Posseël
'n Posseël dien as bewys van vooruitbetaling van 'n bepaalde posgeld. Meesal is dit 'n klein reghoekige gegomde stukkie papier met een of meer afbeeldings, wat op 'n koevert of poskaart geheg word om aan te toon dat die afsender reeds vooraf vir die aflewering betaal het.
Alhoewel daar nou in baie lande ook moderne massaseëls met 'n eenvoudige uitleg bestaan, wat in outomate of met spesiale sagteware gedruk kan word, bly tradisionele seëls nog steeds miniatuurkunswerke, wat kulturele, historiese, politiese of ander onderwerpe behandel, historiese gebeurtenisse gedenk of maatskaplike en ander doeleindes met hulle gedrukte boodskap van prente, tekeninge en teks kan bevorder. Die poskantore van die verskillende lande ding gereeld met mekaar mee om die mooiste posseëls uit te reik, en danksy 'n groot aantal seëlversamelaars, wat die seëls koop sonder om van die betaalde diens gebruik te maak, speel seëls ook 'n belangrike ekonomiese rol en is 'n vername bron van inkomste vir baie kleiner lande.
Geskiedenis
wysig
Die posseël is 'n uitvinding van die Britte Rowland Hill en James Chalmers. As 'n voorloper gebruik Hill vanaf 1837 kwitansies vir die vooruitbetaling van posgeld. Die eerste seël ter waarde van een pennie, die beroemde One Penny Black, word op 6 Mei 1840 deur die Koninklike Britse Poskantoor in die vorm van 'n portret van die destydse koningin Victoria uitgegee. Die dikwels onaangename smaak van die gom is al vroeg as 'n probleem beskou; vir die eerste seëls word dus tropiese akasiabome gebruik om die gom van 'n meer aanvaarbare smaak te voorsien.
Die nuwe seëls is as 'n rewolusie in die poswese beskou. Voor die jaar 1840 was dit gewoonlik die ontvanger van 'n brief wat die posgeld moes betaal – en meesal teen 'n baie verhoogde prys. Dikwels het die ontvangers geweier om 'n besonder duur brief aan te neem omdat hulle dit nie kon bekostig nie. Die geval van 'n jong Britse vrou, wat nie die posgeld vir 'n brief van haar verloofde kon betaal nie, gee vir Hill ook die aanleiding om 'n goedkoper oplossing te vind. Uiteindelik neem hy die besluit om die afsender vir die posgeld te laat betaal, en wél teen 'n duidelik laer prys.
Die invoer van die posseël as bewys van die voorafbetaling is van die begin af 'n groot sukses. Talle lande begin hulle posstelsel hervorm en reik posseëls uit. Die eerste gebiede is die Switserse kantons Genève en Zürich asook Brasilië (1843), die Verenigde State en Mauritius (1847), Frankryk (1849), die Kaapkolonie, Chili en Portugal (1853).
Met die eeuwisseling van die 19de na die 20ste eeu bereik die gebruik van seëls sy hoogtepunt. Danksy die voortdurende uitbou van die spoorwegnetwerk word die brief die belangrikste kommunikasiemiddel, en seëls se oplaesyfers skiet die hoogte in. Die Oostenrykse standaardseëls van vyf en tien heller, wat in die jaar 1908 uitgegee is, het destyds 'n oplaag gehad van sowat drie miljard elk.
Die uitgifte van vervalste seëls neem al vroeg 'n aanvang, maar dit bereik 'n hoogtepunt tydens die twee wêreldoorloë en die Koue Oorlog, toe vervalste stukke veral vir propagandadoeleindes gedruk en in vyandelike gebiede in omloop gebring is. Totalitêre state gebruik seëls dikwels vir hulle eie politieke propaganda.
Met die toenemende gebruik van frankeermasjiene in ondernemings en in die poskantore en later ook deur die gewildheid van telefone, faksmasjiene en rekenaars (vir e-pos) neem die belangrikheid van seëls in die alledaagse lewe geleidelik af.
Die verskillende soorte seëls
wysig
- Vastereeksseëls is die oudste soort seëls wat vir 'n langer tydperk algemeen in omloop is. Dikwels bevat die reeks tenminste een seël vir elke belangrike posgeldtarief. Vastereeksseëls is byvoorbeeld ook beskikbaar as seëlboekies en rolseëls, wat onder meer in seëlverkoopmasjiene gebruik word.
