Bloedriviermonument
Op die pad tussen Dundee en Vryheid is ʼn afdraaipad na De Jagersdrif wat na die terrein van Bloedriviermonument, ongeveer 23 km verder, lei.
Die Slag van Bloedrivier op 16 Desember 1838 het soveel betekenis ingehou dat daar reeds in ʼn vroeë stadium beplan is om ʼn monument op die terrein van die slagveld op te rig. Eindelik het daar ʼn reeks van drie monumente verrys, die een in die plek of ter aanvulling van die vorige.
Die eerste twee monumente wysig
Die eerste Geloftefees op die terrein vind in 1866 plaas op inisiatief van ds. D.P.M. Huet, wat in die Natalse sinode voorgestel het dat die dag herdenk word. ʼn Jaar later, 1867, is daar ʼn groter fees gehou onder leiding van ds. Frans Lion Cachet. By dié geleentheid het die aanwesiges ʼn klipstapel opgerig, ongeveer in die middel van die destydse laer. Hierdie klipstapel was die eerste monument by Bloedrivier.
Tydens die vyftigste gedenkdag, in 1888, is daar ʼn groot fees op die terrein gehou. Besoekers van Natal, Transvaal en die Oranje-Vrystaat, sewentig waens, vyf predikante en ook pres. Paul Kruger en genl. Piet Joubert het die geleentheid bygewoon. Dáár het toe die plan ontstaan om ʼn blywende monument op die plek op te rig. ʼn Komitee is benoem en geld is ingesamel.
Na die oorlog is Geloftefeeste al hoe meer, jaar na jaar, by Bloedrivier gehou. In 1928, negentig jaar na die slag, is ʼn komitee onder voorsitterskap van ds. Paul Nel saamgestel om geld vir ʼn monument in te samel. In die jare dertig het die komitee hom daarvoor beywer om ʼn Voortrekkermonument op Bloedrivier geplaas te kry. Daar is egter besluit om dit by Pretoria op te rig. ʼn Besluit om ook ʼn monument by Bloedrivier op te rig, het op sy beurt steun en ook geldelike bystand van die Sentrale Komitee ontvang. Die ontwerp van beeldhouer Coert Steynberg is aanvaar en die hoeksteen is op 16 Desember 1938, in die eeufeesjaar, deur ds. Paul Nel gelê.
Die onthulling van die monument het eers op 16 Desember 1947 plaasgevind, waargeneem deur me. Annie Ebersohn, dogter van J.W. de Jager, Voortrekker en eerste eienaar van die plaas, en J.L. (Oom Lood) Spies, die enigste persoon van die komitee van 1928 wat toe nog daarin gedien het.
“Hierdie simboliese ossewa van grou graniet uit die hart van ons moederaarde getuig van die ideale wat die Voortrekkerkers deur die donkerste nag op die vaste koers gehou het,” het senator A.T. Spies by dié geleentheid gesê.
Vorm en simboliek wysig
Die monument bestaan uit ʼn kakebeenwa op ʼn voetstuk van 15 oplopende trappies, gebou bo-oor die klipstapel. Die wa se tent is toe van agter, maar die voorkant is oop en wys reg noord. In die middel van die wa se vloer of “buikplank” is daar ʼn ronde opening, waardeur ʼn mens kan afkyk in die kelderkamer op die stapel klippe onder die grond. Die klippe word deur ʼn venster in die muur tussen die voor- en agterwiele aan weerskante van die gebou verlig.
Aan beide kante van die tent en op die agterklap is beeldgroepe in reliëf aangebring wat respektiewelik die Gelofte, die oorwinning en die volvoering voorstel.
- Die Gelofte: Op die kanon “Grietjie” staan Sarel Cilliers toe die Voortrekkers plegtig hulle gelofte aan God afgelê het.
- Die oorwinning: Hierdie paneel stel die groot oorwinning voor wat die Voortrekkers op 16 Desember 1838 by Bloedrivier oor die impi’s van Dingaan behaal het.
