Slag van Sandfontein

Datum	26 September 1914
Ligging	Noordoos van Ramansdrif, Namibië
Resultaat	Duitse oorwinning

Slag van Sandfontein
	Deel van die Suidwes-Afrika-veldtog
	; 'n Duitse sersant kort voor die slag van Sandfontein
Datum	26 September 1914
Ligging	Noordoos van Ramansdrif, Namibië
Resultaat	Duitse oorwinning
Strydende partye
Duitse Keiserryk Duits-Suidwes-Afrika;	Britse Ryk Unie van Suid-Afrika;
Bevelvoerders
Kolonel Heydebreck	Luitenant-Kolonel Grant
Sterkte
1 700 man; 16 kanonne	237 man; 2 kanonne
Ongevalle
14 dood en 25 gewond	16 dood en 40 gewond

Die Slag van Sandfontein (Duits: Schlacht bei Sandfontein; Engels: Battle of Sandfontein) het op 26 September 1914 tydens die Eerste Wêreldoorlog in Suidwes-Afrika, tans Namibië, tussen die Duitse en Suid-Afrikaanse magte plaasgevind. Sandfontein is 'n heuwel ongeveer 28 km noord van die Oranjerivier, oos van die pad tussen Ramansdrift en Warmbad. Die heuwel is ongeveer 50 meter hoog en daar was drie fonteine by die heuwel. Die Suid-Afrikaners was deur luitenant-kolonel Grant aangevoer. Die Duitsers se bevelvoerder was kolonel Von Heydebreck.

Agtergrond

As gevolg van die sluipmoord op aartshertog Ferdinand van Oostenryk in Sarajewo, het Oostenryk op 28 Julie 1914 oorlog verklaar teen Serwië . Op 1 Augustus het Duitsland oorlog verklaar teen Rusland en op 3 Augustus teen Frankryk. Groot Brittanje het op 4 Augustus oorlog verklaar teen Duitsland.^[1]^{:loc. 137} Op 7 Augustus het Brittanje Suid-Afrika versoek om Deutsch-Südwestafrika (Duitswes) in te neem en veral om beheer te verkry oor die radiosenders in Windhoek, Lüderitz en Swakopmund. Die Botha-kabinet het op 10 Augustus ingestem, op voorwaarde dat slegs vrywilligers gebruik word en dat die Parlement die optrede goedkeur. Hierdie goedkeuring is eers op 14 September bekom.^[2]^{:p. 143}

Inleiding

Kaart van die Suidwes-Afrika-veldtog waarop Sandfontein aangedui is.

Die finale plan vir die veldtog is reeds op 21 Augustus goedgekeur. Daar sou drie taakmagte wees. Mag C, aangevoer deur kolonel P.S. Beves, sou Lüderitz beset. Hulle het dit dan ook gedoen op 15 September.^[3] Mag B, onder aanvoering van luitenant-kolonel Manie Maritz, is opgedra om Duitswes vanaf Upington te bedreig. Brigadier-generaal Tim Lukin, in bevel van 1 800 berede skutters en agt kanonne (Mag A), sou in Port Nolloth land en oor Steinkopf die suide van Duitswes binneval en na Warmbad opmars. Sy totale mag het uit 4 000 manskappe bestaan.^[2]^{:p. 148} ^[4]^{:p. 41}

Die troepe van Taakmag A en hul toerusting het reeds voor September in Port Nolloth begin aankom en het geleidelik hul weg gebaan na die grens op die Oranjerivier by Ramansdrif^[5] en Houmsdrif. Ramansdrif (aan Suid-Afrika se kant) is op 12 September beset. Twee dae later is dit ook aan die Duitse kant beset.^[6] Warmbad was omtrent 64 km noordoos daarvandaan.^[4]^{:p. 43} Op 16 September het luitenant-kolonel Berrangé voorgestel dat hulle Sandfontein,^[7] omtrent 28 km noordoos van Ramansdrif beset. Dit was die enigste bron van vars water tussen die Oranjerivier en Warmbad.^[8] Digby die watergate by Sandfontein was 'n keëlvormige ysterklipkoppie, skynbaar omtrent 50 meter hoër as die omliggende sandveld.^[4]^{:p. 66} Die Duitsers het die plek jarelank as polisiekamp gebruik en dit was soms deur troepe beset tydens gevegte teen die Nama Bondelswarts. Daar was verskeie klipskanse met skietgate op die koppie.^[4]^{:p. 56}

Teen 24 September, toe Lukin eindelik by Ramansdrif aankom, was daar reeds 200 manskappe onder bevel van kaptein Edward Welby by Sandfontein. Lukin het gereken dat daar maar net omtrent 300 Duitse soldate in die omgewing was. Lukin het dus nog 160 manskappe, twee kanonne en twee masjiengewere onder luitenant-kolonel Reginald Grant na Sandfontein gestuur. Hulle het laatmiddag op 25 September uit Ramansdrif vertrek en dwarsdeur die nag gemarsjeer om vroegoggend op 26 September by Sandfontein aan te kom.^[4]^{:p. 60}

