Sterkfontein

Sterkfontein is 'n stel kalksteengrotte in die dolomietheuwels naby Krugersdorp, noordwes van Johannesburg, Gauteng (Suid-Afrika) wat veral vir paleontoloë en antropoloë van interessantheid is, aangesien dit die eerste plek is waar bewyse van 'n volwasse Australopithecus africanus gevind is. Die argeologiese plekke Swartkrans en Kromdraai (en die Wondergrot in Kromdraai) is ook in hierdie area geleë. Menslike oorskot is oor die afgelope paar dekades in hierdie streek gevind. In 1999 is Sterkfontein as 'n wêrelderfenisgebied verklaar en die area waarin dit geleë is, is die Wieg van die Mensdom gedoop.

Fossiele Hominiedterreine in Suid-Afrika*
Unesco-wêrelderfenisterrein
Argeoloë in 'n struktuur bo die ingang tot die Sterkfonteingrotte.
Sterkfontein Ligging van Sterkfontein in Suid-Afrika
Koördinate: 26°00′56″S 27°44′04″O
Lande	Suid-Afrika
Tipe	Kultureel
Kriteria	iii, vi
Verwysings	915
Streek†	Afrika
Inskripsiegeskiedenis
Inskripsie	1999  (23ste Sessie)
* Naam soos dit in die Wêrelderfenislys verskyn. † Streek soos deur Unesco geklassifiseer.

In 'n geslote kluis (die "Broomkamer") in die kelder van die Ditsong Nasionale Natuurhistoriese Museum (voorheen die Transvaalmuseum) in Pretoria is die kopbeen van Mev. Ples, die eerste volwasse monster van Australopithecus africanus wat ontdek is. Dit is op 18 April 1947 deur dr. Robert Broom by die Sterkfonteingrotte gevind. Die naam Mev. Ples is afgelei van die oorspronklike naam wat aan die spesie gegee is: Plesianthropus — "byna-mens". Die ouderdom van die kop word op 2,5 miljoen jaar geskat. Australopithecus africanus het regop geloop en het 'n brein gehad wat omtrent so groot soos 'n moderne sjimpansee s'n is. Hierdie kopbeen is tot vandag nog een van die heelste gevonde kopbene van die spesie. Die openbare uitstalling in die museum is 'n vergiete replika van die fossiel wat hier gewys word.

Agter hierdie traliehek vind uitgrawings van Little Foot plaas.

Ontdekking

Die grotte is in 1896 ontdek deur ene Guigimo Martinaglia. Martinaglia was 'n Italiaanse prospekteerder op soek na goud en kalk en het per abuis 'n opening na die grotte oopgeskiet. Die grot se bodem was met talle lae vlermuisghwano bedek wat in die volgende jare verwyder is. Die skoonmaakproses het egter heelwat skade aan die stalaktiete en ander druipsteenformasies berokken. Met die ingang van die 20ste eeu was dit reeds bekend dat die grotte beenhoudende breksie (splintersteen) bevat het, maar dit sou nog 30 jaar neem voordat doelmatige wetenskaplike uitgrawings begin het.

Uitgrawings

In die laat 1890's begin het kalksteenmynwerkers fossiele raakgesien het en dit tot wetenskaplike aandag gebring. Dit was eers in 1936 dat prof. Raymond Dart en dr. Robert Broom van die Transvaal Museum en sy kollegas van die Universiteit van die Witwatersrand gesamentlike uitgrawings begin het.

Hierdie uitgrawings het baie vroeë mensagtiges (hominides) onthul. In 1936 is die eerste volwasse Australopithecus-agtige by Sterkfontein uitgegrawe, wat Dart se opmerking dat die kopbeen van die Taung-kind (Australopithecus africanus) 'n menslike voorvader was, ondersteun het. Tydens die Tweede Wêreldoorlog was daar 'n tydelike pousering van uitgrawings, maar na die oorlog is die uitgrawings deur Dr. Broom hervat.

