Stella Blakemore

Stella Blakemore (13 April 1906 – Mei 1991) was 'n populêre Suid-Afrikaanse skrywer wat Afrikaanse jeugboeke geskryf het.^[1] Sy is veral bekend vir haar 'koshuis'-reekse en sy is onder meer die skrywer van die gewilde Maasdorp-reeks en Keurboslaan-reeks, laasgenoemde onder die skuinaam Theunis Krogh. Sy publiseer ook as Stella Owen, Annelise Bierman en Dien Grimbeek.

Lewe en werk

Stella Blakemore is op 13 April 1906 in ’n tent in ’n hensoppersnedersetting naby Lindley in die Vrystaat gebore.^[2] Haar pa speel op pad om die dokter vir die bevalling te gaan haal gou eers ’n potjie kaart en die dokter daag derhalwe op nadat Stella reeds gebore is.^[3] Kort na haar geboorte moet hulle in groot haas ook die tent ontruim wanneer dit aan die brand raak.^[3] Haar ma was Emma Krogh, ’n musiekonderwyseres,^[4] en haar pa kaptein Percy Blakemore, ’n voormalige offisier in die Britse leër.^[5] Haar ouers trou gedurende die Anglo-Boereoorlog, waarna haar ma in groot mate deur haar familie verwerp word. Haar oupa was Theunis Johannes Krogh, ondersekretaris van die Republikeinse administrasie van Binnelandse Sake van president Paul Kruger. Percy Blakemore verlaat sy vrou en kind wanneer Stella baie jonk is, om beroepskaartspeler in Engeland te word. Haar ma is een van die heel eerste aktrises in ’n rolprent in Suid-Afrika, wanneer sy die heldin vertolk in The Great Kimberley Diamond Robbery, vervaardig deur R.C.E. Nissen vir Rufe Naylor’s Springbok Film Company, wat op 11 Desember 1911 vir die eerste keer in Johannesburg vertoon is in die Tivoli-teater in die middag en die Orpheum-teater in die aand.^[6] Stella is van jongs af op kosskool in Natal, maar in teenstelling met die wêreld wat sy in haar boeke skets, hou sy nie positiewe herinneringe van hierdie ervaring oor nie.

Na haar skoolopleiding studeer sy verder in Durban, Pretoria en Johannesburg en verwerf dan ’n klavier- en sanglisensiaat aan die London Royal Academy of Music.^[5] Sy studeer daarna opera aan die Dresden Operaskool in Duitsland onder leiding van Felix Petrenz, waar sy ook in verskeie operas optree, insluitende Faust, Fra Diavolo en Die Zauberflote. Sy studeer ook aan die konservatorium vir sang onder professor Klüge. Terwyl sy in Duitsland is, begin sy skryf en haar eerste werk is die toneelstukkie Die goue sleutel. In Januarie 1930 keer sy vir ses maande terug na Suid-Afrika vir ’n reeks konserte, waarna sy teruggaan Europa toe. In 1933 trou sy in Londen met die Wallieser David Owen, ’n siviele ingenieur.^[7] Wanneer sy in 1934 ’n miskraam het, is sy vir ’n lang ruk siek. Na haar herstel keer sy in Mei 1935 terug na Suid-Afrika en neem gesamentlike beheer van haar moeder se musiekskool in Pretoria, naamlik Blakemore Studios. Haar man neem terselfdertyd ’n posisie in Swaziland op. Hy werk vir die Britse Koloniale Diens en word derhalwe vir periodes regoor Afrika gestuur. Stella is in hierdie tyd aktief betrokke by die kultuurlewe in Pretoria en woon die kunswedstryde, eisteddfods en musiekfeeste getrou by.

