Alexander Mackenzie (ontdekkingsreisiger)

Sir Alexander Mackenzie (of MacKenzie, in Skots-Gaelies: Alasdair MacCoinnich, * 1764; † 12 Maart 1820) was 'n Skotse pelshandelaar en ontdekkingsreisiger wat as eerste Europeër die ganse breedte van die Noord-Amerikaanse vasteland noord van Meksiko van oos na wes deurkruis en in 1793 die Stille Oseaan bereik het. Met sy ontdekkingsreis in die gebied van die huidige Kanada het Mackenzie die ekspedisie van Lewis en Clark met tien jaar voorgespring.

Alexander Mackenzie
Alexander Mackenzie. Skildery deur Thomas Lawrence, omstreeks 1800. Nasionale Galery van Kanada
Gebore	1764 Stornoway, Lewis, Buite-Hebride, Skotland
Sterf	12 Maart 1820 Mulinearn naby Dunkeld, Skotland, Verenigde Koninkryk
Nasionaliteit	Skotland  Verenigde Koninkryk
Beroep	Ontdekkingsreisiger, pelshandelaar, skrywer
Bekend vir	die ontdekking van die Mackenzierivier, Fraserrivier en Peacerivier (onder andere)
Titel	Sir
Eggenoot	Geddes Mackenzie
Handtekening

Die Kanadese pelshandel het van Alexander Mackenzie 'n welvarende man gemaak. In 1799 het hy na die Verenigde Koninkryk teruggekeer om 'n boek oor sy ontdekkingsreise te publiseer. Sy reisjoernaal het vinnig 'n blitsverkoper geword wat ook in Frans, Duits en Russies vertaal is. Mackenzie is op 27 Februarie 1802 tot die ridderstand verhef om Sir Alexander Mackenzie te word.

Vroeë lewe

Mackenzie is in 1764 in Luskentyre-huis in Stornoway op Lewis, een van die eilande van die Buite-Hebride noord van Skotland gebore. Hy was die derde van vier kinders wat vir Kenneth 'Corc' Mackenzie (1731–1780), 'n handelaar en landeienaar wat op die plaas Melbost geboer het, en sy vrou Isabella MacIver gebore is. Kenneth Mackenzie was slegs veertien jaar oud toe hy as vaandrig gedien het om Stornoway tydens die Jakobiete-opstand in 1745 te beskerm.

Die 1770's was 'n moeilike ekonomiese tyd op Lewis-eiland. Ná die afsterwe van sy vrou in 1774 het Kenneth Mackenzie besluit om by sy broer John in New York aan te sluit. Kenneth het sy twee susters en sy seun Alexander saamgeneem op sy seereis na Noord-Amerika, maar sy twee dogters in Skotland agtergelaat. Alexander se ouer broer Murdoch het destyds geneeskunde gestudeer en is volgens 'n familierekord later naby die kus van Halifax ter see vermis.

Net maande ná die Mackenzie-gesin se aankoms in New York het die Amerikaanse Onafhanklikheidsoorlog uitgebreek. Kenneth en John Mackenzie het hul militêre diens hervat en as luitenante by die King's Royal Regiment aangesluit wat deur Sir John Johnson te New York saamgestel. Die jonger Mackenzie is deur sy twee tantes versorg wat hom eers na Johnstown in die Mohawk-vallei saamgeneem het waar Sir Johnston groot landgoede besit het.

In 1778 is hy te midde van oorlogswoelinge na die veilige Montreal gestuur waar hy skoolgegaan het. In 1779, een jaar voordat sy pa by Carleton-eiland in die huidige deelstaat New York skielik oorlede is, het Alexander Mackenzie daarin geslaag om deur Finlay, Gregory & Co., een van die invloedrykste pelshandelsondernemings in Montreal wat later deur Archibald Norman McLeod bestuur sou word, as leerjonge in diens geneem te word. In 1787 het die onderneming met een van sy mededingers, North West Company, saamgesmelt.

Ontdekkingsreise

Mackenzierivierekspedisie na die Arktiese Oseaan in 1789

Die Mackenzierivier

Namens die North West Company het Mackenzie na die Athabascameer gereis om sy sakevennoot Peter Pond te vervang. Mackenzie was hier in 1788 een van die stigters van Fort Chipewyan, maar hy het veral interessante nuus van Pond ontvang – dat die plaaslike riviere volgens die Eerste Nasies in 'n noordwestelike rigting sou vloei. Op 10 Julie 1789 het Mackenzie sy kanoereis op die Denerivier (wat tans sy naam dra) begin, hopende dat hy die Noordwestelike Deurvaart na die Stille Oseaan sou vind.

Toe hy die Arktiese Oseaan op 14 Julie bereik het, het hy die rivier Disappointment River genoem – vermoedelik omdat dit, anders as wat hy verwag het, nie na die Cook Inlet in Alaska gevloei het nie. Ter ere van sy ontdekker is die rivier later hernoem tot Mackenzierivier.

Peacerivier-ekspedisie na die Stille Oseaan in 1792–1793

By die eindpunt van sy reis dwarsdeur Noord-Amerika het Mackenzie 'n inskrif op 'n steen aangebring

In 1791 het Mackenzie na Groot-Brittanje teruggekeer om die wetenskaplike vooruitgang by die meting van lengtegrade en kaartvervaardiging te bestudeer. In die volgende jaar het hy weer na Kanada gereis en 'n hernieude poging onderneem om 'n roete na die Stille Oseaan te vind. Hy is vergesel deur twee inheemse gidse (waarvan een Cancre genoem is), sy neef Alexander MacKay, ses Kanadese voyageurs (Joseph Landry, Charles Ducette, François Beaulieux, Baptiste Bisson, François Courtois en Jacques Beauchamp) en 'n hond wat hulle net "Ons Hond" genoem het.

