deur ds. S.J. Perold en ds. H.S.M. Botha ingewy. Die argitek van die kerkgebou was Walter Donaldson van Ficksburg, wat ook verantwoordelik was vir Rosendal se NG kerk (1914) en Petrusburg s'n (1914).

Ds. De Vos was predikant van die gemeente van 1899 tot 1920. Op 7 Maart 1930 is ds. Jacob Rabie alhier bevestig. Sy opvolger, in 1951, was ds. P.L. Cilliers.

Sendingwerk

In 1903 is 'n sendingkerk sonder skuld ingewy. Dit het £280 gekos. Professor P.J.G. de Vos het die wydingsdiens waargeneem. In 1910 het die kerkraad van die gemeente Zastron besluit om 'n sendeling te beroep en is eerw. J.J. Pansegrouw met algemene stemme beroep. In Junie 1910 het die Sendingbondkongres van die OVS op Zastron sitting gehou, en by hierdie geleentheid is eerw. Pansegrouw georden. Aan die begin was daar baie teëstand wat die werk in die sendinggemeente gestrem het. Maar namate die sendeling invloed gewin het, het die werk snel vordering gemaak, en 1911 kon ’n kerkraad saamgestel word wat uit lidmate van die sendingkerk bestaan het. Die sendinggemeente het daarna snel vooruitgegaan.

Lidmaattal

Die gemeente het in 1960 1 304 belydende lidmate gehad, in 1973 was dit 1 082, in 1985 893, in 2000 576, in 2010 574, maar in 2015 net 455. Weens die ontvolking van die Suid-Vrystaatse platteland het die Gereformeerde kerk Zastron, wat in 1916 gestig is, in 2004 ontbind. Dié gemeente het in 1959 57 belydende lidmate gehad vergeleke met 16 in 2002. Die dorp se wit inwoners het in die sensus van 2001 en dié van 2011, nes die NG lidmate, konstant gebly toe dit net met vyf afgeneem het van 644 tot 639, vergeleke met 'n toename in die Vrystaat se wit bevolking van 238 789 tot 239 026. Die NG Kerk se belydende lidmate het egter tussen 2000 en 2010 van 109 316 tot 96 154 afgeneem.

Enkele leraars

• John du Plessis, 1894–1899
• Philippus Albertus Myburgh de Vos, 1899–1929
• Jacob Rabie, 1930–1945
• Jacobus Andreas Joubert McDonald, 1946–1950
• Pieter Lafras Cilliers, 1951–1957
• Stephanus Abraham Opperman, 1957–1961
• Johan Gregorius Bezuidenhoud, 1965–1969
• Petrus Johannes Wolhuter Joubert, 1969–1975
• Nicolaas Franciscus Petrus Burger, 1979 – 26 April 1986 (aanvaar sy emeritaat)
• Johannes Adolf van Schalkwyk, 1997–2007 (waarna Kathu)
• Coenraad Hendrik Jacobs, 2007–2014 (van Kathu af gekom)
• Christiaan Jonker Stoltz, 2014 – hede

Bronne

• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse pleknaamwoordeboek, deel 1. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1975. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).

Sien ook

• Gereformeerde kerk Zastron

Eksterne skakels

• (en) Foto's van Zastron se NG kerk op Panoramio.com Geargiveer 4 Oktober 2015 op Wayback Machine. URL besoek op 3 Mei 2015.
• (en) Foto van Zastron se NG kerk op Pinterest.com. URL besoek op 3 Mei 2015.