Stella ervaar ’n verdere miskraam en in 1945 en weer in 1946 neem die egpaar daarna kinders aan van die Armstrong-Benin Tehuis in Pretoria, wat hulle onderskeidelik Peter en Salene noem. Die egpaar verhuis in 1947 na Kumasi in Ghana en woon ook in Nigerië, waarna hulle na Londen trek.^[4] Hulle koop in 1954 ’n eeue-oue huis in Warrenpoint in Noord-Ierland, wat hulle permanente vesting word, alhoewel hulle weens haar man se werkomstandighede steeds baie reis. Ander lande waarin hulle bly is die Ivoorkus, Italië en Duitsland. Sy is ’n lid van die Royal Commonwealth Society en van die Women’s Institute in Ierland, laasgenoemde ’n vereniging van Katolieke en Protestantse vroue. Hoewel sy graag meer permanent sou wou terugkeer na Suid-Afrika, is dit nie moontlik nie weens haar man se werk en haar eie swak gesondheid. Sy besoek Suid-Afrika egter in 1974 en weer ’n paar keer daarna. In Mei 1991 is sy na ’n beroerte-aanval in Ierland oorlede.^[8]

Skryfwerk

Sy verwerf veral bekendheid onder haar eie naam met haar reeks oor die meisies van Maasdorp, asook die Keurboslaan-reeks vir seuns, wat sy onder haar oupa, Theunis Krogh, se naam skryf.^[4] Hierdie reekse het ’n onuitwisbare indruk gemaak op die jeug van die tyd en beleef dan ook vele herdrukke. Die gewildheid daarvan geskied ten spyte van die paternalisme en stereotipe karakters en situasies waarmee die boeke geklee word, vermoedelik omdat die geromantiseerde en geïdealiseerde subkultuur daarin die verlangens en ideale van jong lesers aanspreek. Dit is onmiskenbaar verstrooiingslektuur, maar die waarde daarvan om jong Afrikaanse lesers aan die lees te kry, kan nie oorskat word nie. Dit is kosskoolverhale in navolging van die tradisionele Engelse kosskoolverhale soos onder andere die Nancy Drew-reeks.

Maasdorp-reeks

In die Maasdorp-reeks^[9] is die rabbedoe Kobie Malan die hoofkarakter. Sy is lid van die groot Malan-gesin wat in Oranjezicht aan die voet van Tafelberg in Kaapstad woon. Saam met haar vriendinne (veral die Drie Musketiers) beleef sy verskeie avonture in die koshuis van Maasdorp Meisieskool.^[10]

Die meisies van Maasdorp stel vir Kobie en die ander karakters, wat vir hope opwinding in die reeks sorg, aan die leser voor. Elsabe van den Heever, wat deur haar ouderwetse tante grootgemaak is, moet haar eie plek in die skool tussen die onnutsige Maasdorpers vind. Die jongste meisie in Maasdorpskool is die bedorwe klein Breggie Landsberg, wat haar streke met byna rampspoedige gevolge uithaal. Kobie met haar goue krulle veroorsaak ook gereeld vir die onderwyseresse hoofbrekens.

In Kobie regeer neem Kobie haar twee susters onder hande.

In Kobie en die wonderkind ontmoet die Maasdorpers die brose Carla Willemse, wat as die violiste Olga Willowitch internasionale roem verwerf het. Op vyftienjarige leeftyd is sy bekend met konsertverhoë, terwyl sy van ’n normale kindertyd niks weet nie. Kobie Malan, self ’n begaafde pianiste, neem haar onder haar vlerk en sodra sy uitvind wie hierdie nuweling is, begin dinge gebeur. Kobie en die wonderkind word in Nederlands vertaal as Kobie en het wonderkind.

Allegra op Maasdorp is die verhaal van ’n pragtige maar nukkerige weeskind wat onder ongelukkige omstandighede haar vorige skool verlaat het. Kobie, Breggie en Heloise maak ’n opwindende verskil aan haar lewe.

Maasdorp se drie musketiers volg op die kattekwaad wat in Allegra op Maasdorp beskryf word. Heloise se ma verbied haar om ooit weer iets met Breggie te doen te hê. Kobie het ’n briljante plan: Breggie en Heloise mag maats bly, op voorwaarde dat die voorbeeldige, onberispelike Daniela altyd teenwoordig is. ’n Onheilige alliansie is die onvermydelike gevolg.

