Duitse Keiserryk

Die Duitse Keiserryk (Duits: Deutsches Kaiserreich, amptelik Deutsches Reich) is die historiese term vir die Duitse Ryk in die tydperk tussen 1871 en 1918. In hierdie periode was Duitsland 'n grondwetlike monargie met 'n federale administratiewe struktuur.

Deutsches Kaiserreich
Duitse Keiserryk

↓ 1871–1918 ↓
Vlag Wapen
Leuse: Gott mit uns! (Duits vir: "God met ons!")
Volkslied: Keiserlike Volkslied: Heil dir im Siegerkranz (Duits vir: "Heil vir jou in die Wennerkrans") Nieamptelik, maar gewild: Deutschlandlied (Duits vir: "Duitslandlied") Nieamptelik: Die Wacht am Rhein (Duits vir: "Die wag aan die Ryn")
Ligging of Duitsland Die Duitse Keiserryk rondom 1914
Hoofstad	Berlyn 52°31′N 13°24′O
Taal/Tale	Duits (amptelik); Deens, Frans, Pools, Tsjeggies, Nederlands, Sorbies, Nedersaksies, Fries, Litaus
Godsdiens	62,8% Protestants (Luthers, Hervormd, Verenigde), 35,8% Rooms-Katolieke, 1,2% Jode
Regering	Grondwetlike monargie
Keiser
- 1871–1888	Wilhelm I van Duitsland
- 1888	Friedrich III van Duitsland
- 1888–1918	Wilhelm II van Duitsland
Eerste minister
- 1871–1890	Otto von Bismarck
- 1890–1894	Leo von Caprivi
- 1894–1900	Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst
- 1900–1909	Bernhard von Bülow
- 1909–1917	Theobald von Bethmann Hollweg
- 1917	Georg Michaelis
- 1917–1918	Georg von Hertling
- 1918	Max van Baden
Wetgewer	Parlement
Historiese tydperk	Nuwe Tyd
- Frans-Duitse Oorlog	19 Julie 1870–10 Mei 1871
- Unifikasie van Duitsland	18 Januarie 1871
- Grondwet goedgekeur	16 April 1871; 4 Mei 1871
- Oprigting van die Duitse koloniale ryk	15 November 1884
- Eerste Wêreldoorlog	28 Julie 1914
- Novemberrewolusie	3 November 1918
- Abdikasie van Wilhelm II	9 November 1918
- Verdrag van Versailles	28 Junie 1919
Oppervlakte
- 1900	540 857,54 km2 208 826 sq mi
- 1913–1918	2 658 161 km2 1 026 322 sq mi
Bevolking
- 1871 skatting	40 050 792
- 1900 skatting	52 279 915
Digtheid	96,7 /km²  250,4 /sq mi
- 1910 skatting	64 925 993
Geldeenheid	1 Mark = 100 Pfennig (goudstandaard tot 1914)
Voorafgegaan deur Opgevolg deur Noord-Duitse Bond Koninkryk Pruise Koninkryk Beiere Koninkryk Sakse Koninkryk Württemberg Republiek van Weimar Pole Saarland Gdansk Litaue

Die Duitse Keiserryk 1871–1918

Administratiewe kaart van die Duitse Keiserryk op 1 Januarie 1900

Vlae en wapens van die Duitse Keiserryk

Die Duitse Keiserryk is formeel op 18 Januarie 1871 met die Pruisiese koning Wilhelm I se uitroeping tot Duitse keiser in die spieëlsaal van die kasteel van Versailles gestig. Hierdie eerste Duitse nasionale staat sonder insluiting van Oostenryk as teenspeler van Pruise het onder die heerskappy van die Pruisiese Hohenzollern-dinastie kort ná die oorwinning van die Noord-Duitse Bond en sy Suid-Duitse bondgenote in die Frans-Duitse Oorlog ontstaan.

