Mese

Mese (Paridae) is 'n familie van voëls wat aan die orde van sangvoëls (Passeriformes) behoort. Die woord mees is 'n versamelnaam vir drie voëlfamilies. Twee families kom in Suider-Afrika voor, naamlik die egte mese (familie Paridae) en die buidelmese of kapokvoëls (familie Remizidae).

Mese
Lophophanes cristatus in Skotland
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Aves
Orde:	Passeriformes
Suborde:	Passeri
Familie:	Paridae Vigors, 1825
Genera
5-10, sien teks.
Globale verspreiding (in groen).
Sinonieme
Sien teks.

Hierdie twee families is naverwant en dit is moontlik dat die buidelmese eers onlangs uit die egte mese ontwikkel het. Die buidelmese se neste lyk baie soos die van die wewers. Die stertmese (familie Aegithalidae), waarvan daar geen spesies in Suider-Afrika voorkom nie, verskil van die ander twee families wat sekere eienskappe betref. Mese leef hoofsaaklik van insekte, hoewel hulle dieet ook sade en vrugte insluit.

Ander kenmerke is hulle sterk, geboë pote met verlengde naels, wat van hulle uitsonderlike klimmers maak. Hulle vlerke is gewoonlik klein en afgerond. Party mese is trekvoëls, terwyl ander standvoëls is. Hulle is besonder energieke en beweeglike voëltjies, en hulle lewenswyse stem ooreen met die van die boomklewers (familie Sittidae) en die boomkruipers (genus Certhia).

Die stertmese (familie Aegithalidae) verskil van die ander twee families wat hulle gedrag betref. Die lede van die familie is standvoëls. Daar is drie genera stertmese, waarvan een genus in Europa en die ander twee in die Himalaja van Suidoos-Asië en in Noord-Amerika voorkom. Van die twintig subspesies wat in Europa aangetref word, is die stertmees (Aegithalos caudatus) die bekendste.

Vanweë sy lang stert word die voëltjie ook 'n "Iangstert" genoem. Vroeër is die buidelmese (familie Remizidae) saam met die egte mese gegroepeer, maar deesdae word daar op grond van 'n aantal spesifieke kenmerke tussen die twee families onderskei. Hulle naam is afkomstig van die Nederlandse woord buidel, wat "beursie" of "geldsak" beteken en in die geval die vorm van hul neste beskryf.

Net soos by die wewers is die neste van hierdie voëls baie kunstig gevleg. Die vlerke en stert van hierdie familie is besonder kort. In teenstelling met die egte mese is die bopunt van hul snawels reg uit en skerp gepunt. Vier genera en 11 spesies buidelmese is bekend. Hulle kom in groot dele van Eurasië, Afrika en die suidelike dele van Noord-Amerika voor. Egte mese (familie Paridae) word in die Noordelike Halfrond (ook in Afrika) aangetref

Altesaam 45 spesies van die families is bekend, en hulle kort, sterk snawels, asook hulle sterk, stewige pote, is kenmerkend.

Lewenswyse

Stertmese leef in loofbosse, parke en gebiede wat met struikgewasse begroei is. Gewoonlik maak die mannetjie en wyfie saam nes, en tussen 7 en 14 eiers word op 'n slag gelê. Die broeityd is twee weke en die kuikens verlaat die nes al na 17 dae. Die stertmees word van die egte mees onderskei op grond daarvan dat eersgenoemde geen ware terrotoriale gedrag toon nie.

Teenoor lede van sy eie spesie is die stertmees baie verdraagsaam, en dit gebeur dikwels dat kuikens van een paar deur 'n ander paar versorg word. Wanneer gevaar dreig, sal een voël die ander lede van sy spesie waarsku. Stertmese is ware standvoëls. Die buidelmees (Remiz pendulinus), wat in onder meer die Midde-Ooste voorkom, bou ʼn kunstige, keëlvormige nes.

