David Malan

Ds. David Johannes Malan (distrik Paarl, 12 Maart 1875 – Swellendam, 30 Desember 1905) was die eerste leraar van die NG gemeente Albertinia en daarna van 4 Maart 1905 tot sy dood nege maande en 26 dae later, van die NG gemeente Swellendam.

David Johannes Malan
Ds. D.J. Malan
Naam	David Johannes Malan
Geboorte	12 Maart 1875 Distrik Paarl, Kaapkolonie
Sterfte	30 Desember 1905 Swellendam, Kaapkolonie
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Riversdal, Heidelberg, Kaap, Swellendam
Jare aktief	1900–1905
Kweekskool	Stellenbosch

Herkoms en opleiding

David Johannes Malan is gebore in die omgewing van die Paarl. In 'n baie vroom huis kon hy sy jongste kinderjare deurbring. Op 17-jarige leeftyd het hy ’n onderwysbetrekking in die Vrystaat aanvaar, maar in Januarie 1894 was hy terug op Stellenbosch vir voorbereiding op die evangeliebediening, "gedring deur liefde vir Christus en liefde vir sy volk".

Eerste twee gemeentes

Op 17 Februarie 1900 is hy georden op Riversdal as tweede predikant, met werkkring op Albertinia. Met die afstigting van Albertinia in 1904 het hy die eerste leraar van die nuwe gemeente geword.

Ontvangs op Swellendam

In 1905 het ds. Malan die beroep na Swellendam aangeneem, waar hy bevestig is op 4 Maart 1905, toe ds. J.C. Truter die rede gehou het oor 1 Tim. 4: 16: "Heb acht op uzelven en op de leer; volhard daarin; want dat doende, zult gij en uzelven behouden, en die u horen." ("Let goed op jou lewe en jou leer, volhard daarin, want deur dit te doen, sal jy jouself red sowel as dié wat na jou luister.") Die intreeboodskap van ds. Malan die volgende dag het gehandel oor Markus 10: 43-45: "Doch alzo zal het onder u niet zijn; maar zo wie onder u groot zal willen worden, die zal uw dienaar zijn. En zo wie van u de eerste zal willen worden, die zal aller dienstknecht zijn. Want ook de Zoon des mensen is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen, en Zijn ziel te geven tot een rantsoen voor velen." ("Maar by julle moet dit nie so wees nie. Elkeen wat in julle kring groot wil word, moet julle dienaar wees; en elkeen onder julle wat die eerste wil wees, moet julle almal se dienaar wees. Die Seun van die mens het ook nie gekom om gedien te word nie, maar om te dien en sy lewe te gee as losprys vir baie mense.”) Dieselfde naweek is met die gemeente konferensie gehou, wat bygewoon is deur belangstellendes ook uit ander gemeentes, onder andere diaken F. Brewis, van Albertinia, wat ds. Malan aan Swellendam kom afgee het.

Herlewing

Hoewel ds. Malan net 10 maande aan die gemeente geleen is, kon sy spore nog lank daarna gebind word vanweë sy diep geestelike karakter en innige gebedslewe; sy tydjie was nie te kort om hierdie stempel op die gemeente af te druk nie, want dit het gestraal deur sy werksaamhede op Swellendam, aldus ’n latere leraar, ds. W.A. Alheit, wat die gemeente se 150-jarige gedenkboek in 1948 geskryf het.

Ds. Malan het 'n maandelikse biduur vir dienende en rustende kerkraadslede met hul vroue begin. Hy het die kerkraad beïnvloed om die evangelis J. Eksteen te kry vir hulpdiens. Hy het nie van 'n CJV-byeenkoms nog ná Saterdagaand se biduur gehou nie. 'n Kommissie wat daarmee belas is, het die sluiting van die winkels tydens voorbereidingsdienste gereël. Die kerkraad het besluit om in vervolg broeders wat twee jaar gedien het, nie te herkies nie, tensy in baie dringende gevalle. Die dienste van die orreliste is opgesê weens haar "wêreldse wandel". Die voorsitter het verlang van die kerkraad dat die wyse van insameling van sendinggeld verander word. Die jaar 1905 was dan ook een van onvergeetlike herlewing vir die gemeente. Ds. Alheit skryf: "Veral tydens Pinkster het die Heilige Gees kragtig gewerk en in baie lewens deurgebreek. Grootmense het in byeenkomste geween oor hul sondes. 'n Gees van gebed het vaardig geword."

Ná Pinkster het die geestelike seëninge voortgeduur. In Augustus is 'n kerkraadskonferensie gehou, bygewoon deur 70 afgevaardigdes, wat baie geseënde vrugte gedra het. "Nog meer harte is aangegryp en tot bekering gelei," skryf ds. Alheit. "Baie lewens was oorstelp van blydskap." Dit was in hierdie herlewingsjaar dat ds. Malan aan die onderste oefeningshuis, waar geseënde byeenkomste plaasgevind het, die naam Bethelsaal gegee het. Die wenslikheid van 'n plankvloer (dit was nog 'n grondvloer) en meer geskikte banke vir die onderste oefeningshuis het op Julie 1905 se vergadering van die kerkraad ter sprake gekom. Aan 'n kommissie bestaande uit ds. Malan en die broeders J. Murray, P. Odendaal en C. D. van Zyl is opdrag gegee om 'n basaar te reël en die koste van die veranderinge te ondersoek. Aan die vergadering in September kon die kommissie rapporteer dat die basaar £45 byeengebring het en dat die werk reeds aan die gang was.