Ontgroening op Maasdorp begin met ’n krisis, want Matrone het onverwags bedank en haar bloedjong opvolger, juffrou Hoedemann, se streng en ongenaakbare houding maak haar ongewild by die leerlinge en vererger sake aansienlik. Bieks, die nuwe hoofmeisie, slaag nie daarin om na behore orde te handhaaf nie en die skoolgebou word byna deur ’n brand vernietig. Een van die leerlinge word beskuldig dat sy die brand laat ontstaan het, terwyl ’n ander een byna daarin omkom. Wanneer sake dreig om in algehele chaos te ontaard, toon die Maasdorpers egter hul staal.

In Nukke op Maasdorp neem die leser afskeid van Kobie Malan, nou mevrou De Villiers, die skoolhoof Elsabe van den Heever, die goedige Maria Teubes, en al die Malan-niggies, vriendinne en bekendes. Magda Vorster is nou hoofmeisie, met Lalage Engelbrecht as haar regterhand.

Keurboslaan-reeks

Die Keurboslaan-reeks is die manlike teenvoeter vir die Maasdorp-reeks, maar albei reekse word gretig deur albei geslagte gelees. Hierin is die jong doktor Roelof Serfontein die hoofkarakter, wat ’n sukkelende privaat skooltjie uitbou tot die eksklusiewe Keurboslaan Seunskool.

Doktor Serfontein is Die hoof van Keurboslaan. Hy het te kampe met die berugte Jan Fiskaal, ’n gemaskerde ruiter in swart wat Keurboslaan op horings neem en roof en plunder en verwoesting saai. Met behulp van kaptein Alwyn slaag doktor Serfontein om hom te ontmasker. Flip Venter is ’n nuwe seun wat uit die stad wegvlug en onder ’n vals naam op Keurboslaan aanland, waar hy ’n persoonlikheidsverandering ondergaan.

Nuwelinge op Keurboslaan beskryf die nuwe kinders wat Keurboslaan lok, uit vooraanstaande huise maar ook verstotenes wat nêrens anders tuis is nie. Wentzel Elzenach is ’n weeskind wat liggaamlik en geestelik verwaarloos is en besonder baie aandag nodig het; Tonie Wilke is ook ’n weeskind, maar sy spontaneïteit maak hom gou baie gewild; die twee Spauldings kan vlot Engels, Duits en Russies praat maar glad nie Afrikaans nie; terwyl Tessa die hoof se eie niggie is wat dinge hier kom deurmekaarkrap.

Raaisels op Keurboslaan vertel van verskeie mense met hulle eie agendas. Dora Jonkers was jare gelede verloof aan die hoof en voer nou ’n vete teen hom, maar dan word haar seuntjie Gawie ontvoer. Die beroemde rolprentster Robert Markham los heelwat probleme vir die Keurboslaners op. Olga Betts leef in die skadu van haar ongelukkige verlede, terwyl die kreupel Greaves mense koelbloedig afpers.

In Kaptein Richard is Richard Serfontein, die hoof se oudste seun, die hoofprefek van Keurboslaanskool. Dis nie ’n maklike taak nie, omdat hy as die hoof se seun in geen enkele opsig deur die seuns as onregverdig bestempel wil word nie. Hy is die skakel tussen die seuns en die hoof en nie tussen die skool en sy pa nie. Soms is die hoof, in sy soeke na onpartydigheid, selfs tot ’n mate onredelik. Die hoof is hierdie keer verantwoordelik vir ’n stap wat dit vir Richard baie moeilik maak om skoolsake in die regte koers te stuur. Dr. Serfontein het naamlik besluit om vier seuns tot die skool toe te laat wat weens wangedrag deur die owerheid in ’n spesiale inrigting geplaas is. Die hoof is oortuig dat die seuns in die regte atmosfeer en onder goeie toesig tot waardige burgers van die land gemaak kan word. Die seuns en ook hul onderwysers is egter baie bang dat die eksperiment nadelig kan wees vir die goeie naam van die skool. Kaptein Richard word met die moeilike taak belas om die regte verhouding tussen die nuwelinge en die ander te handhaaf.