- Die volvoering van die Gelofte: Hierdie paneel stel die Voortrekkerkerk voor wat op Pietermaritzburg tot nagedagtenis van die groot oorwinning en die volvoering van die Gelofte opgerig is.
Die simboliek van hierdie monument is drieledig. Dit stel die wa as woning, as vesting en as kerk voor.
Die derde en finale monument wysig
Teen die einde van die are sestig het daar ʼn beweging ontstaan om die slagvelde van Suid-Afrika te restoureer, bedoelende daarmee dat die terrein so na as wat moontlik is, tot die oorspronklike teruggebring word, sodat die besoeker hom ʼn voorstelling kan maak van wat daar afgespeel is. Bloedrivier is in 1967 deur die Historiese Monumentkommissie tot historiese gedenkwaardigheid verklaar en as eerste projek aangepak. ʼn Loodskomitee, met verskillende belangegroepe daarin verteenwoordig, en onder die dinamiese leiding van mnr. Marius Jooste van Perskor, het ywerig aan die werk gespring en R800 000 is ingesamel.
Daar is besluit om ʼn lewensgetroue voorstelling van die walaer van 1838 te probeer gee. Die ontwerp van Kobus Esterhuizen is gekies: 64 verbronste ysterwaens, in ʼn halfsirkel om die klipstapel opgestel, kakebeenwaens met veghekke is posisie, sweepstokke en lanterns, alles so realisties moontlik. Die Coert Steynberg-monument moes verwyder word. Dit is hoër op by die ingang van die terrein heropgestel. Die klipstapel het gebly, sover moontlik gesuiwer van klippe en bakstene wat later bygegooi is, ook so na as moontlik terug na die oorspronklike. Dit is oordek met ʼn deurskynende epoksiehars om dit teen vandalisme te beskerm.
Die inwyding het op 16 Desember 1971 plaasgevind, waargeneem deur die destydse eerste minister, mnr. B.J. Vorster.
Beheer en versorging wysig
Na die onthulling van die Bloedriviermonument het die Bloedrivierkomitee opgehou om te bestaan en het die Nederduits Hervormde of Gereformeerde Kerk amptelik in 1949 toesig oor die Monument oorgeneem. In die 1990’s versoek die NG Kerk van Natal die Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge (FAK) om die eienaarskap van die Bloedrivier-geloftefeesterrein oor te neem en, ingevolge artikel 21 van die Maatskappyewet, kom die Stigting vir die Bloedriviergelofteterrein tot stand, met rolspelers soos die FAK, Afrikanerbond, Nasionale Vroueraad, Afrikaner Volkswag, Federasie van Rapportryerbewegings, Junior Rapportryers, die Suid-Afrikaanse Onderwysunie en die Voortrekkers.
Die Voortrekkermuseum in Pietermaritzburg het die terrein van 1993 tot 1998 bestuur en ʼn subsidie van die Staat daarvoor ontvang. Die Staat, en daarmee ook die Voortrekkermuseum, het hom egter in 1998 formeel aan die terrein onttrek en die Stigting vir Bloedriviergelofteterrein moes die volle verantwoordelikheid vir die terrein aanvaar. Die uitvoerende bestuur van die terrein is in 2002 na die Voortrekkermonument oorgedra.
Bronne wysig
- Erfenisstigting, 2016. ES en die stand van Groot Trek-verwante erfenishulpbronne. Pretoria.
- FAK, 1989. Afrikanerbakens. FAK: Pretoria
- O.J.O. Ferreira, 1975. ʼn Volk se hulde. Perskor: Johannesburg.
- https://www.artefacts.co.za/main/Buildings/bldgframes.php?bldgid=10359
- https://www.bloedrivier.org/gelofte/index.php
- https://www.places.co.za/html/bloodriver.html Geargiveer 13 Januarie 2020 op Wayback Machine