Volgens sy grondwetlike struktuur was die Duitse Keiserryk 'n federasie van Duitse vorste en Vrye Ryksstede onder die outoritêre gesag van keiser en rykskanselier. Die heersende klas van adellikes het in sterk kontras met 'n samelewing gestaan wat 'n fase van hoë industrialisering en vinnige modernisering binnegetree. Op politieke en godsdienstige gebied het die groeiende Sosiaaldemokratiese beweging en die Rooms-Katolieke Kerk die opposisiekragte gevorm.

In ekonomiese opsig het die vereniging van Duitse lande in 'n gemeenskaplike staat 'n proses van vinnige industrialisering aan die gang gesit wat van die oorspronklik nog sterk agrariese land in die dekades voor die Eerste Wêreldoorlog die tweede belangrikste en modernste nywerheidsland ná die Verenigde State gemaak het, terwyl ook 'n belangrike tersiêre sektor met 'n hoogs ontwikkelde bankbedryf ontstaan het. Die Duitse Keiserryk het sodoende by die Verenigde Koninkryk verbygesteek, een van sy strafste mededingers op ekonomiese en militêre gebied.

Ekonomiese prosesse het maatskaplike verandering in die Duitse Keiserryk versnel. Die nywerheidsomwenteling het gepaard gegaan met 'n ongekende bevolkingsaanwas, grootskaalse binnelandse migrasie en verstedeliking. Die sosiale struktuur van die Duitse samelewing is deur die sterk groei van die stedelike werkersbevolking en – veral vanaf omstreeks 1890 – die opkoms van 'n nuwe middelklas van tegnici, klerke en amptenare ingrypend verander. Die relatiewe bydraes van landbou en ambagte tot die bruto nasionale produk het afgeneem. Die monargiese regeringstelsel het egter verseker dat die sosiale status van Duitse adellikes nie aangetas is nie sodat hulle steeds 'n leidende rol in die leër, die diplomatieke diens en op hoër administratiewe vlakke gespeel het.

Die binne- en buitelandse beleid is tot en met 1890 deur Otto von Bismarck oorheers, die kanselier met die langste ampstermyn in die geskiedenis van die Ryk. Terwyl hy aanvanklik 'n relatief liberale beleid van hervormings gevolg het en met anti-katolieke wette, die sogenaamde Kulturkampf, die invloed van die Rooms-Katolieke Kerk beperk het, het hy ná 1878/1879 begin om die staat se invloed op die ekonomiese en politieke lewe te vergroot. Sy naam word steeds verbind met die invoering van 'n moderne stelsel van sosiale versekering, maar ook sterk optrede teen Sosiaal-Demokratiese stromings.

'n Ander belangrike prestasie was sy ingewikkelde stelsel van ooreenkomste en alliansies met ander Europese moondhede, waaronder die alliansie met Oostenryk-Hongarye in 1879, waardeur vreedsame betrekkinge in Europa bevorder is. Eers in die laaste jare van sy ampstermyn het Duitsland begin om met sy vlootbeleid en koloniale ambisies ander koloniale en militêre, veral die Verenigde Koninkryk, uit te daag.

Na die tydperk ná Bismarck word dikwels as die Wilhelminiese Tydperk verwys. Keiser Wilhelm II het vanaf 1888, nadat Bismarck as rykskanselier ontslaan is, sterk invloed op die Duitse Ryk se buitelandse beleid uitgeoefen. Daar was egter ook ander akteurs wat meegeding het om politieke invloed te wen. So is Wilhelm II se beleid dikwels as onvoorspelbaar en teenstrydig beskou.

Die opkoms van massaorganisasies en -partye en die groter rol van die pers het die openbare mening al hoe belangriker laat word. So het die keiserlike regering die steun van die bevolking deur 'n imperialistiese wêreldbeleid, anti-sosiaaldemokratiese retoriek en wetgewing en die uitbou van die vloot te wen. Op internasionale gebied het hierdie beleid egter net Duitsland se politieke isolasie bevorder en die gevaar van militêre konflikte verhoog.

Toe die Eerste Wêreldoorlog in 1914 uitgebreek het, was die Duitse Ryk in 'n militêre stryd op meerdere fronte verwikkel. Militariste het groot invloed op die binnelandse beleid begin uitoefen, maar hoe meer Duitse soldate gesneuwel het en hoe meer die geallieerde seeblokkade teen Duitsland wanvoeding en hongersnood in die land verskerp het, het die monargie ondersteuning verloor. Eers kort voor die einde van die oorlog is politieke hervormings afgekondig.

