Isie Smuts

Sybella (Isabelle of Isie) Margaretha Smuts (gebore Krige, Klein Libertas, Stellenbosch, Kaapkolonie, 22 Desember 1870 – plaas Doornkloof, Irene, Transvaal, 25 Februarie 1954) was die vrou van die Unie van Suid-Afrika se tweede premier, genl. Jan Smuts, en ’n weldoener. M.J. Swart beskryf haar in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek as "intellektueel begaafd, enigsins eksentriek, eg, kunstig en 'n deeglike mens".

Isie Krige was ’n dogter van Jacob Daniël Krige, ’n gesiene Stellenbosse boer, en Susanna Johanna Schabort. Sy was 'n niggie van die voormalige speaker van die Unievolksraad, Christman Joel Krige. As een van 11 kinders van wie nege volwassenheid bereik het, het Isie Krige 'n besonderse en liefdevolle rol teenoor haar jonger gesinslede gespeel. Sy het skoolonderrig aan die Bloemhof-seminarie op Stellenbosch ontvang en later aan die Victoria-kollege die matriekeksamen afgelê, waarna sy vir ’n ruk onderwys gegee het, onder meer aan die plaasskool Zandberg (tans Scholtzenhof) in die distrik Stellenbosch.

Gedurende haar studiejare op Stellenbosch het sy die briljante jong Christia(a)n Smuts ontmoet en ná sy oorsese studie is hulle op 30 April 1897 op haar tuisdorp getroud. Kort hierna het die jong egpaar na die ZAR verhuis waar Smuts in Junie 1898 staatsprokureur geword het. Kort voor die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog op 11 Oktober 1899 het Isie Smuts die geskrif A century of wrong, waarin haar man 'n belangrike aandeel gehad het, uit Engels in Nederlands as Een eeuw van onrecht vertaal.

Tydens die oorlog moes sy op Britse bevel in 'n huis in Pietermaritzburg vertoef, ten spyte van haar pleidooie om, soos ander Boerevroue, na 'n konsentrasiekamp te gaan. Gedurende die Eerste Wêreldoorlog (1914-'18) het sy besonderse diens aan soldate en in militêre hospitale gelewer.

Ondanks haar man se bedrywige openbare lewe (hy was premier van 1919 tot 1924 en weer van 1939 tot 1948) het mev. Smuts verkies om sover moontlik op die agtergrond te bly. Met die jare het sy Smuts feitlik nooit op buitelandse besoeke vergesel nie, maar in die Smuts-huishouding was sy die krag en die ontsaglike hoeveelheid koerantknipsels, geskrifte en briewe oor, aan en deur genl. Smuts is deur haar oor 'n leeftyd georden en bewaar. Hy het haar belangstelling in plantkunde gedeel.

Benewens haar leiersrol in die Vroue- Verenigde Party, het sy veral bekendheid verwerf in die Tweede Wêreldoorlog toe sy in Julie 1940 die Gifts and Comforts Fund stig. As voorsitter het sy dié organisasie op nasionale grondslag georganiseer as band tussen tuiste en oorlogsfront. In 1942 het die fonds reeds £158 000 bedra en in dieselfde jaar het sy, op 70-jarige leeftyd, saam met haar eggenoot Egipte besoek. Hier het sy 'n tyd lank persoonlik toesig gehou oor die aflewering van pakkette aan troepe en daarna ook basiskampe en hospitale besoek. Wêreldwyd het sy in hierdie tyd die eretitel "Ouma Smuts" verwerf. Sy het haar ook vir die welstand van krygsgevangenes beywer en meegehelp om die Goewerneur-generaal se National War Fund vir gevangenes van stapel te laat loop.

Hoewel in wese 'n huislike, gesinsvaste vrou, was Isie Smuts 'n suksesvolle openbare figuur wat op haar oudag eers in haar eie reg na vore gekom het. In 1943 het die Universiteit van die Witwatersrand die eregraad D.Phil. aan haar toegeken.

Ná haar dood, nagenoeg vier jaar ná haar man s’n, is sy veras en die reste is by die obelisk op Doornkloof in die veld gestrooi.

Van die nege kinders uit haar huwelik met genl. Smuts het twee seuns en vier dogters volwassenheid bereik.

Bronne

(af) Beyers, C.J. 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel IV. Durban en Pretoria: Butterworth & Kie (SA) (Edms.) Bpk. namens die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.