Brutalisme

Die argitektoniese vakterm brutalisme verwys na 'n stroming en boustyl in die modernistiese argitektuur wat tussen 1945 en 1975 hoofsaaklik in Europa en Noord-Amerika gewild geraak en hier in die 1950's en 1960's - as mededinger van die sogenaamde Internasionale Styl met sy glas- en staalstrukture - hoogty gevier het. Die uiterlike voorkoms van brutalistiese geboue word bepaal deur eenvoudige blokagtige ontwerpe, die boumateriaal (ruwe beton, met gladde of bewerkte oppervlakke) wat die bouproses vir die waarnemer sigbaar maak, en die funksie van hul bouelemente. Materiale en konstruksiemetodes (soos die tekstuur van houtbekistings waarin die vloeibare betonmassa gegiet is) bly sigbaar vir die waarnemer (vandaar die term sigbeton vir ruwe beton). Die stroming se naam is afgelei van die Franse term vir sigbeton, béton brut.

Die Rooms-Katolieke bedevaartskerk Notre-Dame-du-Haut in Ronchamp naby Belfort, Frankryk is deur die Frans-Switserse argitek Le Corbusier ontwerp en tussen 1950 en 1955 gebou. Hierdie ikoon van modernistiese boukuns, wat deur Unesco in 2016 as wêrelderfenis gelys is, is met sy massale voorkoms en sigbeton as boumateriaal 'n uitstekende voorbeeld van brutalistiese boukuns

Binnehof met fontein. Salk Institute for Biological Studies, La Jolla, San Diego, Kalifornië. Argitek: Louis Kahn

Élévateur 5, Annexe B-1 (Silo 5B1), Montreal, Kanada, opgerig in 1958, is tot nasionale monument verklaar

Interieur van die Cathédrale du Sacre-Cœur, Algiers, Algerië

Brutalistiese boukuns word oorheers deur moderne boumateriale soos spuitbeton, staal en glas, alhoewel 'n groep argitekte wat as Team 10 bekendheid verwerf het, vir hul styl, wat as Nuwe Brutalisme bekend sou staan, ook meer tradisionele materiale soos bakstene en marmer gebruik het. Wat van brutalisme een van die mees omstrede strominge van moderne boukuns gemaak het, was die massale konstrukte met swaar en dikwels asimmetriese bouelemente wat met dié boustyl verbind word. So word brutalisme soms beskryf as 'n protesbeweging teen die eenvormigheid en uitruilbaarheid van staal-en-glasgeboue wat kenmerkend was vir die na-oorlogse Internasionale Styl.

Argitektuurhistorici beskryf brutalisme daarnaas in die konteks van die Nywerheidsomwenteling (wat moderne boumetodes en petrolgedrewe boumasjiene en -voertuie voortgebring het) en die beskikbaarheid van bekostigbare energiebronne vir beligting en verwarming wat nie net die massaproduksie van moderne boumateriale eers moontlik gemaak het nie, maar aan argitekte ook die vryheid gegee het om hul ontwerpe aan 'n groot verskeidenheid behoeftes aan te pas. Hulle was vry van alle beperkings wat hout (as vlambare boumateriaal) en bakstene (soos gebruik vir lasdraende binne- en buitemure) hulle opgelê het, terwyl nuwe boumetodes soos die gebruik van gewapende beton deur strukturele ingenieurs steeds verder ontwikkel en bemeester is.

Vanaf die laat 1960's het rekenaars ingang gevind tot die ateljees van ingenieurs en argitekte as 'n tegnologiese hulpmiddel wat strukturele berekeninge grootliks vergemaklik het. Groeiende ekonomiese welvaart, wat gepaard gegaan het met 'n stygende vraag na moderne behuising en openbare geriewe, het van brutalisme in die Verenigde Koninkryk die vernaamste boustyl van die moderne welvaartstaat gemaak: 'n bekostigbare manier om 'n groeiende bevolking binne 'n relatief kort tydperk en op groot skaal van gerieflike behuising, hospitale, skole en universiteite te voorsien.

Vanuit die Britse Eilande, waar die argitekte-egpaar Alison en Peter Smithson die ruwe stoorhuis-estetiek van Nuwe Brutalisme tot nuwe hoogtes geneem het, het die styl belangstelling by argitekte dwarsoor die wêreld gewek. Vry van doktrinêre beperkings, kon dit maklik aangepas word by plaaslike behoeftes, smaak of klimaat. In Duitssprekende lande is sakrale boukuns sterk beïnvloed deur brutalisme, in Oos-Europa en op die Balkan-skiereiland het dit uitgemond in 'n ekspressiewe nasionaal-romantiese boustyl, in Suid-Amerika het die Brasiliaanse kunsbeweging Tropicália dit met swierige elemente aangevul (soos vir die Torre Paulista in São Paulo), in die Sowjetunie het dit futuristiese trekke gehad en in Japan tot 'n luukse styl ontwikkel.

