Holisme

Holisme (vanaf ὅλος holos, 'n Griekse woord wat alles, geheel, som beteken) is die idee dat al die eienskappe van 'n gegewe stelsel (fisies, biologies, chemies, sosiaal, ekonomies, verstandelik, linguïsties, esv.) nie in terme van die onderliggende komponente alleen verduidelik kan word nie. Die stelsel as 'n geheel bepaal eerder op 'n belangrike wyse hoe die dele hulle gedra. Die algemene begrip van holisme is deur Aristoteles in die Metafisika opgesom: "Die geheel is meer as die som van sy onderdele" (1045a10).

Genl. Jan Smuts in 1950 afgeneem deur G. Davis van Johannesburg nadat hy die Randse Paasskou geopen het.

Reduksionisme word soms as die teenoorgestelde van holisme gesien. Redusionismewetenskap het dat 'n ingewikkelde stelsel verklaar kan word met sy reduksie in sy fundamentele onderdele. Die prosesse van biologie is byvoorbeeld reduseerbaar tot chemie, en die wette van chemie word weer deur fisika bepaal.

Oorsprong

Generaal Jan Christian Smuts, 'n staatsman van die Unie van Suid-Afrika, het die term holisme in 1926 in sy boek Holism and Evolution voorgestel. Hier bespreek hy die idee dat die beweging na 'n hoër graad van holisme 'n dryfveer is agter ewolusie eerder as die benadering van seleksie en oorlewing wat deur Charles Darwin voorgestel is.

In sy boek haal Jan Smuts Aristoteles aan: dat 'n geheel meer is as die onderlinge komponente — 'n grondbeginsel waarop stelselteorie gebou is. Hierdie beginsel van holisme word toegepas in konteks van biologie waardeur Jan Smuts aandui dat daar 'n verband is tussen ewolusie en die graad van holisme in organismes. Holisme word egter ook toegepas in anorganiese toepassing deur 'n verband te trek tussen struktuur en holisme. Holisme word gedefinieer as 'n proses van kreatiewe sintese waar die gevolglike geheel nie staties is nie maar dinamies, ewolusionêr en kreatief. Jan Smuts het verder geargumenteer dat 'n veld bestaande uit die verlede, hede en toekoms gesien word as deel van die geheelstruktuur.

Volgens die biografie wat deur Smuts se seun geskryf is, het die konsep van holisme reeds posgevat by Jan Smuts toe hy in 1894 'n dokument geskryf het met die titel: Walt Whitman — A study in the evolution of personality. Reeds in hierdie dokument het Smuts gekyk na die ontwikkeling van persoonlikheid deur dit te ondersoek as 'n geïntegreerde geheel. Die lewe van Walt Whitman was dus heel moontlik die beginpunt wat gelei het tot Jan Smuts se konsep van holisme.

Volgens bronne het Smuts reeds in 1911 'n filosofiese manuskrip voltooi met die titel: An inquiry into the whole waarin hy twee prominente vraagstukke aanspreek, naamlik:

• Is daar konsepsueel of eksistensieel 'n geheel?
• Kan die geheel geken word, en hoe?

Reeds in hierdie dokument definieer Smuts dat 'n geheel beide die moontlike en werklike dimensies moet insluit. Hy argumenteer ook reeds dat 'n geheel meer is as die onderlinge dele waaruit dit bestaan en dat die geheel verdwyn as 'n komponent daarvan verwyder word. Op grond van advies van H.J. Wolsteholme van Cambridge het Smuts egter dit nooit gepubliseer nie en die dokument eenkant gesit tot in 1924.

Betekenis

Holisme word soms beskryf in teenstelling met reduksionisme, hoewel die voorstanders van wetenskaplike reduksionisme argumenteer dat dit beter is om dit as die teenoorgestelde van gulsige reduksionisme te beskou. Dit kan ook gekontrasteer word met atomisme. Sommige kritici meen dat holisme 'n kunsmatige kruising is tussen kreasionisme en evolusieteorie.

Een teorie van holisme is gebaseer op die hipotese dat die natuur bestaan uit 'n hiërargie van 'eenhede' of 'gehele' (of 'holons', 'n term wat deur Arthur Koestler. bekendgestel is). Hierdie "gehele'" is kwarke, protone, atome, molekules, organe, selle, weefsel, organismes, bevolkings, en vorm uiteindelik die aardse biosfeer en die heelal. In die opkomsteorie vorm hierdie "gehele" ontluikende verskynsels wat reduksionisties verklaar kan word, maar wat nie deterministies vanuit hul onderdele bepaal kan word nie.