Sandfontein was omsingel deur 'n oormag Duitsers. Kolonel Joachim von Heydebreck, die opperbevelvoerder in Duitswes, het bykans tweeduisend manskappe aangevoer. Hulle was in vyf groepe, elkeen onder aanvoering van 'n majoor, verdeel. Majoor von Rapport, met 400 berede troepe, sou Sandfontein uit die ooste aanval. Majoor Bauszus, ondersteun deur kanonne, se opdrag was die aanval uit die noordweste te loods. Helfte van sy troepemag, aangevoer deur die opperbevelvoerder self, sou die aanval uit die noordooste loods. Drie berede kompanies en 'n battery kanonne, onder bevel van majoor Ritter, het die aanval uit die suidweste geloods. Majoor Franke en sy soldate was die reserwes.^[4]^{:p. 61-64}

Die Slag van Sandfontein was die begin van die Suidwes-Afrika-veldtog. Kaptein E.J. Welby het die middag van die 25ste vir Lukin per telefoon laat weet dat die Duitsers gaan aanval. Sy skatting was dat die Duitse mag 300 man sterk was. Gevolglik stuur Lukin vir Grant na Sandfontein met nog troepe, twee 13-ponder kanonne en twee masjiengewere. Daar was ook mediese personeel saamgestuur. Grant het Ramansdrift eers om 17:30 op die 25ste verlaat. Hulle marsjeer deur die nag en arriveer eers om 7:25 op die 26ste. Grant neem onmiddellik beheer oor. Hy sien dat sy posisie nie goed was nie, moeilik om te verdedig en onuithoudbaar teen artillerie. Sy mag was 237 man sterk. Dit was duidelik dat indien die Duitsers die hoë grond aan die suide en suidooste beset dat hulle gou uitgewis kan word. Binne 'n halfuur na sy aankoms verskyn Duitse magte aan die noordweste, ooste en suide. Teen 08:00 was Grant omsingel en hy besef dat hy teen 'n oormag gaan veg. Uitkomkans was daar nie.^[1]

Die Slag

08:00 tot 10:30

Grant se twee 13-ponderkanonne het die eerste skote suidwaarts gevuur. Die Duitsers het die vuur beantwoord met 'n battery van vier kanonne uit die noordooste. 'n Drywer en sy muil het omgekom toe hulle getref is. Teen 08:30 het die Duitsers ook uit die noordweste met nog 'n vierkanon battery begin vuur. Die ongevalle het aan die Suid-Afrikaanse kant begin groei. Hulle het een van hul 13-ponders omgedraai om die nuwe uitdagings die hoof te bied. Duitse voetsoldate het begin nader sluip maar is met die twee masjiengewere afgeweer. 'n Duitse masjiengeweer het die meeste van die Suid-Afrikaanse pakdonkies doodgeskiet. Daarna het 'n masjiengeweer op die suidoostelik koppie gevuur en, onder andere luitenant Owen, is getref. Hy het sig in beide sy oë verloor. Teen 09:00 is Grant se masjiengewere geteiken en een is bykans buite aksie gestel. Tussen 10:00 en 10:30 het 50 Duitse voetsoldate probeer om Sandfontein vanaf die suide te bekruip. Hulle het die afstand egter onderskat en ses word geskiet, terwyl die res in 'n donga duik waar hulle vir 'n lang ruk geskuil het.^[1]

10:30 tot 14:00

Om 10:30 is een van Grant se kanonne getref en sersant-majoor Harris sterf onder andere. Die ander kanon het aanhou ten spyte van die feit dat die kanonniers deur geweervuur getref is. Teen 11:00 het hulle ammunisie begin opraak en slegs luitenant Adler was nog ongeskonde. Adler het sy kanon buite aksie gestel en met die gewondes na Sandfontein terug geval. Die geveg het op sy hewigste tussen 10:30 en 11:30 gewoed. Gedurende hierdie tyd het die Duitsers 1,200 granaatkartetse afgevuur. Al die perde — meer as 200 — is uitgewis. In dieselfde tyd het die Duitsers ook van hulle kanonne tot suid van Sandfontein gesleep en op 'n afstand van 2 500 meter begin vuur. Dit het die infanterie 'n kans gegee om nader te sluip totdat hulle ongeveer 600 meter van die koppie was. Dit het hulle in staat gestel om luitenant Butler se masjiengeweer buite aksie te stel. Teen 12:00 is Grant ernstig gewond en hy gee bevel oor aan Welby. Om 13:00 hou die Duitsers feitlik op met skiet om eers middagete te geniet.^[1]