Misverstand op Keurboslaan het ’n hele aantal misverstande as tema. Doktor Serfontein se sekretaresse hoor ’n vertroulike stukkie inligting, maar die persoon aan wie sy dit vertel, interpreteer dit verkeerd en gou versprei die gerug dat hy nie veel langer gaan leef nie. By die huis kom daar verwydering tussen doktor Serfontein en sy gesin wanneer die geskiedkundige boek wat hy skryf hom so besig hou dat hy hulle verwaarloos. Sy seun Josef wil hom help, maar hulle kan mekaar nie vind nie en na ’n aantal flaters besluit Josef om Keurboslaan te verlaat. Die hoof tree egter nou beslissend op.

In Kultuur op Keurboslaan het dr. Roelof Serfontein hom so verdiep in ’n groot geskiedkundige werk wat hy skryf dat hy glad nie meer bewus is van wat om hom aangaan nie. Vir Keurboslaan, waar hy die onmisbare spil is om wie alles draai, het dit byna rampspoedige gevolge. Die toestand ontwikkel tot ’n ware krisis toe die seuns stad toe moet gaan om aan die jaarlikse kultuurfees deel te neem en op hulle eerste nag daar in ontstellende gebeurtenisse betrokke is.

Die Ongenooide gaste op Keurboslaan is ’n groep hippies wat kamp opslaan in die berge net buite die dorp en hulle het nie ’n goeie invloed op die dorpsbewoners nie. Die leerling Loggenberg se jonger broer is egter by hierdie groep en hulle weduwee-moeder, wat as assistente by een van die koshuise aangestel is, voorsien hulle elke aand stilletjies van kos. Dinge word op ’n spits gedryf wanneer daar een aand op Richard Serfontein en sy vriendin Amanda geskiet word.

Blourand-reeks

Die Blourand-reeks jeugboeke speel af binne ’n eksklusiewe plattelandse meisieskool, met soortgelyke intriges as in die skrywer se ander reekse.^[5]

In Drie klontjies op Blourand skryf drie vindingryke weeskinders byvoorbeeld wederregtelik by hierdie eksklusiewe skool in, wat almal se kaarte deurmekaar krap.

Rissies-reeks

Sy skryf die Rissies-reeks onder die skuilnaam Dien Grimbeek. Die vier Rissik-rooikopmeisies se ma is oorlede en hulle word deur hulle ouma op die plaas versorg, waar hulle hoofsaaklik in speuravonture betrokke raak.

In Die Rissies en die bure klim hulle maat Hennie Duvenage ongedeerd op hulle buurman, mnr. Borcherd, se vragmotor. Hy hou nooit stil nie, maar kom heeltemal bewusteloos van ’n lelike wond by die polisiestasie aan. Niemand kan dit begryp nie, maar voordat die geheim uitkom word die Rissies en mnr. Borcherd kwaaivriende met almal

Ander jeugromans

Sy skryf ook ’n paar enkel jeugromans. Elfie, Apie en Carolus is die verhaal van ’n weeskind wat by ’n sirkus beland en deur Jobo die nar ondersteun word. In Stryd om Peta is Delareyskool ’n eksklusiewe meisieskool op die platteland en Peta is ’n dogter van die onderdorp wat nie die voorreg het om hierdie skool by te woon nie. Sy maak dan vriende met een van die leerlinge by die skool. Vorm II op Delarey is ’n vervolg hierop. Ander skuilname wat sy gebruik is Stella Owen en Annelise Bierman. As Stella Owen skryf sy Katrientjie (wat ook in Zoeloe vertaal word) en Verpleegsters is altyd die ergstes en as Annelise Bierman skryf sy Die swaard.

Kindertoneelstukke

Van haar verskyn ook die kindertoneelstukkies Die goue sleutel, Eerste April en ’n Wedstryd in droomland en die operette in een bedryf vir kinders, Die toweruur.

Engelse Drama

’n Engelse drama, Blind birds wen in 1932 die eerste dramakompetisie uitgeskryf deur die Krugersdorp Munisipale Drama en Operavereniging.^[7]

Publikasies

Annelise Bierman

1938: Die swaard