- Spesiale seëls word elke jaar in 'n beperkte aantal benewens die lopende reeks vastereeksseëls uitgereik om sekere historiese gebeurtenisse of ander geleenthede te herdenk, of as eerbetoon aan verdienstelike mense. Daarnaas bevorder spesiale seëls kuns, kultuur, toerisme, welvaart, jeugsorg en ander maatskaplike aktiwiteite. Die uitreik van spesiale seëls met gewilde motiewe is 'n belangrike bron van inkomste vir baie klein lande soos byvoorbeeld Liechtenstein, Vatikaanstad, San Marino en Monaco.
- Lugposseëls word in sommige lande as spesiale uitgiftes vir die vooruitbetaling van lugposgeld uitgereik. Hulle mag nie vir gewone briewe en poskaarte gebruik word nie. Hulle uitreiking is onder meer aan die feit te danke dat lugpos in die eerste helfte van die 20ste eeu nog 'n uitsondering is, wat met spesiale seëlreekse gewaardeer is. In die meeste Europese lande is lugposseëls met die einde van die Tweede Wêreldoorlog afgeskaf, terwyl hulle byvoorbeeld in die VSA en Kanada nog dekades lank uitgereik is.
Filatelie
wysigDie filatelie, die stelselmatige versameling van posseëls, is byna net so oud soos die seël self. Die term filatelie gaan terug op die Fransman Georges Herpin en word vir die eerste keer op 15 November 1864 in die Paryse tydskrif vir seëlversamelaars, Le Collectioneur de timbres-postes, gebruik.
Seëls word vandag na aanleiding van hulle land of gebied van herkoms of hulle motiewe versamel. Ook die moontlike styging in waarde speel 'n rol, alhoewel die meeste hedendaagse seëls 'n oplaag van dikwels talle miljoene eksemplare het. 'n Uitsondering is seëls, wat per ongeluk misgedruk is of – nadat die uitgawe gekanselleer is – om een of ander rede per ongeluk tog in omloop gebring is.
Die "Blou Mauritius" is destyds die bekendste historiese seël, alhoewel dit nie die duurste of seldsaamste is nie. Tans is daar nog twaalf eksemplare, waarvan sewe op koeverte is. Die waardevolste enkele seël is die Sweedse Tre-Skilling-Banco, wat in 1855 uitgegee is en in 1996 op 'n veiling vir meer as R13 miljoen verkoop is.
Seëls in Suid-Afrika
wysig
Die Kaapse Driehoeke, wat in 1852 in Brittanje gedruk en op 1 September 1853 in die Kaapkolonie uitgereik is, is die eerste posseëls van Suid-Afrika sowel as die eerste driehoekseëls ter wêreld.
Weëns 'n tekort aan die een- en vier-pennieseëls in die jaar 1860 is die sogenaamde "houtblokseëls" aan die Kaap gedruk. Net soos in ander lande neem die posverkeer vinnig toe in Suider-Afrika danksy die uitreiking van posseëls. Na die Groot Trek na die Suid-Afrikaanse binneland het die nuutgestigte Boererepublieke ook hul eie posseëls gedruk of gebruik gemaak van oorgedrukte Kaapse seëls. Hierdie republieke en kolonies sluit onder andere in die Oranjerivierkolonie, Oranje-Vrystaat en Stellaland. Seëls uit die Kaapkolonie en die Britse protektoraat Betsjoeanaland is met die opskrif Mafeking Besieged ("Mafeking Onder Beleg") tydens die Beleg van Mafikeng as plaasvervangers gebruik.
Die Filatelieburo, wat in 1949 deur die Suid-Afrikaanse Poskantoor gestig is, help om seëlversameling te bevorder deur onder meer toegewyde toonbanke vir filatelie by poskantore dwarsoor die land te bied.
Die Filateliese Federasie van Suider-Afrika is in 1923 gestig en gee sedertdien sy maandblad die South African Philatelist uit. Suid-Afrika se Filateliestigting is op 9 Junie 1975 gestig. Vanaf 1910, toe twee seëls ter geleentheid van die opening van die Unieparlement uitgereik is, tot 2020, toe 'n reeks seëls met sterre en sterrebeelde van die suidelike naghemel uitgereik is, bevat die filateliese katalogus van onafhanklike Suid-Afrika altesaam 2 696 posseëls.
Bronnelys
wysig- Groenewald, Joh: Die diepere sin van filatelie. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 22, nr. 3, Maart 1973
Eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Stamps. |
- Suid-Afrikaanse posseëls
- Katalogus
| Sien posseël in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
