Wikipedia

Fomalhaut

(Aangestuur vanaf Fomalhaut b)

Fomalhaut (ook bekend as Alpha Piscis Austrini of α PsA) is die helderste ster in die sterrebeeld Suidelike Vis (Piscis Austrinus) en een van die helderste sterre in die lug. Dit is ’n A-tipe hoofreeksster sowat 25 ligjare van die Son af.[11] Die ster se spektrum dien sedert 1943 as een van die stabiele ankerpunte waarvolgens ander sterre geklassifiseer word.[12] Dit word geklassifiseer as ’n Vega-agtige ster wat ’n oormaat infrarooi uitstraal omdat dit deur ’n sirkumstellêre skyf omring word.[13] Dit is eintlike ’n driedubbele ster, wat bestaan uit Fomalhaut, die K-tipe hoofreeksster TW Piscis Austrini en die M-tipe rooidwerg LP 876-10. Die komponente is egter verskeie grade van mekaar af.[14]

Fomalhaut
’n DSS-foto van Fomalhaut. Krediet: Nasa, ESA en die Digitized Sky Survey 2. Erkenning: Davide de Martin (ESA/Hubble)
’n DSS-foto van Fomalhaut.
Krediet: Nasa, ESA en die Digitized Sky Survey 2. Erkenning: Davide de Martin (ESA/Hubble)
Sterrebeeld Suidelike Vis
(Fomalhaut A + B),
Waterdraer
(Fomalhaut C)
Bayer-naam Alpha Piscis Austrini
Spektraaltipe A3 V / K5 Vp / M4 V[1][2]
Soort Veelvoudige ster
Waarnemingsdata (Epog J2000)
Komponent 1 Fomalhaut
Regte klimming 22h 57m 39.0465s[3]
Deklinasie -29° 37′ 20.050″[3]
Skynmagnitude (m) 1,16[4]
Absolute magnitude (M) 1,72[5]
B-V-kleurindeks  0,09[1][6]
U-B-kleurindeks  0,08[6]
Komponent 2 TW Piscis Austrini
Regte klimming 22h 56m 24.05327s[3]
Deklinasie -31° 33′ 56.0351″[3]
Skynmagnitude (m) 6,48[7]
Absolute magnitude (M) 7,08[5]
B-V-kleurindeks  1,10
U-B-kleurindeks  1,02
Komponent 3 LP 876-10
Deklinasie -24° 22′ 07.5″[1]
Skynmagnitude (m) 12,618[1]
B-V-kleurindeks  1,683
U-B-kleurindeks  ?
Besonderhede
Komponent 1 Fomalhaut
Massa (M☉) 1,92±0,02[5]
Radius (R☉) 1,842±0,019[5]
Ligsterkte (L☉) 16,63±0,48[5]
Temperatuur (K) 8 590[5]
Rotasiespoed (km/s) 93[8]
Metaalinhoud [Fe/H] -0,03[9] tot -0,34[10]
Komponent 2 TW Piscis Austrini
Massa (M☉) 0,725 ± 0,036[2]
Radius (R☉) 0,629 ± 0,051[2]
Ligsterkte (L☉) 0,19[5]
Temperatuur (K) 4 711 ± 134[2]
Rotasiespoed (km/s) 2,93[2]
Eienskappe
Afstand (ligjaar) 25
Ouderdom (jaar) 440 miljoen[5]
Veranderlikheid Geen / BY Draconis / ?
Veelvoudigheid 3 sterre
Ander name
Fomalhaut: α Piscis Austrini, α PsA, Alpha PsA, 24 Piscis Austrini, CPD −30° 6685, FK5 867, Gl 881, HD 216956, HIP 113368, HR 8728, SAO 191524
TW Piscis Austrini: Fomalhaut B, TW PsA, Gl 879, HR 8721, CD -32°17321, HD 216803, LTT 9283, GCTP 5562.00, SAO 214197, CP(D)-32 6550, HIP 113283
LP 876-10: Fomalhaut C, 2MASS J22480446-2422075, NLTT 54872, GSC 06964-01226
Portaal  Portaalicoon   Sterrekunde

Fomalhaut is belangrik in die bestudering van eksoplanete, want dit is die eerste sterstelsel met ’n eksoplaneetkandidaat (Fomalhaut b, later hernoem tot Dagon) wat teen sigbare golflengtes afgeneem is. Die foto is in November 2008 in die tydskrif Science gepubliseer.[15] Fomalhaut is die derde helderste ster van die Aarde af met ’n planeetstelsel, naas die Son en Pollux.

