Daisy Bosman

Daisy Bosman (plaas Diepfontein, distrik Edenburg, Oranje-Vrystaat, 21 Junie 1878 – München, Duitsland, 11 Maart 1944 of Tegernsee, Beiere, Duitsland, 11 Desember 1943) was ’n Suid-Afrikaanse sopraan, koorleidster en vroeë bevorderaar van die Afrikaanse lied in die Vrystaat. P.J. Nienaber skryf: "Wat mev. Bosman vir die sang en veral vir die Afrikaanse lied in die Vrystaat beteken het, sal moeilik wees om te bepaal."

Herkoms en opleiding

Bosman was die dogter van Paul Maartens en sy vrou, Anna Victor. Sy het haar vroeë jeugjare op haar geboorteplaas deurgebring. Daarna het die gesin na die plaas Spitskop, naby Bloemfontein, verhuis en is sy vir haar skoolopleiding na die destydse Damesinstituut Eunice in die Rosestad. Sy was 'n skrander leerling wat in solosang en klavierspel onder leiding van ene mej. Schmedes uitgemunt het. In 1895 het sy die T2-onderwysersdiploma verwerf.

Driejarige Oorlog

Ná haar huwelik in 1899 met Jacques Bosman, onderwyser, kunsskilder en broer van die Suid-Afrikaanse pianis Bosman di Ravelli, was die egpaar 'n kort tydjie op Vereeniging woonagtig. Met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog in Oktober 1899 is haar man as landdros na Bothaville, waarna hy by die Boeremagte aangesluit het. Hy is egter gevange geneem en as krygsgevangene na Admednagar in Indië gestuur, terwyl sy vrou in 'n konsentrasiekamp by Kroonstad opgeneem is waar haar seun, Victor, gebore is.

Ná die oorlog

Ná beëindiging van die oorlog in 1902 het die egpaar op Augsburg, digby Clanwilliam, onderwys gegee tot hulle in 1905 vir vier jaar vir verdere studie na München, Duitsland, vertrek het. Daar het Jacques sy studie in die skilderkuns voortgesit, terwyl sy eggenote as student aan die Königliche Musikschule ingeskryf het waar sy sangonderrig van prof. Bernhard Günzberger, destdys 'n bekende operasanger wat 10 jaar vantevore sangonderrig aan Jeannie Muller van Graaff-Reinet gebied het, en opleiding in elokusie van prof. Gura ontvang het.

Eindelik het sy 'n diploma van die Akademie verwerf en as onderwyseres in sang, klavier, harmonie, musiekgeskiedenis en elokusie gekwalifiseer. Hierna het sy 'n leerling geword van Lili Dressler, 'n Wagner-operasangeres, onder wie se leiding sy haar operasang verdiep het. Hoewel Felix Mottl, direkteur van die Hofteater in München, haar genooi het om hoofrolle in Wagner-operas te vertolk, het Bosman voorkeur aan die konsertverhoog gegee. Heinrich van der Mescht skryf egter: "Hierdie bewerings oor die uitnodiging van Mottl kan as hoogs onwaarskynlik (en selfs belaglik) beskou word. Bosman was nie een van die voorste sangstudente aan die Toonkuns-akademie nie en het in 1909 na Bloemfontein teruggekeer."

Terug in Suid-Afrika

Die Bloemfonteinse Normaalkollege, 1907.

In 1909 het die egpaar na Suid-Afrika teruggekeer en hulle in die Strand gevestig. In Kaapstad het sy in 1909 of '10 'n geslaagde konsertreis saam met Bosman di Ravelli deur Kaapland en die Vrystaat begin. Op 23 Junie 1939 het Die Huisgenoot soos volg oor Bosman di Ravelli en Daisy Bosman se konserte berig: “In 1909 het Daisy Maartens Bosman na byna vierjarige sangstudie in Duitsland in Suid-Afrika teruggekeer. Sy en Ravelli het nou 'n reeks konserte georganiseer. Die eerste, in Kaapstad, was 'n skitterende sukses. Ravelli se konserte het van toe af 'n dubbele aantrekkingskrag gekry, want almal het Daisy Bosman se frisse, helder sopraanstem bewonder. Vir die eerste maal het Afrikaners liedere in hul eie taal hoor sing deur 'n kunstenares van betekenis. Onder andere het ook drie komposisies van Ravelli gesing – seker die eerste Afrikaanse kunsliedere deur 'n Afrikaner gekomponeer. Die bekendste twee was op die woorde van Winternag (Eugène Marais) en Die Veldwindjie van Jan Celliers. Wat ook al van hierdie liedere gesê mag word – die meeste mense het hulle links laat lê omdat die begeleiding te moeilik en eienaardig was – een ding is seker, hulle is oorspronklik en het volkome afgewyk van die ‘song’-tradisie. Ravelli het die misterie van die veldwindjie en die skerp koue en verlatenheid van 'n winternag probeer weergee soos hy as Afrikaner dit aangevoel het die musiek. Ravelli het gou besef dat daar nog baie jare sou verbygaan voordat die musiek tot sy reg sal kom onder die Afrikaners. Vir hom sou dit van geen nut wees om hier te woon nie, want hy sou tog weinig kon uitvoer, en dit sou buitendien beteken die vernietiging van sy kuns. Hier was geen aansporing vir 'n kunstenaar om verdere hoogtes te bereik nie, en soos elkeen weet, is daar vir die virtuoos geen stilstand nie – net vooruitgang of agteruitgang. In 1911 het hy toe sy vaderland vir goed verlaat.”