Etimologie

Kerk van die Heiligste Drievuldigheid in die Weense stadsdeel Mauer. Die kerk is deur die beeldhouer Fritz Wotruba en die argitek Fritz Gerhard Mayr ontwerp (1974−1976)

Die lugafweertoring Gefechtsturm Augarten in Wene, Oostenryk. Ontwerp: Friedrich Tamms

Die St. Michael-kerk in Trier-Mariahof, Duitsland, is deur die argitek K. Schmitz in 1969 as 'n wydgestrekte trappiramide ontwerp

Bedevaartskerk "Maria Koningin van die Vrede" in Neviges, Noordryn-Wesfale, Duitsland (1963−1972). Argitek: Gottfried Böhm

Die vakterm se oorsprong is onseker. In 'n bydrae vir die vaktydskrif Architectural Review, wat in 1956 gepubliseer is, beweer die Sweedse argitek Hans Asplund dat hy die term in 1950 as neologisme geskep het toe hy die werk van twee kollega', Bengt Edman en Lennart Holm, beskryf het. Toe die twee argitekte hulle in die Verenigde Koninkryk gevestig het, is die term deur 'n groep jong en vooruitstrewende argitekte oorgeneem.

Die eerste gedokumenteerde gebruik van die term word toegeskryf aan Alison Smithson wat in 1952 die ontwerp vir 'n nuwe privaat woonhuis in die Londense stadsdeel Chelsea beskryf het. Dit het ingang gevind tot die woordeskat van hoofstrom-argitektuur met die publikasie van die Britse argitektuurhistorikus Peter Reyner Banham se boek The New Brutalism: Ethic or Aesthetic in 1966 ('n uitgebreide bewerking van 'n polemiese essay wat oorspronklik in Desember 1955 in The Architectural Review gepubliseer is).

Geskiedenis

Interessant genoeg het brutalistiese boukuns sy oorsprong in die Derde Ryk se militêre argitektuur. Die Duitse argitek, ingenieur en latere stadsbeplanner Friedrich Tamms (1904−1980), wat 'n verskeidenheid militêre staalbeton-strukture soos lugafweertorings, bunkers en ander versterkte geboue in opdrag van die Nasonaal-Sosialistiese bewindhebbers ontwerp het, was 'n baanbreker vir die opwindende moontlikhede wat beton as vormbare boumateriaal ontsluit het. Omrede selfs aan militêre strukture estetiese waarde volgens die Nasionaal-Sosialistiese ideologie gegee is, het Tamms beton se potensiaal as beeldhoumedium begin ontgin en sodoende die weg gebaan vir brutalisme as een van die belangrikste na-oorlogse argitektoniese strominge.

Brutalisme in Suid-Afrika

Burgersentrum in Johannesburg

Die bekendste voorbeelde van brutalistiese boukuns in Suid-Afrika is die Burgersentrum, die tuiste van Johannesburg se stadsadministrasie, wat tussen 1963 en 1977 deur Associated Architects as 'n kompleks van kantoorgeboue, stadspleine, tuine en fonteine op Braamfonteinkoppie gebou is; Huis Jooste in Pretoria, wat die argitek Karl J. Jooste (1926–1971), 'n vriend van Le Corbusier, in 1965 vir homself ontwerp het en waarin hy vanaf die jaar van voltooiing, 1967, tot 1971, toe hy in 'n padongeluk dood is, saam met sy vrou Sylvia gewoon het (tans is 'n restaurant in die gebou gesetel); die Universiteit van Port Elizabeth (1974, tans die Nelson Mandela Metropolitaanse Universiteit); die Randse Afrikaanse Universiteit se kampus in Auckland Park, Johannesburg (in 1975 ontwerp deur Wilhelm O. Meyer & Partners); die Ponte City-woonsteltoring in Hillbrow, Johannesburg (1975); en die Universiteit van Kaapstad se Sportsentrum (in 1977 ontwerp deur Uytenbogaardt en Macaskill).

Eksterne skakels

Artikels

---

• The Dezeen guide to Brutalist architecture
• The Culture Trip: An Introduction To Brutalist Architecture in 10 Buildings
• The Guardian: British Brutalist buildings - in pictures
• Architectural Digest: Inside the World's Most Striking Brutalist Hotels

Databank en galery

---

• #SOS Brutalism