Poskode

'n Poskode (Engels: post code, postcode, of ZIP code) is 'n reeks syfers of letters wat aan 'n streek, poskantoor, straat of fisiese adres gekoppel is, vir die hoofdoel om die outomatiese sortering van posstukke deur die poskantoor moontlik te maak. Die regte poskode help die poskantoor sodoende om posstukke vinniger af te lewer.

'n Sowjet-Russiese posseël van 1977 gee 'n voorbeeld van 'n poskode

'n Tweede seël uit die reeks verduidelik outomatiese possortering

Voorbeeld van 'n poskodestempel, soos gebruik in die Sowjetunie en Russiese Federasie

Alhoewel poskodes gewoonlik geografiese gebiede aandui waar pos afgelewer moet word, is daar ook spesiale poskodes wat aan individuele posadresse of instellings gegee word wat groot volumes pos ontvang, soos byvoorbeeld regeringsinstellings of ondernemings.

Algemeen word die poskodestelsel, wat vanaf 1941 in die destydse Duitse Ryk ingevoer is, as die eerste sodanige stelsel ter wêreld genoem. Kenners wys nogtans daarop dat in die Oekraïense SSR reeds vanaf 1932 'n moderne indeksstelsel van poskodes toegepas is wat tot 1941 - die jaar van die Duitse besetting - deur posstempels gedokumenteer is. In die filatelistiese vakliteratuur het hierdie vroeë stelsel eers omstreeks 1970 belangstelling gewek nadat 'n artikel daaroor in 'n Kanadese vaktydskrif vir Russiese filatelie gepubliseer is.

In Februarie 2005 het 117 van die 190 lidlande van die Wêreldposunie oor poskode-sisteme beskik. Die Wêreldposunie se tydskrif Union Postale vermeld in sy uitgawe 2/2005 dat altesaam 139 lande - waarvan 41 nywerheidslande en 98 ontwikkelende lande - reeds gebruik maak van poskodestelsels. Die mees onlangse stelsels is onder meer in Panama (2007) ingevoer. In Ierland het oorspronklik net die hoofstad Dublin oor 'n poskode-stelsel beskik. 'n Landswye stelsel, EIRCODE, is in 2015 ingevoer.

Geskiedenis

Moderne poskodestelsels het hul historiese oorsprong in sogenaamde kringnommerstempels wat deur die grondleggers van die Europese poswese, die Lombardiese adelshuis Thurn und Taxis, vanaf 1853 gebruik is om pos vir verskillende nedersettings deur middel van kensyfers maklik en veral vinnig te kan sorteer. Maar eers baie dekades later is hierdie vroeë stelsel vir die eerste keer in die destydse Duitse Ryk verder gestruktureer.

Poskodes in die Duitse Ryk in 1945

Gedurende die Tweede Wêreldoorlog, toe baie posbodes en ander poswerkers vir diensplig opgeroep is, het die getal briewe en ander posstukke, wat gesorteer en afgelewer moes word, merkbaar gestyg as gevolg van veldpos wat deur soldate van die frontlinies huis toe gestuur is of deur hulle ontvang is. Hoe langer die oorlog voortgeduur het en hoe skaarser geskoolde personeel geword het, hoe moeiliker kon posdiens-medewerkers met toereikende geografiese kennis aangestel word. So was daar 'n groot aantal nedersettings met dieselfde naam. Vir veldposaflewering en -sortering was dit noodsaaklik om ook voorheen minder of onbekende gebiede, wat by die Duitse Ryk ingesluit of deur die weermag beset is, ingesluit word.

Die eerste koderingstelsel is juis vir veldpos ontwikkel. In 1941 het die Duitse Ryksdepartement van Poswese die eerste moderne poskodestelsel ingevoer deur verskillende geografiese gebiede met dubbelsyfers te kodeer. Aanvanklik is hierdie stelsel beperk tot pakkies en pakkette. Eers op 1 November 1943 is poskodes as dubbelsyfers (soms met 'n bykomende letter) ook vir briewe ingevoer.

Die grootste beperking van hierdie vroeë poskodestelsel was die uitgestrekte geografiese gebiede wat deur slegs een kodesyfer gdek is. In 1952 was daar in Wes-Duitsland nege kensyfers wat deur middel van aanvullende letters uitgebrei kon word tot altesaam 17 possorteringstreke.

In 1961 het die Bondsrepubliek Duitsland (Wes-Duitsland) nog eens die voortou geneem met die invoering van die eerste poskodestelsel wêreldwyd wat met vier syfers possortering en -aflewering landswyd vergemaklik het. Drie jaar later het die Duitse Demokratiese Republiek (DDR, ook Oos-Duitsland genoem) sy eie stelsel bekend gestel waarmee possorterings- en afleweringsgebiede eweneens met vier syfers gekodeer is. Met die Duitse hereniging in 1990 was die twee mededingende stelsels onversoenbaar omdat sowat 800 kodes twee keer voorgekom het. So het die poskode 5300 in Wes-Duitsland Bonn, in Oos-Duitsland egter Weimar aangedui. Aanvanklik moes poskodes derhalwe deur 'n oorgangsstelsel met bykomende letters - W vir Wes- en O vir Oos-Duitsland gemarkeer word.

