Jaco Botha

Jaco Botha (*17 September 1972, Vereeniging – †18 Oktober 2016, Knysna) was 'n Afrikaanse skrywer, digter, draaiboekskrywer en regisseur. Hy publiseer werke in verskeie genres, waaronder digkuns, kortverhale, romans en selfs kinderverhale. Hy is ook gedurende sy loopbaan aktief betrokke gewees in die T.V.- en filmbedryf.

Lewe en werk

Vroeë lewe en opleiding

Christoffel Jacobus Botha is op 17 September 1972 in Vereeniging gebore. Sy eerste laerskool is Prinshof in Pretoria, ’n skool vir swaksiendes, aangesien hy gebore is met slegs 10% sig. Tydens sy Sub B-jaar trek sy ouers Worcester toe sodat hy daar by die Pionierskool vir Blindes kan skoolgaan, waar hy dan ook in 1991 matrikuleer.

Terwyl hy nog op hoërskool is in 1990 en 1991 is hy betrokke by B&W Rekenaars op Worcester, waar hy help met verkope en herstel van rekenaartoerusting en ook privaatklasse gee in rekenaargebruik.

Hy studeer vanaf 1992 verder aan die Universiteit van Stellenbosch, eers vir twee jaar vir ’n B.Sc.-graad met Wiskunde as hoofvak voordat hy oorskakel na tale en in 1996 die B.A.-graad met Afrikaans-Nederlands en Sielkunde as hoofvakke verwerf.

Gedurende sy studentejare is hy besonder aktief. By Wilgenhof-koshuis is hy redakteur en uitgewer van die koshuis se nuusblad. Hy ontvang dan in 1995 die koshuis se toekenning vir uitstaande bydrae tot kultuur en wen ook in 1995 die Studenteraad-skryfkompetisie. Hy het sy eie radiostasie, WKPR, bedryf en is in 1995 stasiebestuurder van Matie FM Stereo en konsultant by Radio Phoenix in Lusaka in Zambië. Vir twee jaar is hy ook redakteur van die Wilgenhof Koshuis koerant Die Bliksem en in 1996 is hy die beoordelaar van die Studenteraad-skryfkompetisie. By die Wilgenhof Koshuis speel hy ten spyte van sy swak sig derde liga rugby en is voorsitter van die snoekerklub, die veerpyltjieklub en die brugklub.

Vanaf 1997 studeer hy verder aan die Universiteit van Kaapstad en in 1997 behaal hy ’n B.A. Honneurs-graad. In hierdie jaar is hy die wenner van die M-Net-beurs vir skeppende skryfwerk en in 1998 die wenner van die Human & Rousseau-beurs, wat hom in staat stel om sy M.A. studies aan die Universiteit van Kaapstad voort te sit. Hy is lid van die Suid-Afrikaanse nasionale blinde krieketspan na Delhi in Indië in 1998, waar hulle die Wêreldbeker verower. In 1999 voltooi hy die eerste Afrikaanse meestersgraad (M.A.-graad) in skeppende skryfwerk in die land met lof aan die Universiteit van Kaapstad, onder leiding van Etienne van Heerden, met kortverhale wat later as Sweisbril gepubliseer word.

Loopbaan in die Inligtingstegnologie-bedryf

Na afloop van sy studies wend hy hom tot die Inligtingstegnologie-bedryf. Vanaf 1999 tot 2001 is hy betrokke by die IT-maatskappy Visoft in Stellenbosch as programmeerder en webtuiste-ontwikkelaar en vanaf 2001 tot 2003 doen hy programmatuurontwikkeling en konsultasie vir die maatskappy Generation Trading 5. In hierdie tyd bly hy op Stellenbosch en raak hy verloof aan die aktrise Ingrid Lehmensich. Sy het grootgeword op die plaas Kleinwolwedans naby Malmesbury en het drama studeer onder Babs Laker. In 2003 trek hulle na Johannesburg, waar hulle in ’n woonstel in Auckland Park bly. Hulle trou in 2004 en verloor dan hulle babadogtertjie in 2007. In Johannesburg speel Ingrid toneel en studeer verder vir ’n B.Psych.-graad, terwyl sy ook redakteur word van LêNet op LitNet. Jaco begin hier sy eie reklame-agentskap, Big Bad Wolf Advertising, waar hy verantwoordelik is vir skeppende elemente soos konsepontwikkeling, kopieskryf en innoverende strategiese beplanning.

