Hertzsprung-Russell-diagram
Die Hertzsprung-Russell-diagram is ’n grafiese voorstelling wat die verhouding aandui tussen sterre se absolute magnitude of helderheid en hul spektraaltipe of effektiewe temperatuur. Verskeie weergawes van die diagram bestaan. Op die vertikale as word die helderheid aangedui en op die horisontale as die spektraaltipe en/of die oppervlaktemperatuur, soos die B-V-kleurindeks. Die temperatuur neem af van links na regs.
Die diagram is omstreeks 1910 onafhanklik van mekaar deur Ejnar Hertzsprung en Henry Norris Russell ontwerp.
Sterre op die diagram
wysigDie hoofreeks
wysigSowat 90% van die sterre kom in ’n nou strook van links bo na regs onder voor. Dit is die hoofreeks. Die groot voorkoms van sterre daar is vanweë die feit dat ’n ster sowat 90% van sy lewensduur deurbring in die stabiele fase, wanneer fusie van waterstof tot helium in sy kern plaasvind. Daar is in dié stabiele fase ’n streng verband tussen temperatuur, ligsterkte, massa en radius. Hierdie vier parameters styg of daal saam, maar ’n vyfde parameter, die totale lewensduur van die ster, wat ook met die ander vier verband hou, varieer omgekeerd: Hoe warmer, helderder, swaarder en groter die ster is, hoe korter is die lewensduur.
Ons Son is op die hoofreeks en is 'n geeldwerg van medium grootte.
Reuse en superreuse
wysigRegs bo in die diagram kom die rooireuse en superreuse voor. Hulle word rooi genoem omdat hulle ’n relatief lae effektiewe temperatuur van tipies so 3 000 kelvin het, en reuse omdat hul radius ’n faktor 100 tot 1 000 groter is as by ’n hoofreeksster van dieselfde temperatuur. Dié sterre is in die eindfase van hul lewensduur; hul buitelae is geweldig versprei, maar yl. Verdere massaverlies kom voor weens sterrewind.
Links bo op die hoofreeks is die bloureuse. Dit is sterre met ’n baie hoë massa, tot ’n paar dosyn keer dié van die Son. Die blou kleur is ’n gevolg van hul hoë temperatuur (tienduisende kelvin). Die hoër massa gaan gepaard met ’n nog hoër ligsterkte, wat veroorsaak dat die totale lewensduur drasties laer is as by ’n ster soos die Son.
Witdwerge
wysigOnder die hoofreeks lê die witdwerge. Hulle is die eindproduk van sterre met ’n lae massa soos die Son. Die min energie wat hulle nog uitstraal, is termiese afkoeling. In dié sterre vind geen kernfusie meer plaas nie.
Eksterne skakels
wysig
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Hertzsprung-Russell-diagram.