Holisme hou verband met kompleksiteit. Elke geheel verkry natuurlik kenmerke uit die onderdele, maar ook (en miskien meer) van die samehang of rangskikking van daardie dele en hul interaksie. 'n Voorbeeld is die volgende: 'n teatervereniging kan 'n toneelopvoering gee met akteurs wat nie een van hulle op hul eie dit kan nadoen nie. Die doel, gedragsooreenkomste, frekwensie van vergaderings, rolverdeling en tientalle ander verhoudings, bepaal ook die geheel. Net so is die atoom 'n versameling van elektrone en 'n kern wat deur hul organisasie en interaksie 'n hoër vlak van stabiliteit vertoon as wat die dele individueel sou doen. As dit nie die geval was nie, kan dit nooit plaasvind nie, of sou dit onstabiel wees en dus 'n beperkte leeftyd hê. Die woord "atoom" is eers deur Demokritos gebruik (Grieks atomos = ondeelbaar).

Lewensoortuiging

Holisme is ook die naam wat gegee word aan die lewensfilosofie, waar die kern daarvan is dat alles onlosmaaklik met mekaar verbind is. 'n Holis beskou homself gedurig as deel van die geheel en sien die ander (mens, dier, plant of voorwerp) as die ander ek. Die holis sien skeiding as 'n illusie wat deur denke geskep word. Holisme is om hierdie rede gewild in esoteriese en New Age-kringe. 'n Belangrike invloed hierin is Ken Wilber, wat onder andere deur die idee van The Great Chain of Being geïnspireer is.

Politiek holisme

Politieke holisme staan teenoor politieke atomisme. Terwyl politieke atomisme die samelewing beskou as bestaande uit blote individue, beskou die politieke holisme die samelewing as bestaande uit meer as die som van individue. Benewens individue speel sosiale invloede, sosiale groepe, ens, ook 'n rol. Invloede van politieke holisme kan uiteenlopend wees en kan gevind word in konserwatisme, nasionalisme en sosialisme, terwyl liberalisme, dikwels teen wil en dank, dikwels as atomisties beskryf word..

Filosofie

Daar is ook verskillende vorme van holisme in die sielkunde, die geestesfilosofie en taalfilosofie. 'n Goeie voorbeeld hiervan is semantiese holisme wat sê dat die betekenis van elke individuele woord of sin slegs deur die verhoudings tot die grootste deel van die taal, selfs tot die taal as geheel, verstaan kan word. In die filosofie van die gees, in 'n holistiese siening, word 'n geestestoestand beskryf aan die hand van sy verhoudinge met ander geestestoestande. In hierdie konteks word daar dikwels gepraat van inhoudelike holisme of 'holisme van die geestelike'. Hierdie holisme word dikwels geassosieer met filosowe soos Gottlob Frege, Ludwig Wittgenstein en Willard Van Orman Quine.

Gesondheidsorg

Binne die gesondheidsorg is die holistiese siening die idee dat gesondheidsprobleme ontstaan as gevolg van interaksies tussen veelvuldige invloede en dat behandeling gekies moet word op grond van al hierdie invloede.

Boekverwysing

• 1962, J.C. Smuts, Holism and evolution, Compass Books Edition, 625 Madison avenue, New York 22, N.Y.

Verder leeswerk

• Smuts, Jan C.: Holism and Evolution, 1926 MacMillan, Compass/Viking Press 1961 reprint: ISBN 0-598-63750-8, Greenwood Press 1973 reprint: ISBN 0-8371-6556-3, Sierra Sunrise 1999 (mildly edited): ISBN 1-887263-14-4
• Anker, Peter: Imperial ecology: environmental order in the British Empire, 1895-1945, Harvard University Press, 2001, bl. 127
• Hagenaar, Edith: Holisme, de kern uitgelegd, 2007, Palaysia Productions, ISBN 978-90-76541-600
• Hayek, F.A. von. The Counter-revolution of Science. Studies on the abuse of reason. Free Press. New York. 1957.
• Mandelbaum, M. Societal Facts in Gardner 1959.
• Phillips, D.C. Holistic Thought in Social Science. Stanford University Press. Stanford. 1976.
• Dreyfus, H.L. Holism and Hermeneutics in The Review of Metaphysics. 34. bl. 3–23.
• James, S. The Content of Social Explanation. Cambridge University Press. Cambridge, 1984.
• Harrington, A. Reenchanted Science: Holism in German Culture from Wilhelm II to Hitler. Princeton University Press. 1996.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.