Name

wysig

Die sterstelsel se Bayer-naam is "Alpha Piscis Austrini" en sy Flamsteed-naam "24 Piscis Austrini". Die klassieke sterrekundige Ptolemeus het dit in die sterrebeelde Suidelike Vis én Waterdraer geplaas. In die 1600's het Johann Bayer dit in sy primêre posisie in die Suidelike Vis geplaas. John Flamsteed het in 1725 Ptolemeus se voorbeeld gevolg en dit "79 Aquarii" ook genoem. Die huidige konsensus is dat die ster in die Suidelike Vis hoort.[16] Volgens die reëls vir name van veelvoudige sterstelsels word die drie kompnente – Fomalhaut, TW Piscis Austrini en LP 876-10 – onderskeidelik A, B en C genoem.[17] Toe ’n planeet in die stelsel ontdek is, is dit Fomalhaut b genoem.

Die ster se tradisionele naam kom van die Arabiese فم الحوت Fom al-Haut, "die bek van die (Suidelike) Vis" (letterlik "die bek van die walvis"), ’n vertaling van hoe Ptolemeus dit genoem het.[18][19] In 2016 het die Internasionale Astronomiese Unie (IAU) se sternaamwerkgroep besluit om name eerder aan individuele sterre as stergroepe te gee;[20] hulle het die naam "Fomalhaut" vir komponent A goedgekeur.[21]

In Julie 2014 het die IAU ’n veldtog met die hulp van die publiek begin om name aan sekere eksoplanete toe te ken.[22][23] In Desember 2015 is aangekondig die wennaam vir Fomalhaut b is Dagon.[24] Dagon was ’n Semitiese godheid wat dikwels uitgebeeld word as halfman, halfvis.[25]

Fomalhaut A

wysig
 
’n Stofring om Fomalhaut A, deur ALMA.[26]

Met ’n deklinasie van -29,6° is Fomalhaut suid van die hemelewenaar geleë en dus beter uit die Suidelike Halfrond sigbaar, maar ook uit diele van die Noordelike Halfrond.

Dit is ’n jong ster. Daar is lank geglo dit is net 100 tot 300 miljoen jaar oud, met ’n moontlike lewensduur van ’n miljard jaar.[27][28] Volgens ’n studie in 2012 is dit effens ouer (440±40 miljoen jaar).[5]

Die ster se oppervlaktemperatuur is sowat 8 590 K. Sy massa is omtrent 1,92 keer dié van die Son, sy radius 1,84 keer en sy ligsterkte 16,6 keer die Son s'n.[5]

Fomalhaut het effens minder metale (elemente swaarder as waterstof en helium) as die Son[8] – volgens verskillende studies tussen 93%[9] en 78%,[5][29] of selfs so min as 46%.[10]

Sirkumstellêre skyf en planeet

wysig

Fomalhaut word deur verskeie sirkumstellêre skywe omring. Die binneste skyf is sowat 0,1 AE van die ster af en bestaan uit klein asdeeltjies wat ryk is aan koolstof. Daarop volg ’n skyf met groot deeltjies, met sy binneste deel 0,4-1 AE van die ster af.

Die buitenste stofskyf is minstens 133 AE van die ster af en het ’n baie skerp binnerand.[30][31] Dit is sowat 25 AE breed, is vermoedelik ’n protoplanetêre skyf,[32] en straal aansienlike infrarooi uit. Metings van Fomalhaut se rotasie dui aan die skyf lê om sy ewenaar, soos verwag kan word uit teorieë oor planeetvorming.[33]

Op 13 November 2008 het sterrekundiges die waarneming aangekondig van ’n voorwerp, wat hulle aangeneem het ’n eksoplaneet is, wat net binne die buitenste stofring om die ster wentel. Dit was die eerste ekstrasolêre wentelende voorwerp wat in sigbare lig gesien is; dit is deur die Hubble-ruimteteleskoop afgeneem.[34] Voorheen is die teenwoordigheid van ’n planeet vermoed vanweë die skerp binnerand van die skyf.[35] Die massa van die planeet, Fomalhaut b, is geraam as nie meer as drie keer dié van Jupiter nie, en minstens so groot soos Neptunus s'n.[36]