Op 1 Julie 1993 is 'n nuwe poskodestelsel met vyf kensyfers vir heel Duitsland ingevoer. Aan huishoudings is 'n poskode-handboek gratis beskikbaar gestel waarin alle 28 864 poskodes aangedui is - waarvan sowat 8 000 vir nedersettings, 16 500 vir posbusse en 3 100 vir klante met massapos soos ondernemings.

Internasionale poskodestelsels

Poskodes in Suid-Afrika

Die Suid-Afrikaanse poskodestelsel is op 8 Oktober 1973 ter geleentheid van die begin van geoutomatiseerde possortering ingevoer. Suid-Afrikaanse poskodes word deur vier syfers aangedui waarby pos of by 'n straatadres of by 'n posbus afgelewer kan word. Groter instellings maak daarnaas gebruik van privaat sak-adresse waarby pos ook deur privaat poskontrakteurs vervoer kan word.

In stede en groter nedersettings dui die laaste twee kensyfers van 'n poskode die aard van aflewering aan. So dui die syferkode 01 'n straatadres aan, terwyl die kode 00 na 'n posbus of privaatsak verwy.

300 Kempston Road
Port Elizabeth 
6001 

Posbus 1840
Port Elizabeth 
6000

In Pretoria word 'n afwykende koderingstelsel toegepas waarby die syfers 02 'n straatadres en die kode 01 'n posbus- of privaatsakadres aandui.

Kerkstraat 370
Pretoria 
0002

Posbus 427
Pretoria 
0001

'n Besondere kenmerk van Suid-Afrikaanse (en Australiese) posadresse is die feit dat die posadresseerder net 'n voorstad (en nie die betrokke stad nie) hoef aan te dui, soos in die geval van Yeoville, 'n voorstad van Johannesburg:

43 Cavendish Road
Yeoville
2198

Poskodes in die Russiese Federasie

In die Russiese Federasie en sommige voormalige Sowjetrepublieke, wat intussen onafhanklik geword het, is die Sowjet-Russiese poskodestelsel met ses syfers bybehou wat oorspronklik in 1971 ingevoer is. Die Federasie is in sones ingedeel wat deur die eerste syfer van die poskode aangedui word:

• 1: Moskou-streek, Noordwes-Rusland en noordelike dele van Europese Rusland
• 2: Tans vier Russiese oblaste: Smolensk, Kaliningrad, Brjansk, Kaloega; histories ook Belarus (Wit-Rusland) en dele van Oekraïne
• 3: Noord-Kaukasus en die suidweste van Europese Rusland; histories ook Suid-Kaukasusrepublieke en Oos-Oekraïne
• 4: Wolga-streek en suidelike Oeral; histories ook Sentraal-Asiatiese gebiede van die Sowjetunie
• 5: Die kode 555 word uitsluitlik vir buitelandse posadresse gebruik
• 6: Asiatiese Rusland, Noord-Oeral en enkele streke langs die Wladimir-Nizjni Nowgorod-Kirof-Perm-spoorwegroete

Die eerste drie syfers identifiseer groot metropole soos Moskou (101 tot 129) of Sint Petersburg (190 tot 199), 'n oblast (140 tot 142 en 144 vir die Moskou-oblast) of 'n outonome republiek (soos 420 vir Tatarstan) of gebied (soos 683 vir Kamtsjatka).

Die laaste drie syfers dui afleweringskantore van Rusland se posdiens aan.

Poskodes in die Verenigde State

Geografiese ZIP code-sones in die Verenigde State

'n Advertensieveldtog is geloods om die algemene publiek bewus te maak van die invoering van die nuwe ZIP-kodestelsel

'n Sogenaamde intelligente strepieskode (Intelligent Mail® barcode, kortweg IMB), waarin die poskode en ander besonderhede gekodeer word, verseker meer doeltreffendheid en stel adresseerders en ontvangers in staat om gebruik te maak van bykomende gedigitaliseerde dienste. Onderaan: die ZIP code en ZIP+4

Die Amerikaanse poswese het sy beskeie begin in die koloniale tydperk gehad toe adresseerders vir hul geskrewe boodskappe op vriende of handelaars aangewese was wat deur die land gereis het en sodoende pos aan ontvangers kon besorg. Met die daarstelling van 'n federale Amerikaanse posdiens het sake nog nie ingrypend verander nie, behalwe vir die georganiseerde hantering en aflewering van posstukke. Adresse op posstukke het uit name, straatadresse, stadsname en die betreffende deelstaat bestaan, terwyl pos aanvanklik met die hand gesorteer is.

Omstreeks 1940 het die posvolume merkbaar toegeneem, terwyl daar vanaf 1941 weens die land se toetreding tot die Tweede Wêreldoorlog ook 'n tekort aan gekwalifiseerde personeel ondervind is sodat daar 'n behoefte aan maklike en vinnige possorterings- en -afleweringstelsels ontstaan het. Vanaf 1943 is groot metropole in posdistrikte onderverdeel. Aan elke distrik is 'n kode met een of twee syfers toegeken wat posadresseerders tussen stads- en deelstaatnaam ingevoeg het. Poshantering is sodoende vergemaklik, maar toe die volume aanhou groei het, was meganisering die enigste oplossing.