Die mannetjie begin die nes in die lente bou, verkieslik op 'n plek bokant water. Die binnekant van die sakagtige nes, wat buitengewoon kompak is, word uitgevoer met plantmateriaal, spinnerakke of selfs skaapwol wat hulle van doringdraadheinings afpik. Hierdie neste word baie sterk geweef en skeur gevolglik baie moeilik. Die voering van die nes is hoofsaaklik die verantwoordelikheid van die wyfie wat die mannetjie tydens die bou van die nes verower het.

Nadat die wyfie haar eiers in die nes gelê het, begin die mannetjie 'n nuwe nes bou en probeer hy om vir hom nog wyfies te verower. Die versorging van die kuikens berus heeltemal by die wyfie. Oor die trekpatroon van die buidelmese is daar nog geen duidelikheid nie, en daar word vermoed dat dit van die broeigebied afhang. Hulle kan dus of trekvoëls, of swerfvoëls, of standvoëls wees.

Egte mese verkies om in gate in rotse, bome of selfs heiningpale nes te maak. Hierdie gate word dan met hare, plante of enige ander sagte materiaal uitgevoer. Die eiers is wit met gekleurde spikkels. Die voël gebruik sy sterk pote en kort snawel om insekte in die hande te kry. Aangesien die egte mese standvoëls is, word die familie onderverdeel in 236 subspesies en hierdie onderverdeling berus dikwels op die feit dat die subspesies ekologies van mekaar geskei word.

Verteenwoordigers

In Suidelike Afrika word die familie Paridae deur vyf spesies verteenwoordig. waarvan die bekendste die piettjou-tjou (Parus afer) is. Hulle kom voor van Wes-Kaap, die Karoo, die Vrystaat, Transvaal, Namibië en Groot-Namakwaland tot in Angola, Oos-Zaïre en Somalië.

Hulle verkies droër streke en word gewoonlik in pare of in klein familiegroepies gesien. Die noordelike piet-tjou-tjou (Parus griseiventris), word in Noord-Masjonaland aangetref. Nog 'n egte mees wat wydverspreid voorkom, is die suidelike swartmees (Parusniger), wat van die Oostelike Provinsie, deur Natal en Transvaal tot in die noorde van Namibië, asook verder noord tot by Senegal en die Wit Nyl aangetref word. Die voël is veral volop in die Krugerwildtuin.

Hy verkies digte woude en bosse, en die mannetjie kan dikwels op kaal takke gesien word waar hy luidrugtig sit en sing. Die swartmees (Parus leucomelas) en die swartkopmees (Rufus rufiventris) word net in die noordelike dele van Namibië en verder noordwaarts aangetref. Die familie Remizidae word in Suider-Afrika deur twee spesies verteenwoordig. Die bekendste is die Kaapse kapokvoël (Anthoscopus minutus), wat in die droër dele van die Kaap, die Vrystaat, Wes-Transvaal, Botswana en Namibië voorkom.

Dit word as die kleinste voëltjie in Suider-Afrika beskou. Die neste van hierdie voël het 'n interessante struktuur. ʼn Ooglopende, valse ingang word gebou, terwyl die regte ingang tot die nes bedek word. Elke keer wanneer die voëltjie die nes binnekom of verlaat, word die ingang weer toegemaak. Vermoedelik word dit gedoen om slange te mislei. Kapokvoëls word gewoonlik in familiegroepe van ongeveer 10 tot 20 aangetref. Wanneer daar geen eiers in die nes is nie, kan twaalf of meer voëls in 'n nes oornag.

Die grys kapokvoël (Anthoscopus caroli) kom in die noordelike dele van Transvaal en Natal asook in Damaraland voor. Dit is die kleinste voëltjie wat in die dele van Suider-Afrika aangetref word. Hulle hou in klein swermpies en soek gewoonlik hulle kos in die boonste takke van bome. As hulle versteur word, sal hulle na die volgende boom vlieg.

Genera

Die familie bestaan uit die volgende genera:

• Genus Baeolophus
• Genus Cyanistes
• Genus Lophophanes
• Genus Melanochlora
• Genus Parus
• Genus Periparus
• Genus Poecile
• Genus Sylviparus

Sien ook

• Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls
• Lys van Suid-Afrikaanse voëls (Groepeer)
• Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 18, bl. 133