Die Fomalhaut-stelsel[13][37]
Planeet of skyf
(vanaf ster) 		Massa Halwe lengteas
(AE) 		Wentelperiode
(dae) 		Eksentrisiteit Baanhelling
(°) 		Radius
Warm binneskyf 0,08-0,11 AE — —
Warm buiteskyf 0,21-0,62 AE of 0,88-1,08 AE — —
Planeet b (Dagon) ? MJ 177 ± 68 ~1 700 0,8 ± 0,1 -55 —
Hoofskyf 133-158 AE -66,1 —

Fomalhaut B (TW Piscis Austrini)

wysig

Fomalhaut vorm ’n dubbelster met die K-tipe hoofreeksster TW Piscis Austrini (TW PsA), wat omrent 0,91 ligjare van hom af lê.

Die naam TW Piscis Austrini is dié van ’n veranderlike ster. Fomalhaut B is ’n opvlamster van die soort bekend as BY Draconis-veranderlikes. Dit wissel effens in skynbare magnitude, tussen 6,44 en 6,49 oor ’n tydperk van 10,3 dae. Hoewel dit kleiner as die Son is, is dit taamlik groot vir ’n opvlamster. Die meeste opvlamsterre is M-tipe dwergsterre.

Die moontlikheid van ’n eksoplaneet bestaan, maar is nog nie bevestig nie. As dit wel bestaan, het die planeet ’n radius van sowat 0,92 keer die Aarde s’n en wentel dit elke 10,05 dae om die ster op ’n afstand van rofweg 0,082 AE.[38]

Fomalhaut C (LP 876-10)

wysig

In Oktober 2013 het Eric Mamajek en medewerkers van die RECONS-konsortium aangekondig die voorheen bekende ster LP 876-10, met ’n groot eiebeweging, het ’n afstands-, snelheids- en kleurmagnitude-posisie wat ooreenstem met ’n lid van die Fomalhaut-stelsel.[14] Die ster is aanvanklik deur Willem Luyten aangeteken in sy eiebewegingkatalogus van 1979; ’n presiese trigonometriese parallaks en radiale snelheid is agter eers onlangs gemeet.

LP 876-10 (Fomalhaut C) is ’n rooidwerg van spektraaltipe M4 V, en lê nog verder van Fomalhaut A as TW PsA: sowat 5,7° in die naburige sterrebeeld Waterdraer, terwyl Fomalhaut A en TW PsA albei in die Suidelike Vis lê. Sy huidige ligging is sowat 2,5 ligjare van Fomalhaut A en 3,22 ligjare van TW PsA af. Dit lê heeltemal binne die getyradius van die Fomalhaut-stelsel, wat 6,2 ligjare is.[14] In Desember 2013 het Kennedy et al. die ontdekking aangekondig van ’n koue stofskyf om Fomalhaut C met behulp van infrarooibeelde van die Herschel-ruimtesterrewag. Stelsels met verskeie sterre wat verskeie stofskywe het, is uiters skaars.[39]