In 1961 het die United States Postal Service (USPS) sy doeltreffendheid verhoog met die invoering van die sogenaamde Nationwide Improved Mail Service (NIMS)-stelsel. So is die formaat vir enveloppe gestandaardiseer en beperkings op die fisiese omvang van pakkies geplaas om meganisering moontlik te maak. Die volgende stap was 'n verbeterde stelsel vir die kodering van posdistrikte.

Die destydse posmeester-generaal, Edward Day, het 'n voorstel van Philadelphia se posinspekteur Robert Moon (die sogenaamde Sectional Center Facility, kortweg SCF, wat in 1944 ontwikkel is) aanvaar om die kodering van posdistrikte te verbeter volgens die sogenaamde Zone Improvement Plan (ZIP). Die bestaande dubbelsyfer-kodestelsel is uitgebrei tot 'n kode met vyf kensyfers, die sogenaamde ZIP code, wat op 1 Julie 1963 amptelik ingevoer is. Die eerste syfers van die ZIP code dui 'n stad aan, die volgende twee syfers 'n gebied of distrik binne die stadsgrense, en die laaste twee die geografiese ligging van 'n poskantoor. Die ZIP code word deur adresseerders aan die einde van 'n posadres genoem - ná die deelstaatnaam.

In 1983 het die Amerikaanse posdiens uitgebreide ZIP codes met vier bykomende syfers, die sogenaamde ZIP+4, ingevoer waardeur die presiese roete en bestemming in 'n betrokke posafleweringsgebied aangedui is. Die addisionele syfers was die kode vir 'n bepaalde straatblok, 'n groep woonstelle, 'n individuele ontvanger van groot volumes pos, 'n poskantoor-posbus of enige ander afleweringseenheid gewees wat, as dit bekend was, possortering en -aflewering verder vergemaklik het. Meer gesofistikeerde sorteer- en posisioneringstelsels het hierdie addisionele vier kensyfers vanaf die 1990's oorbodig gemaak.

Poskodes in Switserland

'n Kaart dui die geografiese gebiede aan wat deur die eerste twee syfers van Switserse poskodes aangedui word

Groter posvolumes en 'n gebrek aan personeel met uitgebreide geografiese kennis is ook in Switserland aangevoer as hoofredes vir die invoering van 'n poskodestelsel (die derde wêreldwyd na Duitsland en die Verenigde State), soos die Switserse posdiens PTT in 'n amptelike kennisgewing op 26 Junie 1964 meegedeel het. Voorheen was Switserse posmedewerkers daarop aangewese om poskantore, selfs in die kleinste en mees afgeleë nedersettings, vir sorterings- en afleweringsdoeleindes uit die hoof te leer.

Vir possorterings- en afleweringsdoeleindes is Switserland van wes na oos in nege gebiede onderverdeel wat deur die eerste van vier poskodesyfers aangedui word:

• 1: Suidelike Wes-Switserland
• 2: Noordelike Wes-Switserland
• 3: Bern en Bo-Wallis (Haut-Valais)
• 4: Basel
• 5: Aargau (Argovie)
• 6: Sentraal-Switserland en Ticino (Tessin)
• 7: Graubünden (Grisons)
• 8: Zürich en Thurgau
• 9: Noordoos-Switserland

Die tweede syfer dui die presiese ligging van 'n afleweringsplek in hierdie nege gebiede aan, soos byvoorbeeld 40xx vir Basel-Stadt, 45xx vir Solothurn en 46xx vir Olten. Met die derde syfer word die treinroete gekodeer waarop pos tradisioneel vervoer is. Die poskode 2523 vir Le Landeron dui aan dat posstukke op die treinroete tussen Biel (Bienne) en Neuenburg (Neuchâtel) vervoer is. Tans word posstukke nog net tussen groter sorteringsentra per trein vervoer sodat die derde syfer sy belangrikheid vir sorteringdoeleindes grotendeels ingeboet het.

Die vierde of eindsyfer verwys na 'n spesifieke nedersetting of stadsdeel van 'n munisipaliteit. So is daar vir groter nedersettings meer as een poskode. Daarnaas is daar ook munisipaliteite (sogenaamde politische Gemeinden) wat een enkele poskode deel. Die poskode 6417 dui die nedersetting Sattel in die Kanton Schwyz aan, 6418 Rothenthurm.

Wêreldwye benaming

Postal code

Die algemene term wat in Kanada gebruik word.

Postcode

Algemeen gebruik in die meeste Engelssprekende lande.

ZIP code

Die standaardnaam in die Verenigde State en die Filippyne; ZIP is 'n akroniem vir Zone Improvement Plan.

Postal Index Number (PIN code)

Die standaardnaam in Indië; PIN is 'n akroniem vir Postal Index Number.

Numéro postal

In Franssprekende Switserland

Code postal

In Frankryk

Eksterne skakels

• World Postal Code: World Zip/Postal Code
• Postal Coder : www.postalcoder.com