Met die nederlaag in die Eerste Wêreldoorlog is tydens die sogenaamde Novemberrewolusie van 1918 die republiek geproklameer. Keiser Wilhelm II het afstand van die troon gedoen, en vervolgens is die Republiek van Weimar deur 'n grondwetlike nasionale vergadering in 1919 as 'n republikeinse staatsvorm met 'n parlementêre demokratiese stelsel gevestig.

Die volkeregtelike status van die huidige Federale Republiek Duitsland word deur sommige nasionalistiese bewegings soos die Reichsbürgerbewegung en ander politieke belangegroepe in twyfel getrek. Volgens 'n amptelike verklaring van die Federale Duitse regering, wat in Junie 2015 uitgereik is, is die Federale Republiek Duitsland volkeregtelik identies aan die Duitse Ryk van 1871, al het die regeringstelsel en staatsgebied sedertdien verskeie kere verander.

Interpretasie deur geskiedkundiges

'n Punthelm van die Pruisiese polisie

Oor 'n lang tydperk het geskiedkundiges daartoe geneig om die Duitse Keiserryk as historiese fase en politieke entiteit met 'n benoude perspektief te benader en vanuit sy ondergang in die rewolusie van 1918 en die daaropvolgende politieke ontwikkelinge te ontleed – en dus as 'n lastige erfenis vir die nuwe demokratiese bedeling van die Republiek van Weimar en as wegbereider vir die Nasionaalsosialistiese diktatoriese bewind van Adolf Hitler te beskryf. Politieke en maatskaplike tendense in die Keiserryk, waarop dié perspektief meestal steun, sluit outoritarisme, Obrigkeitsdenken (blindelingse gehoorsaamheid en onderwerping aan die owerhede), die sterk militarisering van die samelewing en sy politieke elites, opkomende antisemitisme (vanaf die 1870's) en radikale nasionalisme vanaf omstreeks 1900 in.

In elk geval het tegnologiese vooruitgang en ekonomiese groei nie die vorming van 'n demokratiese samelewing met gelyke kanse vir almal bevorder nie. Die Brits-Duitse politikus, sosioloog en publisis Ralf Dahrendorf (1929−2009) het die Duitse Keiserryk derhalwe beskryf as 'n industrieel-feodale samelewing waarin adel en die hoër burgerklas gemeenskaplike belange en ideale gedeel en teen die sosiale, ekonomiese en politieke aspirasies van die laer bourgeoisie en werkersklas verdedig het – met maatskaplike en kulturele klasskeiding.

Talle lede van alle klasse is nogtans verenig in hul anti-semitiese gevoelens. Die afguns, waarmee na welgestelde Jode gekyk is, is weerspieël in die diskriminerende optrede van Noordsee-strandoorde teen Joodse toeriste in die laat 19de eeu. 'n Reisgids van 1897 het een van die beweerde besondere "aantreklikhede" en voordele van die eiland Borkum teenoor die nabygeleë Norderney eksplisiet beskryf - die afwesigheid van Joodse badgaste.

Goue tydperk van ekonomie, wetenskap en kultuur

Die geskiedenis van die Duitse Keiserryk word dikwels gereduseer tot dié van 'n militaristiese bewind wat oor 'n onderdanige bevolking geregeer het, terwyl min aandag geskenk word aan die groot stap wat Duitsland tydens die regering van Wilhelm II op ekonomiese, wetenskaplike en kulturele gebied vorentoe geneem het.