Kerkboufonds

Op 3 Julie 1905 dra die voorsitter aan die kerkraad die wenslikheid voor van die vergroting en vernuwing van die kerk en die stigting van 'n boufonds. Die kerkraad het egter nie die tyd daarvoor ryp geag nie. Maar op die gekombineerde vergadering van September het ds. Malan die stigting van 'n boufonds met die oog op 'n nuwe kerk geopper en is besluit dat die saak op 'n spesiale gekombineerde vergadering op 4 November onder bespreking sou kom. Hierdie bespreking het die volgende aan die lig gebring: die kerkgebou was te klein vir die gemeente en die galerye ondoelmatig; die dak en pleistering het vernuwing nodig gehad; die kerk moes meer sentraal geleë wees; ook die pastorie het vernuwing nodig gehad. Die vergadering het die voorstel van broeders P. Uys en J. Potgieter aanvaar dat 'n kommissie ondersoek sou instel na die gewenste veranderinge aan kerk en pastorie en op 2 Desember verslag sou lewer. Die kommissie moes ook met 'n argitek onderhandel, maar hom binne die perke van £7 10s. hou vir onkoste wat hy sou hê. Die kommissie het bestaan uit ds. Malan en die broeders J. Swart, Jac. Joubert, J. Murray, P. Linde, B. Lourens, J. Streicher, P. Odendaal en P. Uys.

Op 2 Desember 1905 het dié kommissie 'n skriftelike verslag aan die gekombineerde vergadering voorgelê, wat dit met enkele wysigings aanvaar het. 'n Vergroting van die kerk kon die kommissie nie aanbeveel nie. Die koste van noodsaaklike herstelwerk aan die kerk is bereken op £750 en aan die pastorie op £250. Ná deeglike bespreking het die vergadering besluit dat met die voorgestelde verbeterings gewag word tot Februarie 1906, wanneer voor 'n gemeentevergadering hierdie alternatiewe keuse gestel sou word: of die voorgestelde verbeterings, of die stigting van 'n boufonds vir 'n nuwe kerk. Intussen sou die voorsitter die saak aan die gemeente verduidelik.

Ds. Malan se dood

Ds. Malan se "nagelatene leerredenen" wat eerw. Andries Dreyer ná sy dood die lig laat sien het.

Ds. Alheit skryf sowat vier dekades later: "Maar intussen word die onbegryplike raad van God op 'n verbysterende wyse voltrek." Ds. Malan het siek geword aan die koors wat hy vermoedelik aangesteek het toe hy 'n koorspasiënt besoek het. Gedurende Desember het 'n worstelstryd tussen lewe en dood gewoed in die pastorie. Die Nagmaalsviering op 17 Desember was die plegtigste in die geskiedenis van die gemeente. By geen diens is gesing nie omdat die siekekamer so naby die kerk was. Aan die vergaderde gemeente het ds. Malan hierdie boodskap per brief gestuur: "De Heer heeft het zoo gewild dat ik dit Avondmaal niet met u houden kan. Uit deze schijnbare teleurstelling zal de Heer het goede doen voortkomen. Ik heb een boodschap aan u: Markus 11:15, 16: Reiniging des tempels. De Heer is bezig het hart van uw leraar om te keren en te reinigen. Weest ook gij gewillig de Heilige Geest dit toe te laten. Dan zult gij als nieuw-geboren kinderkens Avondmaal vieren. Ik vraag om uwe voorbidding voor mij en mijn huisgezin. De Heilige Geest bidt in ons met onuitsprekelijke verzuchtingen voor u allen."

By die kerkdeure is duisend pamflette versprei waarin ds. Malan sy planne vir en met die gemeente uiteengesit het. Hy sou egter die planne, gebore uit liefde, gebed en geloof, nie uitvoer nie: op Saterdagnamiddag die 30ste Desember is hy oorlede. Tussen 1 500 en 2 000 mense het die begrafnis die Sondagnamiddag bygewoon. Aan die plegtige verrigtinge het deelgeneem ds. A.J. van Wijk (Heidelberg), wat gepraat het oor Joh. 19:41; ds. H.P. van der Merwe (Robertson), wat gepraat het oor 2 Sam. 12:23; en ds. D.J.J. Rossouw (George), wat as teks geneem het Gen. 5:24. "Rondom die graf langs die kerk het die groot skare mekaar se hande geneem," skryf ds. Alheit, "terwyl met God 'n verbond gemaak en tot Hom gebid is vir gemeente, kerkraad, pastorie, oud en jonk, bekeerdes en onbekeerdes, waarop die hele gemeente Amen gesê het. Die grafsuil opgerig op die graf van ds. Malan langs die paadjie tussen die ou pastorie en die konsistorie spreek nog tot elke verbyganger."

Eerw. Andries Dreyer, eerste argivaris van die Kaapse Kerk, het in 1908 'n bundel van ds. Malan se preke die lig laat sien onder die titel Nagalatene leerredenen van Ds David Johannes Malan, in leven herder en leeraar der Ned Ger Kerk te Albertinia (Riversdal) en Swellendam.

Eksterne skakels

• (en) Ds. Malan se nagelate preke te koop by Quagga Books Geargiveer 8 November 2015 op Wayback Machine. URL besoek op 3 November 2015.