Verwysings

wysig
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 "LP 876-10 – Double or multiple star". SIMBAD. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 Julie 2014.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Demory, B.-O. et al. (October 2009), "Mass-radius relation of low and very low-mass stars revisited with the VLTI", Astronomy and Astrophysics 505 (1): 205–215, doi:10.1051/0004-6361/200911976, Bibcode: 2009A&A...505..205D 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 van Leeuwen, F. (November 2007). "Validation of the new Hipparcos reduction". Astronomy and Astrophysics. 474 (2): 653–664. arXiv:0708.1752. Bibcode:2007A&A...474..653V. doi:10.1051/0004-6361:20078357.
  4. ↑ Ducati, J. R. (2002). "VizieR Online Data Catalog: Catalogue of Stellar Photometry in Johnson's 11-color system". CDS/ADC Collection of Electronic Catalogues. 2237: 0. Bibcode:2002yCat.2237....0D.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 Mamajek, E.E. (Augustus 2012). "On the Age and Binarity of Fomalhaut". Astrophysical Journal Letters. 754 (2): L20. arXiv:1206.6353. Bibcode:2012ApJL..754...20M. doi:10.1088/2041-8205/754/2/L20.
  6. ↑ 6,0 6,1 Johnson, H. L.; Iriarte, B.; Mitchell, R. I.; Wisniewskj, W. Z. (1966). "UBVRIJKL photometry of the bright stars". Communications of the Lunar and Planetary Laboratory. 4 (99): 99. Bibcode:1966CoLPL...4...99J.
  7. ↑ "V* TW PsA – Variable of BY Dra type". SIMBAD. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 20 Januarie 2010.
  8. ↑ 8,0 8,1 Di Folco, E.; Thévenin, F.; Kervella, P.; Domiciano de Souza, A.; Coudé du Foresto, V.; Ségransan, D.; Morel, P. (November 2004). "VLTI near-IR interferometric observations of Vega-like stars. Radius and age of α PsA, β Leo, β Pic, ɛ Eri and τ Cet". Astronomy and Astrophysics. 426 (2): 601–617. Bibcode:2004A&A...426..601D. doi:10.1051/0004-6361:20047189. This paper lists [Fe/H] = −0.10 dex.
  9. ↑ 9,0 9,1 Dunkin, S. K.; Barlow, M. J.; Ryan, Sean G. (April 1997). "High-resolution spectroscopy of Vega-like stars – I. Effective temperatures, gravities and photospheric abundances". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 286 (3): 604–616. Bibcode:1997MNRAS.286..604D. doi:10.1093/mnras/286.3.604. This paper lists [Fe/H] = −0.03 dex.
  10. ↑ 10,0 10,1 Saffe, C.; Gómez, M.; Pintado, O.; González, E. (Oktober 2008). "Spectroscopic metallicities of Vega-like stars". Astronomy and Astrophysics. 490 (1): 297–305. arXiv:0805.3936. Bibcode:2008A&A...490..297S. doi:10.1051/0004-6361:200810260. This paper lists [Fe/H] = −0.34 dex.
  11. ↑ Perryman, Michael (2010), The Making of History's Greatest Star Map, Astronomers’ Universe, Heidelberg: Springer-Verlag, doi:10.1007/978-3-642-11602-5, ISBN 978-3-642-11601-8 
  12. ↑ Garrison, R. F. (December 1993), "Anchor Points for the MK System of Spectral Classification", Bulletin of the American Astronomical Society 25: 1319, Bibcode: 1993AAS...183.1710G, archived from the original on 2019-06-25, https://web.archive.org/web/20190625094716/http://www.astro.utoronto.ca/~garrison/mkstds.html, besoek op 2012-02-04 
  13. ↑ 13,0 13,1 Mennesson, B.; Absil, O.; Lebreton, J.; Augereau, J.-C.; Serabyn, E.; Colavita, M. M.; Millan-Gabet, R.; Liu, W.; Hinz, P.; Thébault, P. (2012). "An interferometric study of the Fomalhaut inner debris disk II. Keck Nuller mid-infrared observations". Astrophysical Journal. 763 (2): 119. arXiv:1211.7143. Bibcode:2013ApJ...763..119M. doi:10.1088/0004-637X/763/2/119.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Mamajek, Eric E.; Bartlett, Jennifer L.; Seifahrt, Andreas; Henry, Todd J.; Dieterich, Sergio B.; Lurie, John C.; Kenworthy, Matthew A.; Jao, Wei-Chun; Riedel, Adric R.; Subasavage, John P.; Winters, Jennifer G.; Finch, Charlie T.; Ianna, Philip A.; Bean, Jacob (2013). "The Solar Neighborhood. XXX. Fomalhaut C". The Astronomical Journal. 146 (6): 154. arXiv:1310.0764. Bibcode:2013AJ....146..154M. doi:10.1088/0004-6256/146/6/154.
  15. ↑ Kalas, Paul; et al. (2008). "Optical Images of an Exosolar Planet 25 Light-Years from Earth". Science. 322 (5906): 1345–1348. arXiv:0811.1994. Bibcode:2008Sci...322.1345K. doi:10.1126/science.1166609. PMID 19008414.
  16. ↑ Wagman, M. (Augustus 1987). "Flamsteed's Missing Stars". Journal for the History of Astronomy, Vol.18, NO. 3/AUG, P.209, 1987. 18 (3): 212. Bibcode:1987JHA....18..209W. doi:10.1177/002182868701800305.