In 1947 het Broom 'n byna volledige kopbeen van 'n volwasse vroulike Australopithecus africanus uitgegrawe (alhoewel dit moontlik ook die kopbeen van 'n adolessente man kan wees). Broom het die kopbeen aanvanklik Plesianthropus transvaalensis (byna-mens van Transvaal) benoem, maar die vonds het later beter bekend geword onder die bynaam van Mev. Ples. Hierdie Mev. Ples word deur wetenskaplikes op 'n ouderdom van tussen 2,6 en 2,8 miljoen jaar geskat, wat dit in die Plioseentydperk plaas. In 1997 is 'n byna volledige geraamte van 'n vroeë mensagtige deur Ronald J. Clarke in die grotte gevind; uitgrawing van die omliggende breksie is nog aan die gang. Die geraamte is Little Foot gedoop, aangesien die eerste gevonde dele wat in 1995 gevind is, die beendere van 'n voet was — dit word op 'n ouderdom van 3,3 miljoen jaar geskat. Naas die menslike oorblyfsels is daar ook beendere van 'n sabeltandtier hier gevind.

Die Sterkfontein-grotte is 'n kleinerige grotstelsel wat in ses vlakke of lede verdeel word. Australopithecus africanus-fossiele is slegs in vlak vier gevind, wat op tussen 2,3 miljoen tot 2,8 miljoen jaar oud geskat word. In vlak vyf, 'n jonger laag wat op tussen 1,3 miljoen en 1,8 miljoen jaar oud geskat word, is fossiele van 'n meer gevorderde mensagtige gevind wat eenders is aan Homo habilis. Steengereedskap van twee verskillende tradisies, Oldowan en die meer gevorderde Acheulian, is ook in vlak vyf gevind.

Die grotte en die perseel is in 1958 aan die Universiteit van die Witwatersrand geskenk. Phillip Tobias het die gebied – die land se grootste paleo-antropologiese terrein – in die 1960’s van ’n gewisse ondergang gered het. Hy het nie net gesorg dat die gebied gered word nie, maar ook dat dit as ’n ware wetenskaplike terrein beheer word.

Die Paleo-Antropologiese Wetenskaplike Trust (PAST), 'n niewinsgewende trustfonds wat in 1994 gestig is, borg meer as 90% van die navorsing wat by Sterkfontein onderneem word.

Toerisme

Die grotte is steeds 'n trekpleister vir toeriste. Naas die ses kamers wat deur gange verbind word, is daar ook 'n helder, ondergrondse meer 40 m laer af, aan die einde van die grot. Daar is ook 'n argeologiese museum by die grotte wat na Dr. Broom vernoem is. By Kromdraai, 1,5 km van Sterkfontein af, is die Kromdraai Paleontologiese Reservaat waar modelle van uitgestorwe diere en voëls gesien kan word. Beenhoudende breksie wat by Kromdraai gevind is, is in 1895 na die Britse Museum gestuur.

Wêrelderfenisgebied

In 1999 het UNESCO die Sterkfonteingrotte by hul lys van wêrelderfenisgebiede gevoeg. Volgens UNESCO voldoen die gebied aan die volgende twee kriteria:

(iii) dit bied 'n unieke of ten minste besonderse getuienis van 'n kulturele tradisie of 'n beskawing wat steeds lewe of wat verdwyn het;

(vi) dit word direk of tasbaar geassosieer met gebeurtenisse of lewende tradisies, met idees of gelowe, met kunssinnige of letterkundige werke van uitstekende universele belang.

Daar is in 2005 besluit om die bakens van die erfenisgebied uit te brei om die nabygeleë Makapanvallei en die vondsplek van die Taung-skedel in te sluit.

Nasionale Erfenisterrein

Die Sterkfonteingrotte was op 5 November 2004, deur die Suid-Afrikaanse Erfenishulpbronagentskap, verklaar as 'n nasionale erfenisterrein, en word beskerm in gevolge van die Wet op Nasionale Erfenishulpbronne (25/1999).

Sien ook

• Wieg van die Mensdom
• Florisbad

Bronne

• Erasmus, B.P.J. (1995). Op Pad in Suid-Afrika. Jonathan Ball Uitgewers (Edms) Bpk. ISBN 1868420264
• Grotte in Wêreldspektrum, volume 10. 1983 Ensiklopedie Afrikana: (EDMS) BPK.

Eksterne skakels

• (en) UNESCO se webwerf