Perskor

Perskor (Die Perskorporasie van Suid-Afrika) was 'n Suid-Afrikaanse persgroep. Dit is op 1 April 1971 gevorm toe twee bestaande Afrikaanse uitgewersgroepe, Voortrekkerpers en die Afrikaanse Pers (1962) Beperk, saamgesmelt het. Albei die groepe was in die destydse Transvaal gesetel en het met die Nasionale Pers van Kaapstad meegeding. Hulle het, as 'n reël, maar na gelang van die redakteur se ingesteldheid in soverre die maatskappy se bestuur dit toegelaat het, die noordelike, behoudende standpunte binne die destydse Nasionale Party verteenwoordig teenoor Naspers wat die suidelike, verligte standpunte in die party verteenwoordig het.

Min. Ben Schoeman, voorsitter van die Dagbreektrust tydens die Persstryd.

Die Afrikaanse liedjieskrywer Koos du Plessis het sy joernalistiekloopbaan by Die Vaderland begin en later ook by Oggendblad gewerk.

Koerante

Die mededingende Afrikaanse Sondagkoerante, Die Beeld (in Naspers se besit) en Dagbreek (in Perskor se besit), het reeds in 1970 saamgesmelt as Rapport om die bittere persstryd tussen die koerante te beëindig. Die verenigde koerant se eerste uitgawe het op 29 November 1970 verskyn. Die mediagroepe het elkeen die helfte van die nuwe koerant, waarvan die sirkulasie in 'n stadium meer as 500 000 was en by die Sunday Times kon kers vashou, beheer.

Sedert die stigting in 1974 van Naspers se dagblad Beeld, wat in Johannesburg en Pretoria met Perskor se dagblaaiemoes meeding, het die oorspronklike vier dagblaaie van Perskor die een ná die ander verdwyn. Die vier was:

• Hoofstad, van 1968 tot 1983 'n middagblad in Pretoria waarvan die sirkulasie sowat 20 000 was.
• Oggendblad, van 1971 tot 1983 'n oggendblad in Pretoria waarvan die sirkulasie sowat 10 000 was.
• Die Transvaler, aanvanklik 'n oggendblad in Johannesburg wat in 1937 gestig is en waarvan die sirkulasie sowat 50 000 was. Dit was Perskor se laaste dagblad wat vanaf Februarie 1983 as middagblad in Pretoria uitgegee is en wat die maatskappy in sy laaste jaar sowat R27 miljoen aan verliese gekos het.
• Die Vaderland, 'n middagblad in Johannesburg wat in 1936 gestig is en waarvan die sirkulasie sowat 70 000 in 1974 was voor Beeld se toetrede tot die noordelike mark.

Perskor het in 1960 die Xhosa koerant Imvo Zabantsundu, wat in 1884 gestig is, verkry. Die koerant het publikasie in 1998 gestaak. Die groep het ook die enigste Engelse dagblad wat tydens die apartheidsera die destydse Nasionale Party ondersteun het, The Citizen, uitgegee. Dit is in 1976 deur Louis Luyt opgerig met geheime finansiering van die regering as teenvoeter vir wat die Nasionale Party as die "vyandiggesinde" Engelse pers beskou het.

Persstryd

Op 16 September 1974 tree Naspers met die eerste uitgawe van Beeld toe tot die Afrikaanse koerantmark in Transvaal. Die redaksie van die nuwe toetreder het gehoop op verkope van 100 000 per dag, maar teen Februarie 1975 het dit gedaal tot 21 568, die laagste maandsyfer in sy bestaan. Op 29 April 1975 is 102 402 koerante verkoop danksy die nuus oor die Foxstraatbeleg, maar die gemiddeld vir die ses maande Julie tot Desember 1975 (42 774) was steeds amper 20 000 minder as sy vernaamste mededinger, Die Transvaler, se 61 641. Saam het die twee Afrikaanse oggendkoerante in Johannesburg die eens byna ondenkbare bereik deur met 'n gesamentlike sirkulasiesyfer van 104 000 net 27 000 minder as Johannesburg se Engelse oggendkoerant, die Rand Daily Mail, te verkoop.