  17. ↑ Hartkopf, William I.; Mason, Brian D. "Addressing confusion in double star nomenclature: The Washington Multiplicity Catalog". U.S. Naval Observatory. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Mei 2011. Besoek op 19 Januarie 2016.
  18. ↑ "Fomalhaut" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Junie 2019.
  19. ↑ Richard Hinckley Allen:Star Names — Their Lore and Meaning (Piscis Australis, the Southern Fish)
  20. ↑ "WG Triennial Report (2015–2018) – Star Names" (PDF). p. 5. Besoek op 14 Julie 2018.
  21. ↑ "Bulletin of the IAU Working Group on Star Names, No. 1" (PDF). Besoek op 28 Julie 2016.
  22. ↑ NameExoWorlds: An IAU Worldwide Contest to Name Exoplanets and their Host Stars. IAU.org. 9 Julie 2014
  23. ↑ "NameExoWorlds The Process". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Augustus 2015. Besoek op 23 Junie 2019.
  24. ↑ Final Results of NameExoWorlds Public Vote Released, International Astronomical Union, 15 Desember 2015.
  25. ↑ "NameExoWorlds The Approved Names". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Februarie 2018. Besoek op 23 Junie 2019.
  26. ↑ "ALMA Reveals Workings of Nearby Planetary System". ESO Press Release (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Junie 2019. Besoek op 13 April 2012.
  27. ↑ Barrado y Navascues, D. (1998). "The Castor moving group. The age of Fomalhaut and VEGA". Astronomy and Astrophysics. 339: 831–839. arXiv:astro-ph/9905243. Bibcode:1998A&A...339..831B.
  28. ↑ "Elusive Planet Reshapes a Ring Around Neighboring Star". HubbleSite – newscenter (in Engels). Space Telescope Science Institute (STScI). 22 Junie 2005. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 November 2016.
  29. ↑ Barrado y Navascues, David; Stauffer, John R.; Hartmann, Lee; Balachandran, Suchitra C. (Januarie 1997). "The Age of Gliese 879 and Fomalhaut". Astrophysical Journal. 475: 313. arXiv:astro-ph/9704021. Bibcode:1997ApJ...475..313B. doi:10.1086/303518. This paper lists [Fe/H] = −0.11 dex.
  30. ↑ Kalas, Paul; Graham, James R.; Clampin, Mark (2005). "A planetary system as the origin of structure in Fomalhaut's dust belt". Nature. 435 (7045): 1067–1070. arXiv:astro-ph/0506574. Bibcode:2005Natur.435.1067K. doi:10.1038/nature03601. PMID 15973402.
  31. ↑ The disc was reported by Holland, Wayne S.; et al. (1998). "Submillimetre images of dusty debris around nearby stars". Nature. 392 (6678): 788–791. Bibcode:1998Natur.392..788H. doi:10.1038/33874. They noted that the disc was centered on a cavity, which they suggested might have been swept out by planets.
  32. ↑ "Hubble Directly Observes a Planet Orbiting Another Star" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 September 2019. Besoek op 13 November 2008.
  33. ↑ Le Bouquin, Jean-Baptiste; et al. (2009). "The spin-orbit alignment of the Fomalhaut planetary system probed by optical long baseline interferometry". Astronomy and Astrophysics. 498 (3): L41. arXiv:0904.1688. Bibcode:2009A&A...498L..41L. doi:10.1051/0004-6361/200911854.
  34. ↑ "Hubble snaps first optical photo of exoplanet" (in Engels). Berkeley News. 13 November 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Junie 2019. Besoek op 3 Oktober 2017.
  35. ↑ Quillen, Alice C. (2006). "Predictions for a planet just inside Fomalhaut's eccentric ring". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 372 (1): L14–L18. arXiv:astro-ph/0605372. Bibcode:2006MNRAS.372L..14Q. doi:10.1111/j.1745-3933.2006.00216.x.
  36. ↑ Paul Kalas (13 November 2008). "Direct Image Of Extrasolar Planet" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 November 2015. Besoek op 14 November 2008.
  37. ↑ Kalas, Paul; Graham, James R.; Fitzgerald, Michael P.; Clampin, Mark (2013). "STIS Coronagraphic Imaging of Fomalhaut: Main Belt Structure and the Orbit of Fomalhaut b". The Astrophysical Journal. 775 (1): article id. 56. arXiv:1305.2222. Bibcode:2013ApJ...775...56K. doi:10.1088/0004-637X/775/1/56.
  38. ↑ "Exo.MAST". exo.mast.stsci.edu (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Mei 2020. Besoek op 11 Desember 2018.
  39. ↑ Kennedy, Grant M.; et al. (17 Desember 2013). "Discovery of the Fomalhaut C debris disc". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 438: L96–L100. arXiv:1312.5315. Bibcode:2014MNRAS.438L..96K. doi:10.1093/mnrasl/slt168.

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Fomalhaut&oldid=2473375#Name"