Pelikaan

Pelican; Tydperk: Laat Oligoseen-Onlangs, 28.1–0 m. jaar gelede PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	'n Witpelikaan in broeigewaad in Walvisbaai, Namibië.
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Aves
Orde:	Pelecaniformes
Familie:	Pelecanidae; Rafinesque, 1815
Genus:	Pelecanus; Linnaeus, 1758
Tipespesie
	Pelecanus onocrotalus; Linnaeus, 1758
Spesies
	8, sien teks

'n Pelikaan is 'n groot watervoël met 'n lang snawel, 'n groot keelsak (of beksak) en gewebde pote. Daar is agt lewende spesies wat aan die biologiese familie Pelecanidae en genus Pelecanus behoort.^[1] Hulle het 'n onreëlmatige globale verspreiding, maar is afwesig van die Suid-Amerikaanse binneland, sowel as die poolstreke en die oop see.

Pelikane word tot 1,80 meter lank en kan 'n vlerkwydte van 3 meter hê. Hulle word tot 14 kilogram swaar en kan tot 35 jaar oud word. Die witpelikaan en kroeskoppelikaan is die grootste vlieënde voëls. Hulle is ook bedrewe swemmers en kan tot 6 km/h swem.^[2]

Dié voëls vreet vis, wat hulle met hulle snawels uit die water skep. Pelikane het 'n groot snawel met 'n keelsak (tussen die onderkant van die snawel en die keel). Die water word gedreineer deur die kop omhoog te hou voordat die vis afgesluk word. Hulle jag in groepe en klap hul vlerke uitbundig om skole vis te omsingel of na vlak water te dryf. As voedsel skaars is, sal hulle ook ander voëls se kuikens vreet.^[3]

Pelikane is sosiale voëls, wat nie net saam jag nie, maar ook in kolonies broei, waar hulle dig op mekaar sit. Die vier spesies met wit vere is geneig om hul neste op die grond te maak, terwyl die vier met bruin of grys vere hoofsaaklik neste in bome bou. In aanhouding broei hulle net in groot groepe.

Hulle lê een tot drie eiers, maar gewoonlik twee. Die broeitydperk is 38 tot 45 dae. Die kuikens word kaal, sonder vere gebore. Binne 'n paar dae begin bruin donsveertjies groei. Hulle voed uit hulle ouers se keelsakke.

Leefwyse

Pelikane broei in groot kolonies en feitlik al die spesies soek ook hul voedsel in groepe. Met uitsondering van die bruinpelikaan (Pelecanus occidentalis) duik hulle nie na die vis nie, maar swem in groepe van sowat 10 agter die vis aan en jaag dit na die vlak water deur af en toe met die vlerke te klap en die snawel in die water te steek.

Die vis word met die huidsak opgeskep en dadelik ingesluk. 'n Pelikaan se daaglikse visinname is gelyk aan 5 tot 10% van sy liggaamsmassa. Die voëls is egter nie so swaar soos die indruk wat hul grootte 'n mens laat kry nie omdat daar baie lug in die skelet en huid opgeneem is. Pelikane is oor die algemeen standvoëls, maar die noordelike spesies trek voor die winter na warmer streke.

Die meeste spesies maak op die grond 'n vlak nes van riete, verskillende soorte plantmateriaal en vere waarin 2 tot 4 vuilwit eiers met 'n blougroenerige skynsel gelê word. Die mannetjies en wyfies broei en die kuikens kom na sowat 35 dae te voorskyn. Hulle is aanvanklik kaal en kry eers na 8 tot 10 dae hul donsvere. Wanneer die kuikens sowat 3 weke oud is, vorm hulle groepies maar hulle word steeds deur die ouers herken en gevoer. Hul voedsel bestaan uit voorafverteerde vis wat die ouers uitbraak. Na 15 weke is hulle selfstandig maar is eers na 3 tot 4 jaar geslagsryp.

Verteenwoordigers

In Suider-Afrika word 2 spesies aangetref, naamlik die kleinpelikaan (Pelecanus rufescens) en die witpelikaan (Pelecanus onocrotalus). Eersgenoemde is gryserig met 'n pienk rug en kom hoofsaaklik langs die ooskus voor. Soms word hulle egter ook by binnelandse water aangetref.

Die kleinpelikaan maak in bome, veral mimosabome, nes. Die witpelikaan word langs die hele kus van Suider-Afrika aangetref en broei op kuseilande, maar word meer dikwels by varswater aangetref. Die 2 Eurasiese spesies, die pienkpelikaan (Pelecanus onocrotalus) en die kroeskoppelikaan (Pelecanus crispus), kom teenswoordig hoofsaaklik langs die onderloop van die Donaurivier voer en oorwinter in Egipte, Oos-Afrika en Angola.

Die bruinpelikaan en 'n subspesie daarvan, die Chilipelikaan (Pelecanus occidentalis thagus) is van die belangrikste ghwanoverskaffers langs die kus van Peru. Die bruinpelikaan duik na vis en val met 'n uitgestrekte nek en gedeeltelik gevoude vlerke in die water, gryp die vis en sluk dit in terwyl hy opkom. Die Amerikaanse witpelikaan (Pelecanus erythrorhynchos) kry tydens die broeityd 'n skyfvormige gewas op die bosnawel, wat later weer verdwyn.

Langs die kus en die Groot Mere van Australië en Nieu-Guinee kom die brilpelikaan (Pelecanus conspicillatus) voor, wat 'n kaal huidring om die oë het. Die gryspelikaan (Pelecanus philippensis) kom van Indië tot in Suid-China, Java en die Filippyne voor. Hy maak ook sy nes in bome.

Legendes

Die Mohammedane het pelikane as heilige diere beskou omdat hulle geglo het dat die voëls gehelp het om die Kaäba in Mekka te bou en die Egiptenare het hulle ook as huisdiere aangehou.

Die rooi vlek op die krop en keelsak van die kroeskoppelikaan, wat tydens die broeityd soos 'n bloeiende wond lyk, het meegebring dat pelikane die oersimbool van moederliefde geword het: die voël sou sy bors oopskeur om die kuikens aan die lewe te hou. (Die Suid-Afrikaanse witpelikane kry tydens die broeityd 'n pienkerige skynsel.) Afbeeldings van pelikane as simbool van barmhartigheid en opoffering kom dikwels in die Middeleeuse kuns en heraldiek voor.