Die stryd om lesers tussen Beeld en Die Transvaler het daartoe gelei dat Perskor se bestuur fiktiewe syfers vir hulle drie Johannesburgse dagblaaie, Die Vaderland, Die Transvaler en The Citizen, geskep het. Die geknoei het in 1976 begin toe Beeld die eerste keer meer as 50 000 koerante oor 'n sesmaandetydperk verkoop het. Die hoogtepunt van die fiktiewe syfers was toe Die Transvaler op 1 Augustus 1980 op sy voorblad spog dat hy toe die grootste Afrikaanse dagblad in Suid-Afrika was met 'n sirkulasiesyfer vir die ses maande van Januarie tot Junie daardie jaar van 75 287. Beeld se werklike syfer was toe 64 901. Minder as twee maande later kom 'n Perskor-amptenaar in die geheim met die bedrog vorendag. Die Sirkulasie-Ouditburo (later Audit Bureau of Circulation – ABC) het die saak ondersoek en op 22 September 1980 bekendgemaak dat die jongste sesmaandesyfer vir Die Transvaler 21 306 hoër as die werklike was en Die Vaderland s'n 9 367. The Citizen s'n is met 6 999 verhoog. By verdere ondersoek blyk dit dat die werklike en fiktiewe verkoopsyfers selfs meer verskil het:

• Die Transvaler: 49 525 (75 287), verskil = 25 762;
• Die Vaderland: 48 594 (60 564), verskil = 11 970;
• The Citizen: 45 000 (54 266), verskil = 9 226.

Die drie koerante se ABC-lidmaatskap is opgeskort en Beeld kon onmiddellik sy advertensietarief opstoot omdat dit toe in werklikheid die grootste Afrikaanse koerant in Transvaal was. P.J. Cillié, voorsitter van Naspers, het 'n informele gesprek versoek met Ben Schoeman, voorsitter van Dagbreektrust, wat Perskor beheer het. Dit is gehou op 1 Desember 1980 in Pretoria. Cillié wou skadevergoeding hê vir Beeld se verlies aan advertensie-inkomste, maar Schoeman het 'n samesmelting tussen die twee persgroepe voorgestel. Cillié was hierteen gekant en gesê die Nasionale Pers het 'n afkeer in so 'n monopolivorming. Perskor wou nie kopgee oor vergoeding nie. D.P. de Villiers van Naspers het in Januarie 1981 'n markverdeling in die Transvaal voorgestel met Naspers in die oggendmark en Perskor in die middagmark omdat die oggendmark vir laasgenoemde volgens hom nog nooit lonened wat nie, maar die middagmark wel. Naspers het later bereken sy verlies vanweë die fiktiewe syfers was R13,7 miljoen. Omdat Perskor skuld ontken het, het Naspers besluit om 'n eis in te stel.

Marius Jooste het tot sy dood in Oktober 1982 vasgeskop teen die gedagte van 'n markverdeling, maar was wel ten gunste van amalgamering van die twee persgroepe. In November 1982 voer die nuwe voorsitter van Perskor, Willem van Heerden, en twee lede van die Dagbreektrust-direksie gesprek met twee senior Naspers-amptenare. Cillié en De Villiers verwerp 'n Perskor-voorstel vir 'n oorkoepelende maatskappy om die twee oggendblaaie in Johannesburg oor te neem. Die teenwoordiges besluit nie op 'n markverdeling nie, maar tog dat adviseurs aan albei kant die geldwaarde van Perskor se onttrekking aan die oggendmark moet bereken.

Uiteindelik besluit Perskor om Die Transvaler aan die oggendmark te laat onttrek as Naspers sy eis om skadevergoeding terugtrek en R5 miljoen vir die ontruiming van die oggendmark betaal. Naspers was oortuig daarvan dat Beeld Die Transvaler mettertyd heeltemal sou kon onderkry, maar die direksie was bang "die eventuele aftakeling van Die Transvaler as oggendblad kon groot bitterheid (wek) by 'n belangrike deel van die Transvaalse lesende publiek waarop Beeld aangewese was. Dit kon nadelige gevolge ook op politieke gebied gehad het", aangesien albei koerante die Nasionale Party goedgesind was en op die party se ondersteuners vir lesers staatgemaak het.

Markverdeling

Marius Jooste.

Vanaf die tweede week in Februarie 1983 het Die Transvaler as middagblad na Pretoria geskuif waar Perskor se oggendkoerant, Oggendblad (wat van Julie tot Desember 1981 slegs 5 828 koerante op weekdae kon verkoop), en sy middagkoerant, Hoofstad (wat in dieselfde tydperk 13 628 koerante op weeksdae verkoop het, vergeleke met die Engelstalige Pretoria News se 24 876 op weeksdae), by Die Transvaler ingelyf is. Dit het Beeld as enigste Afrikaanse oggendkoerant in Johannesburg gelaat, hoewel dit ook in Pretoria en elders in Transvaal versprei is, en Die Vaderland as Johannesburg se Afrikaanse middagkoerant. Nadat Die Transvaler en Die Vaderland tot die ABC hertoegelaat is, was hulle weekdagverkoopsyfers vir die tydperk Julie tot Desember 1981 onderskeidelik 44 109 en 40 998, vergeleke met Beeld se 67 963. Die Rand Daily Mail het in daardie tydperk teruggesak tot 106 759, 5 000 minder as die toe nog twee Afrikaanse oggendkoerante, maar Beeld sou eers in 1988 oor 'n volle jaar op sy eie 'n sirkulasie van meer as 100 000 kon handhaaf.

