Hendrik Alberts

Genl. Hendrik Abraham Alberts (Hoeko, distrik Ladismith, Kaapkolonie. 7 April 1855 – plaas Honingfontein, distrik Heidelberg, Transvaal, 8 September 1906) was ’n veggeneraal, boek en sakeman en die man na wie die Randse dorp Alberton en die Johannesburgse voorstad Albertsville genoem is, asook die 90 ha groot bewaringsgebied Albertsplaas naasaan Greymont. Die Laerskool Generaal Alberts in Alberton is ook na hom genoem.

Genl. Hendrik Abraham Alberts.

Herkoms en jeug

Alberts was die oudste seun van Hendrik Abraham Alberts en Martha Magdalena Claassen van Heidelberg, Kaap. Hy het as boerseun op sy pa se plaas grootgeword, maar weinig is bekend van sy skoolopleiding. Blykbaar het dit tuis met behulp van sy moeder geskied. Tog het sy briewe en krygskorrespondensie later daarop gedui dat hy iemand was met ’n besonderse opleiding en hoë intelligensie, ’n beskaafde en verfynde mens. In die skryfkuns was hy kennelik vaardiger as die meeste van sy tydgenote.

Ná sy huwelik op 19 met die 17-jarige Petronella Johanna Oosthuizen van Ladismith, K.K., het hulle ná die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) verhuis en hulle gevestig in die distrik Heidelberg, waar Alberts aan die vooraand van die Tweede Vryheidsoorlog (1899-1902) reeds ’n vermoënde boer was.

Driejarige Oorlog

Met die uitbreek van die oorlog in Oktober 1899 het hy die Heidelbergse kommando as gewone burger na die Natalse front vergesel.

Hy het aan talle veldslae deelgeneem, onder meer by Spioenkop (24 Januarie 1900), waar hy as waarnemende veldkornet opgetree het. Ná die inname van Pretoria deur die Britse troepe in Junie 1900, het hy saam met die Heidelbergse kommando teruggetrek na Machadodorp, waar hy tot kommandant van hierdie kommando gekies is in die plek van kmdt. C.J. Spruyt, wat tot generaal bevorder is. Hy het dikwels in Spruyt se plek opgetree as aanvoerder, byvoorbeeld toe laasgenoemde op 6 Februarie 1901 saam met genl. Louis Botha in die slag by Chrissiesmeer met genl. H.L. Smith-Dorrien slaags raak. Toe genl. Spruyt in Julie 1901 sneuwel, is Alberts tot veggeneraal bevorder.

Mettertyd het hy genl. Botha se regterhand in Oos-Transvaal geword, onder meer in die slag by Bakenlaagte op 30 Oktober 1901, waar hy en eersgenoemde ’n oorwinning oor lt.kol. G.E. Benson behaal het. Hierna is hy in bevel geplaas van ’n aantal Transvaalse kommando's wat na die Oranje-Vrystaat gestuur is en het hy deelgeneem aan krygsverrigtings oor ’n uitgestrekte terrein saam met genl. C.R. de Wet. By Kalkkrans was hy in Februarie 1902 aan die spits van die gesamentlike republikeinse strydmag wat deur die Britse linies gebreek en so die dryfjag verydel het wat genl. De Wet teen die Drakensberge moet vaskeer.

Daarna het hy teruggekeer na Oos-Transvaal, waar dit sy hooftaak geword het om die Britse verbindingslinies te ontwrig om so die druk op genl. Botha se strydmagte te verlig. In Mei 1902 het hy deelgeneem aan die vredesberaad by Vereeniging, waar hy hom ten gunste van die aanvaarding van die Britse vredesvoorstelle uitgespreek het. Toe sy kommando's op 5 Junie 1902 die wapen by Kraalstasie neerlê, het hy ’n roerende eervolle-ontslagbrief aan sy offisiere oorhandig.

Ná die oorlog

Ná die vrede het hy die werksaamhede op sy plaas hervat, maar hy moes sy woning en boerdery van voor af opbou. Mettertyd, ook danksy etlike winsgewende grondtransaksies, het hy finansieel weer op die been gekom. Hy het ’n lojale ondersteuner van genl. Botha gebly en’n leidende aandeel in die politieke heropbou ná die oorlog geneem, onder meer in die stigting van die Het Volkparty en die CNO-skole in Transvaal. Voorts was hy lid van ’n sindikaat wat in 1904 die grond aangekoop het waarop die dorp Alberton (na hom genoem) tot stand gekom het.

In 1905 en daarna het hy toenemende las van ’n hartaandoening ondervind, wat eindelik sy loopbaan in die fleur van sy lewe kortgeknip het. A.P.J. van Rensburg skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek van hom: "Vaderlander by uitnemendheid, diep godsdienstig, vriendelik en genaakbaar, verower hy ’n blywende plek onder die helde van Suid-Afrika. Hy is oorleef deur drie seuns, twee dogters en ’n aangenome seun.

Albertsplaas

In die 1890's het Alberts volgens oorlewering 114 acres van die ou plaas Waterval by die eienaar gehuur. Die oorspronklik opstal is lankal afgebreek, maar die omheinde familiekerkhof bestaan nog. In 1946 het Alberts se nasate 45 000 m² vir £18 500 aan die stadsraad verkoop op voorwaarde dat die grond slegs vir openbare gebruik aangewend word.

Bronne

• (af) Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.). 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (en) Die geskiedenis van Alberts Farm Geargiveer 19 Januarie 2018 op Wayback Machine. URL besoek op 3 Februarie 2018.