Ekonomie

'n Werkswinkel vir dryfrieme, Friedrich Krupp, omstreeks 1900

Die maatskaplike orde van die Wilhelminiese tydperk is deur 'n hoë mate van ekonomiese vryheid gekenmerk. Die konstitusionele monargiese regeringstelsel het ope mededinging in 'n vrye markekonomie, regssekerheid, die reg tot privaat eiendom, handels- en beroepsvryheid gewaarborg en 'n doeltreffende administrasie gevestig wat ondanks die groot inwonertal van 65 miljoen in 1891 met slegs 600 000 amptenare gehaltedienste aan burgers gelewer het. Belastingtariewe was relatief laag, ook in vergelyking met die Verenigde Koninkryk of Frankryk, net soos die staatsverbruik van slegs 14 persent (in vergelyking met die latere Bondsrepubliek Duitsland se 47 persent).

Die ekonomiese ontwikkeling van die Duitse Keiserryk is onder meer danksy die bogenoemde faktore deur ononderbroke groei gekenmerk. Terwyl die dekades tussen 1850 en 1870 as die beginperiode van die nywerheidsomwenteling in Duitse gebiede beskou word, het die Keiserryk 'n fase van hoë industrialisering binnegetree. Tussen 1871 en 1914 het die Duitse nywerheidsproduksie versesdubbel en sy uitvoere vervierdubbel. Aan die einde van sy sterkste groeifase tussen die middel van die 1890's en die begin van die Eerste Wêreldoorlog het die Duitse Ryk by die Verenigde Koninkryk verbygesteek om die grootste nywerheidsland in Europa (en die tweede grootste ter wêreld) te word.

Aandeel aan die wêreldwye nywerheidsproduksie	1914
Verenigde State	32%
Duitse Ryk	15%
Verenigde Koninkryk	14%

Die land het 'n steeds belangriker rol op die wêreldmark gespeel en was een van die strafste mededingers van die Verenigde Koninkryk ten opsigte van die uitvoer van vervaardigde goedere met 'n aandeel van 22 persent kort voor die begin van die Eerste Wêreldoorlog (in vergelyking met die Verenigde Koninkryk se 27 persent).

Ekonomiese historici skryf hierdie sukses veral aan die Ryk se relatief laat industriële ontwikkeling toe. Baanbrekende nuwe tegnologieë, wat reeds vooraf in die Verenigde Koninkryk en Frankryk ontwikkel is, kon maklik deur die Ryk ingevoer word. Terselfdertyd was die Duitse vakbondwese in vergelyking met dié twee pionierlande nog in sy kinderskoene sodat Duitse nyweraars voordeel kon trek uit laer loonvlakke en vervaardigingskoste. Die Duitse Keiserryk was dus 'n laeloonland wat op die wêreldmark teen laer pryse in die vraag na nywerheidsprodukte kon voorsien.

'n Tweede basis vir die sukses op internasionale markte was die goed ontwikkelde Duitse onderwysstelsel waarin al vroeg belê is en waaruit snel groeiende sektore met nuwe tegnologieë soos die chemiese en elektriese bedrywe voordeel kon trek. Hier was die Duitse aandeel op die wêreldmark merkbaar hoër as dié van sy Britse en Franse mededingers. 'n Derde aspek was die goeie organisasievermoë van Duitse maatskappye en die doeltreffende bemarking van hul produkte op die wêreldmark.

Demografie

'n Dame uit die hoërklas gesels oor die vorige aand se partytjie
Illustrasie deur Ernst Heilemann (1870−1936) in: Lustige Blätter, nommer 12, 1914

Bevolkingsamestelling en -groei in die Duitse Keiserryk is deur migrasieprosesse bepaal wat ongekende vlakke bereik het. Meer Duitsers as in enige ander tydperk het na oorsese bestemmings geëmigreer, terwyl groot getalle buitelandse werknemers hulle in die Ryk gevestig het. Binnelandse migrasie, wat hoofsaaklik deur snelle industrialisering en verstedeliking aangedryf is, was eweneens 'n belangrike faktor. Bevolkingsgroei en jaarlikse fluktuasie het veral in nywerheidstede sterk toegeneem. Die Ryksbevolking het van iets meer as 41 miljoen in 1871 gegroei tot byna 65 miljoen in 1910.

Sien ook

• Duitse koloniale ryk

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Duitse Keiserryk.

Media

• (de) Die Duitse Keiserryk in historiese poskaarte en tekste