Op 10 Februarie 1983 skryf Die Vaderland die markverdeling was onvermydelik. "Dit was 'n rasionele en logiese stap en dit is gedoen in die breë belang van Transvaalse Afrikaners." Net meer as vyf jaar later kom verdere rasionalisering toe Die Vaderland in Oktober 1988 ná 52 jaar ophou bestaan en met Die Transvaler verenig word. Dié koerant verdwyn vyf jaar later ook. Al kon Beeld lank 'n sirkulasie van meer as 100 000 handhaaf, kon die koerant nog nooit hoegenaamd na aan die gesamentlike sirkulasie van die destydse vyf Afrikaanse dagblaaie in Transvaal van meer as 170 000 kom nie.

Tydskrifte

Perskor was lank, voordat Naspers die leier in dié mark geword het, Suid-Afrika se grootste tydskrifuitgewer. Van die tydskrifte wat Perskor deur die Republikeinse Pers, met sy hoofkantoor in Durban, beheer het, was onder meer Farmers' Weekly, Personality, Scope, South African Garden and Home, Darling, Family Radio and TV, Rooi Rose, Your Family, Bona, Living and Loving, Radio en TV Dagboek en Keur.

Caxton verkry beheer

In 1995 skryf Who Owns Who in the South African Print Media Perskor se eienaars is die Dagbreektrust, die tabak-en-drank-reus Rembrandt en Nasionale Pers. "Gee The Citizen (oggenddagblad in Johannesburg) uit; Transvaler (aanddagblad in Pretoria) en talle weekblaaie en maandblaaie en tydskrifte. Perskor is ook betrokke by die uitgee van boeke."

Strawwe mededinging in 'n trae mark het Perskor van sy belangrikheid as uitgewer van koerante en boeke ontneem. Midde-in 'n felle aanslag van Naspers se Beeld het Perskor se vier Afrikaanse dagblaaie die een ná die ander gesluit. Teëspoed in die skryfbehoefte- en handboekafdeling het gelei tot 'n samesmelting in 1996 met Kagiso-uitgewery. Twee jaar later het Perskor beheer oor sy streekskoerante aan Caxton afgestaan. Perskor is amptelik op 30 Junie 1998 deur Caxton oorgeneem. In 1999 verkoop die nuwe eienaar sy 50%-aandeel in City Press en Rapport aan Naspers.

Bronne

• (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
• (en) Africa South of the Sahara 1983–84. Europa Publications Limited. London, 1983.
• (af) Ketupa.net Geargiveer 13 Augustus 2011 op Wayback Machine
• (en) Freedom of Expression Institute Geargiveer 12 Mei 2012 op Wayback Machine

Sien ook

• Lys van Suid-Afrikaanse dagblaaie

Eksterne skakels

• (en) Omstredenheid oor aankoop van Kagiso
• (en) Swart bemagtiging in Perskor
• (en) Aandeelhouding in Perskor^{[dooie skakel]}
• (af) Geskiedenis van Republikeinse Nuusagentskap (RNA)
• (af) Yahoo-groep vir oudwerknemers Geargiveer 18 Januarie 2012 op Wayback Machine
• (af) Perskorgebou verkoop Geargiveer 6 Januarie 2012 op Wayback Machine
• (af) Die Burger oor Frans Wessels, uitvoerende direkteur, se afsterwe
• (en) Business Times berig oor samesmelting van Kagiso en Perskor
• (af) "Oud-Perskor-baas sterf ná hartaanval", Beeld, 14 Februarie 2010 (Koos Buitendag oorlede).
• (af) K’rant, ’n webjoernaal vir oudwerknemers van Perskor. URL besoek op 2 Oktober 2013.
• (af) Mediamense, 'n webtuiste met onder meer heelwat inligting oor Perskor-publikasies en -werknemers. Geargiveer 16 Julie 2018 op Wayback Machine URL besoek op 31 Januarie 2014.