Mackenzie se groep het hul verkenningstog op 10 Oktober 1792 in Fort Chipewyan begin en verby die Pinerivier na die Peacerivier gereis. Hulle het verder na 'n vertakking van die Peacerivier geroei waar hulle op 1 November aangekom en 'n fort gebou het om die wintermaande deur te bring. Dit sou later as Fort Fork bekend staan.

Mackenzie en sy groep het op 9 Mei 1793 vanaf Fort Fork vertrek en die Peacerivierroete gevolg. Hulle het die Groot Waterskeiding (Great Divide) oorgesteek en die boloop van die Fraserrivier ontdek, maar is deur plaaslike bewoners gewaarsku dat die Fraser Canyon in die suide nie bevaarbaar was nie en bowendien deur vyandelike stamme bewoon was. Hulle is aangeraai om liewer 'n landroete ('n sogenaamde grease trail) te volg wat langs die West Roadrivier rivierop, oor die Kusgebergte (Coast Mountains) en rivieraf langs die Bella Coolarivier na die see geloop het. Die groep het daardie advies gevolg en die kus van die Stille Oseaan naby Bella Coola by die North Bentinck Arm, 'n fjord in die huidige Brits-Columbië, op 20 Julie 1793 bereik. Sodoende het Mackenzie die eerste gedokumenteerde transkontinentale reis deur Noord-Amerikaanse geweste noord van Meksiko voltooi.

Mackenzie was van plan om verder weswaarts te reis en die oop see te bereik, maar lede van die Heiltsuk-stam, een van die Eerste Nasies in die gebied, was vyandelik gesind teenoor die ontdekkingsreisiger en het die seeweg met hul oorlogskanoes versper. Mackenzie het 'n inskrif op 'n steen teen die oewer van die Deankanaal agtergelaat en in ooswaartse rigting teruggekeer. Vir die inskrif het hy 'n rooierige verf gebruik wat van vermiljoen en beervet gemaak is. Dit het gelees: "Alex MacKenzie / from Canada / by land / 22^d July 1793" (in dié tyd was Canada nog 'n informele term wat gebruik is om na die voormalige Franse besittings in die huidige suide van die Kanadese provinsie Quebec te verwys). Landopmeters het later 'n permanente inskrif in die steen ingegraveer. Die plek maak tans deel uit van die Provinsiale Sir Alexander Mackenzie-park en is tot Nasionale Monument van Kanada verklaar.

Latere lewe

Die graf van Alexander Mackenzie en sy gesin op die begraafplaas van die parogiekerk te Avoch, Skotland

In 1801 is die reisjoernale van sy ontdekkingstogte gepubliseer. Vir sy prestasies is Mackenzie in die volgende jaar tot die ridderstand verhef en het vervolgens tussen 1804 en 1808 as afgevaardigde in die Wetgewende Vergadering van Neder-Kanada gedien.

Mackenzie het in 1812 na die Verenigde Koninkryk teruggekeer om met die veertienjarige Geddes Mackenzie, erfgename van Avoch, te trou. Haar oupa, kaptein John Mackenzie van Leod-kasteel (die klein-kleinseun van George Mackenzie, 2de graaf van Seaforth), het die Avoch-landgoed met geld gekoop wat deur sy neef en swaer, admiraal George Geddes Mackenzie, vir hom agtergelaat is. Lady Mackenzie se vader was 'n neef van die pa van Sir George Simpson, goewerneur van die Hudson's Bay Company.

Alexander en Geddes het afwisselend in Avoch en Londen gewoon. Uit die huwelik is in 1816 'n dogter gebore, en twee seuns het in 1818 en 1819 gevolg. Toe sy seuns gebore is, het Mackenzie se gesondheidstoestand al begin verswak. Die ontdekkingsreisiger het vermoedelik aan Bright se siekte gely. In Januarie 1820 het hy na Edinburg gereis om geneeskundige advies in te win. Op sy reis terug na Avoch is hy in Maart in 'n herberg langs die pad naby Dunkeld skielik oorlede en in die dorp Avoch in die Skotse Black Isle-streek begrawe.

Reisjoernale

Die reisjoernale van sy ontdekkingsreise, Voyages from Montreal, on the river St. Laurence, through the continent of North America, to the Frozen and Pacific oceans; in the years, 1789 and 1793; with a preliminary account of the rise, progress, and present state of the fur trade of that country, is vir die eerste keer in 1801 in Londen gepubliseer, die redakteur was William Combe. 'n Tweede uitgawe met twee boekdele het in die volgende jaar verskyn. Daarnaas is ook uitgawes in New York en Philadelphia asook 'n Franse vertaling en twee Duitse uitgawes in 1802 gepubliseer. 'n Verkorte Russiese vertaling het in 1808 gevolg.

Eksterne skakels

• (en) "Sir Alexander Mackenzie". Encyclopædia Britannica. Besoek op 6 Augustus 2020.
• (en) "Sir Alexander Mackenzie (Explorer)". The Canadian Encyclopedia. Besoek op 6 Augustus 2020.