14:00 tot 18:00

Teen ongeveer 14:00 het die Duitsers hul bombardering van Sandfonteinheuwel hervat. Net hierna is luitenant Northway en drie van sy makkers getref toe hulle probeer om na Sandfontein terug te val. Teen 17:00 was die Duitsers ongeveer 300 meter van die koppie en 'n bajonetaanval deur hulle het na 'n sterk moontlikheid gelyk. Teen daardie tyd het die Duitsers reeds 3000 skote met hul kanonne gevuur. Teen 17:30 was die kanonne slegs 1 200 meter van die koppie af en, met die son agter hulle, was hulle goed versteek. Hulle het in hierdie stadium granate in hul kanonne begin gebruik. Kapteins Turner-Jones en Geary, en luitenant Wakefield is gewond. Grant het teen hierdie tyd, ongeag sy wond, weer bevel oorgeneem. Hy het besef dat die oorblywende soldate hulself nie teen 'n bajonetaanval sou kon verdedig nie.^[1]

Reddingspogings

Teen die middag het Lukin, weens die gedonder van kanonne, twee afdelings gestuur om ondersoek te gaan instel. Kaptein King was in bevel van ’n eskadron van die vierde regiment en kaptein Davidson van ’n afdeling van die vyfde regiment. Beide is deur die Duitsers voorgekeer.^[4]^{:p. 82} Die volgende oggend het Lukin self gaan kyk.

Oorgawe

Om 18:00 het Grant ’n junioroffisier opdrag gegee om die witvlag te hys.^[4]^{:p. 92} Tien blanke Suid-Afrikaners en veertien Duitsers is doodgeskiet. Hulle is by Sandfontein begrawe. Moontlik is ses nie-blanke Suid-Afrikaners ook daar begrawe.^[4]^{:p. 93} Daar was 205 krygsgevangenes.^[1]^{:loc. 429} Die Duitsers het toe noordwaarts uitgewyk.

Leesstof

Jurgens Johannes Britz, Genl S G (Manie) Maritz se aandeel aan die rebellie van 1914–1915, ongepubliseerde M.A.-verhandeling, Universiteit van Pretoria, 1979.

28°41′05″S 18°31′00″O / 28.6847°S 18.5166°O / -28.6847; 18.5166

Historicus Africanus, Der 1. Weltkrieg in Deutsch-Südwestafrika 1914/15, 1. Band, 2nd edition; Windhoek 2011, ISBN 978-99916-872-1-6

Verwysings

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Couzens, Tim. The Great Silence: From Mushroom Valley to Delville Wood, South African Forces in World War One, Art Publishers, 2014, Hoofstuk 1, Kindle uitgawe.
↑ ^2,0 ^2,1 Van der Waag, Ian, The battle of Sandfontein, 26 September 1914, First World War Series, Volume 4, No. 2.
↑ Britz, infra, p. 62.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 Warwick, Rodney C.: "Reconsideration of the battle of Sandfontein" Ongepubliseerde M.A. verhandeling. Universiteit van Kaapstad. 2003
↑ Hierdie spelling volg die naam op die 1:50,000 kaart, 2818CD, asook die pleknaam daarop, net noord van die rivier. Die ligging is 28°52'47.43"S, 18°20'18.69"O (WGS84)
↑ Jurgens Johannes Britz, Genl S G (Manie) Maritz se aandeel aan die rebellie van 1914–1915, ongepubliseerde M.A.-verhandeling, Universiteit van Pretoria, 1979, p. 61.
↑ Ligging is 28°41'04.92"S, 18°31'00.23"O (WGS84)
↑ Warwick, Rodney C.: "The battle of Sandfontein". Scientia Militaria, in South African Journal of Military Studies. Volume 34. No. 2. 2006. pp. 74-5

[GreatSilence-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Couzens, Tim. The Great Silence: From Mushroom Valley to Delville Wood, South African Forces in World War One, Art Publishers, 2014, Hoofstuk 1, Kindle uitgawe.

[vdwaag-2] 2,0 ^2,1 Van der Waag, Ian, The battle of Sandfontein, 26 September 1914, First World War Series, Volume 4, No. 2.

[3] Britz, infra, p. 62.

[warwick-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 Warwick, Rodney C.: "Reconsideration of the battle of Sandfontein" Ongepubliseerde M.A. verhandeling. Universiteit van Kaapstad. 2003

[5] Hierdie spelling volg die naam op die 1:50,000 kaart, 2818CD, asook die pleknaam daarop, net noord van die rivier. Die ligging is 28°52'47.43"S, 18°20'18.69"O (WGS84)

[6] Jurgens Johannes Britz, Genl S G (Manie) Maritz se aandeel aan die rebellie van 1914–1915, ongepubliseerde M.A.-verhandeling, Universiteit van Pretoria, 1979, p. 61.

[7] Ligging is 28°41'04.92"S, 18°31'00.23"O (WGS84)

[8] Warwick, Rodney C.: "The battle of Sandfontein". Scientia Militaria, in South African Journal of Military Studies. Volume 34. No. 2. 2006. pp. 74-5

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]