Drie jaar later het Jacques en Daisy Bosman na Bloemfontein verhuis, waar albei jare lank dosent aan die Bloemfonteinse Normaalkollege was: hy in kuns en sy in sang en elokusie, 'n betrekking wat sy tot 1930 beklee het (volgens 'n ander bron 1932, die jaar waarin haar eggenoot ook afgetree het).

Bosman het van 1909 af konsertreise onderneem en saam met orkeste in die eerste Suid-Afrikaanse radio-uitsendings opgetree. As sangeres en kampvegter vir Afrikaans het sy landwye erkenning en bekendheid verwerf. Haar vertolking van opera-arias en kunsliedere (maar veral die Afrikaanse lied) is met geesdrif begroet. Sy was een van die eerste sangeresse wat in Afrikaans op die konsertverhoog gesing het toe sy Bosman di Ravelli se toonsetting van Eugène Marais se Winternag (met die komponis as begeleier aan die klavier) in 1909 in Bloemfontein se Grand-teater vertolk het. Dit was na alle waarskynlik die eerste openbare uitvoering van 'n Afrikaans kunslied. Sy het haar daarop toegelê om Afrikaanse liedere te versamel en sorg te dra dat haar Normaal-studente in besit daarvan kom. Hulle het weer uitgegaan as onderwysers(esse) en soos suurdeeg gewerk, met die gevolg dat dit nie lank geduur het nie voor daar in byna alle skole in die Vrystaat Afrikaans gesing is. Sy het in hierdie opsig baanbrekerswerk gedoen, want afgesien van die skaarste dan Afrikaanse liedere, moes sy baie oortuigingswerk doen. Die sangwedstryde wat in die Vrystaat georganiseer is, was haar gedagte.

Haar koor het by volksfeeste opgetree (onder meer by die teraardebestelling van Emily Hobhouse in 1926 aan die voet van die Vrouemonument), en by ander geleenthede soos kultuurdag-vieringe. Die gevierde Voortrekkerdameskoor het sy gestig en eerste gelei. By volksfeeste en kultuurvieringe het sy die Transvaalse en Vrystaatse Volkslied weer laat hoor. Ook deur die geskrewe woord het sy haar vir die bevordering van die Afrikaanse lied beywer en toe nuwe leerplanne vir skoolmusiek in die Oranje-Vrystaat opgestel moes word, het sy Afrikaanse liedere ingesluit. Haar groot bydrae tot die aanvaarding van Afrikaans as sangtaal is onmiskenbaar. Haar besoeke aan Duitsland en Switserland in 1922 en 1932 is in 1938 opgevolg toe sy en haar eggenoot, vergesel van hul dogter Maxie (ook 'n sangeres wat van 1931 tot 1933 aan die Akademie studeer het), na München vir verdere studie teruggekeer het. Daar is hulle in 1939 deur die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog (1939–’45) vasgekeer. Maxie het nie lank na hul aankoms aldaar nie aan 'n ongeneeslike siekte gesterf en Jacques is blykbaar in Junie 1939 oorlede.

Van Daisy Bosman se laaste lewensjare is min bekend aangesien verbinding met Suid-Afrika vanuit die oorloggeteisterde Duitsland baie moeilik was. Haar doodsberig het familielede in Suid-Afrika deur bemiddeling van die Rooikruis bereik.

Bronne

• (af) Nienaber, P.J. 1947. Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Johannesburg: L. & S. Boek- en Kunssentrum.
• (af) Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.