Gewere-oorlog

Die sogenaamde Gewere-oorlog was 'n gewapende konflik tussen die Kaapkolonie en die Basotho's in Basotholand (wat destyds onder Kaapse gesag was) vanaf September 1880 tot Junie 1881. Die oorlog is geveg oor die reg van die Basotho om vuurwapens te besit. Alhoewel die konflik amptelik as gelykop beskou word, het die finale skikking die Basotho bevoordeel.

Gewere-oorlog
Deel van die Wedloop om Afrika
Suider-Afrika omstreeks 1880
Datum September 1880 – Junie 1881 Ligging Lesotho en Suid-Afrika Resultaat Vredesverdrag
Strydende partye
Verenigde Koninkryk	Basotho
Aanvoerders
Herkules Robinson	onbekend
Sterkte
onbekend	onbekend
Ongevalle en verliese
onbekend	onbekend

Agtergrond

Basotholand, die tuiste van die Basotho-bevolking, was sedert 1871 onder die nominale beheer van die Kaapkolonie (deel van die Britse Ryk) (dit was 'n Britse protektoraat van 1868 tot 1871), maar die gebied het in die vroeë jare van kolonialisme in wese outonoom gebly, met die tradisionele Basotho-owerhede wat effektiewe mag uitoefen. Eers in die laat 1870's het die Kaapse owerhede probeer om die mag oor die streek te konsolideer en sy wette af te dwing. Basotholand, wat so onlangs as 1868, 'n onafhanklike staat was, was ontevrede onder die nuwe beperkings en pogings om die gesag van sy kapteins te verminder.

Sake het in 1879 vererger toe goewerneur Henry Bartle Frere 'n deel van Basoetoland vir wit nedersetting gereserveer het en geëis het dat alle inboorlinge hul vuurwapens aan die Kaapse owerhede moet oorgee ingevolge die Wet op Vredesbeskerming van 1879. Toe die regering in 1880 die wet in Basotholand probeer toepas het, het die Basotholeiers daarteen beswaar gemaak. Die Kaapse regering van Sir John Gordon Sprigg het April 1880 gestel as die datum vir die inlewering van wapens

Uitbreek van gevegte

Alhoewel sommige Basotho met groot onwilligheid bereid was om hul gewere oor te gee, het die meerderheid geweier en na maande van vergeefse onderhandelinge met die regering, het die Basotho's hulle wapens opgeneem en hulle teen die wet verset. In Julie 1880 het gewapende Basothomagte die administratiewe sentra by Maseru, Mafeteng, en Mohaleshoek beleër. In September, het die Kaapse regering sy krygsmagte gemobiliseer om die dorpe te ontset.

Koloniale Kaapse magte wat gestuur is om die rebellie te beëindig, het swaar ongevalle opgedoen, aangesien die Basotho diensbare vuurwapens uit die Oranje-Vrystaat verkry het en 'n natuurlike verdedigingsvoordeel in die bergagtige terrein van hul land geniet het. Die rebelle het hoofsaaklik op guerrilla-oorlogvoering staatgemaak en geïsoleerde eenhede in hinderlae te lei om die Britse / Kaapse meerderwaardigheid in vuurkrag te verminder. In Oktober het Basotho-magte 'n ruitery kolom van die Britse leërs (die 1ste Regiment, Cape Mounted Yeomanry) by Qalabani naby Mafeteng in 'n hinderlaag gelei. Hulle het 39 doodgemaak. Die verlies van 'n goedgewapende ruitery kolom het die Kaapse owerhede mismoedig gemaak.

Operasies was hoofsaaklik op Mafeteng, waar die Basothokaptein Lerothodi in beheer was, gefokus. Die koloniale magte, onder bevel van brig genl Charles Mansfield Clarke (wat later deur kol Frederick Carrington afgelos is), het die dorp na 'n hewige geveg by Qalabane op 19 Oktober ontset. In die daaropvolgende weke en maande het die magte verskeie dorpies en posisies in die gebied aangeval, maar nie daarin geslaag om Lerothodi en die Basotho te verslaan nie.

Eenhede wat aan die oorlog deelgeneem het sluit in die Cape Mounted Riflemen, die Cape Town Volunteer Engineers, die Duke of Edinburgh's Own Volunteer Rifles, die First City Volunteers, die Kimberley Horse, en Prince Alfred's Volunteer Guard.

Resolusie

Die koste van die oorlog, as dit verreken word met die vroeëre oorlog teen die Xhosa en hernude probleme in Transkei, het die Kaapkolonie na bankrotskap laat beweeg. Die oorlog het ook toenemend ongewild geraak, en die Sprigg-regering is deur die Thomas Scanlen-regering vervang.

Uiteindelik, in Februarie 1881, is daar op 'n skietstilstand ooreengestem, en na 'n paar skendings daarvan is 'n vredesverdrag in Junie onderteken. Die regering het daartoe ingestem dat die Basotho's hulle wapens mag behou, op voorwaarde dat hulle 'n boete betaal en vuurwapenlisensies uitneem.

Onrus het egter voortgeduur en dit het vinnig duidelik geword dat Kaapstad nie die gebied kon beheer nie. In 1884 het die Britse regering Basoetoland teruggekry met die status van die kroonkolonie, waardeur die interne selfregering in die proses toegestaan is. Met effektiewe mag weer by die kapteins, het die konflik bedaar.

Veldtogmedalje

Die Cape of Good Hope General Service Medal (d.w.s. 'Kaap de Goede Hoop Algemene Diensmedalje') is in 1900 ingestel om o.a. hierdie veldtog te erken. Veterane wat toe nog geleef het kon daarvoor aansoek doen.

Bronne

• Curson, H.H. (1963). History of the Kimberley Regiment
• Dutton, Roy (2010). Forgotten heroes : Zulu & Basuto Wars : including complete medal roll 1877-8-9. Prenton [England]: InfoDial. ISBN 9780955655449.*
• Gon, P. (1984). Send Carrington.
• Griffiths, R. (1970). First City – A Saga of Service.
• Orpen, N.D. (1966). Prince Alfred's Guard.
• Orpen, N.D. (1984). The Dukes.