Loopbaan as skrywer

Verder hou hy die pot aan die kook met die skryf van tegniese artikels vir onder meer boutydskrifte. Verskeie van sy artikels, prosa en gedigte verskyn in tydskrifte in Suid-Afrika en Nederland, waaronder ’n gereelde rubriek in die tydskrif Manwees. Hy is ook vir ’n ruk die redakteur van die tydskrif Die Krit, wat tydens die KKNK (Klein Karoo Nasionale Kunstefees op Oudtshoorn) uitgegee word om die aanbiedings te resenseer. Daar is in 2006 polemiek wanneer ’n afbrekende resensie wat hy oor die vertoning 4Werke van Sunette Bridges, Karla du Plessis, Jannie Moolman en die sanger Hugo skryf, tot dreigemente van geweld lei en hy met lyfwagte op die fees moet rondloop.

Hy lewer ook gereelde bydraes tot By, die Saterdag-bylae tot Beeld en Die Burger.

As draaiboekskrywer werk hy mee aan Casper Rasper Show (KykNet), Jozi Zoo (e.tv) en Skwizas (SABC), terwyl hy vir Spier Films die draaiboek vir BULLET! skryf en ook verantwoordelik is vir die draaiboek van ’n Saak van geloof. Hy is regisseur en vervaardiger van Talk SA (SABC2) en mede-regisseur en uitvoerende vervaardiger van Whip the Chef (SABC2). Hy is ook ’n musikant, wat twee liedjies op die sangeres Alta Joubert se debuut-CD Malta Bella skryf en toonset en dan self verskeie liedjies onder die versameltitel Hier kom die tier opneem en op Internet bemark.

Persoonlike lewe en sterfte

Hy en sy vrou en hulle troeteldiere verhuis later na ’n kleinhoewe naby Knysna, waar hy as vryskutskrywer werk. Hy het sy lewe op 18 Oktober 2016 op Knysna geneem.

Skryfwerk

Digkuns

Op veertienjarige ouderdom skryf hy reeds gediggies vir oulike meisies en terwyl hy nog op skool is lê hy ’n bundel gedigte aan ’n uitgewer voor, wat afgekeur word vir publikasie. Hierna spits hy hom toenemend toe op prosa en die kortverhaal en publiseer onder andere in Tydskrif vir Letterkunde. Sy eerste bundel kortverhale word op 21-jarige ouderdom afgekeur vir publikasie, maar hy debuteer dan in 1997 met In drie riviere. Hy verklaar dat die titel afkomstig is van Drie Riviere naby Vereeniging, waar hy gebly het. Hy het altyd gevoel dat die vierde rivier, die een na die paradys, hier afwesig is en die titel dui dus op voorstedelikheid en die gebrek aan paradys. In hierdie bundel word ’n sterk surrealistiese aanslag verbind met ’n sterk verhaalelement. Die titelverhaal beskryf hoe die verteller vir hom ’n verbeeldingsvrou in drie dele (kop, lyf en derms) saamstel uit verskillende fragmente. Die vrou bevat die intellektuele vrou van woorde uit die Universiteit van Pretoria, die vrou met die lyf uit Natal en die vrou wat in stille weemoed die wellustige pen van die digter haar laat welgeval uit die skryfwerk van ’n ander skrywer. Hierdie driedelige vrou mond in die spreekwoordelike drie riviere uit en is simbool van die mens se balans tussen werklikheid en illusie. Die karakters in die verhale is meermale middelklasmense wat nie daarin slaag om geluk te vind nie, sodat die bundel ’n ontstellende algehele stemming van hopeloosheid het. Met ’n Niefiksie-addendum aan die einde van die bundel beweer die verteller dat hierdie verhale vertel is deur sy oom Kobus, die swartskaap van die familie, wat dit nooit gepubliseer het nie. Van die verhaalelemente word hier verhelder, maar dit is onduidelik of hierdie addendum fiksie of nie-fiksie is, ten spyte van die titel.

Prosa

Kortverhale

In die kortverhale gebundel in Sweisbril word weer doodgewone mense ondersoek in hulle beperkte visie, hulle klein rassisme, die saaiheid van hulle lewens en huwelike, die banaliteit van hulle begeertes en hulle menslikheid. Hierdie karakters dryf doelloos rond in die lewe nadat die mitologie van die uitverkore volk aan die suidpunt van Afrika verpletter is en sukkel om hulle rassisme af te skud en rigting te kry. Geweld is ’n belangrike sub-element in hierdie lewens op soek na betekenis, terwyl swak sig (altesame vyf karakters in die boek is blind) ook ’n deurlopende tema is. Hierdeur kry die uitsiglose bestaan van die karakters ’n fisiese asook simboliese dimensie. Botha skryf soos mens sweis, met die fokus op ’n klein kolletjie, sodat sy skryfwerk baie gedetailleerd is. Van sy kortverhale word opgeneem in versamelbundels soos Storiepalet, Briewe deur die lug en Die mooiste liefde is verby.

Romans

Sy eerste roman, Miskruier, speel af in ’n toekomstige Suid-Afrika (2009) wat op die afgrond is en waar veral wit mense moet veg vir oorlewing, fisies en geestelik. President Mbeki word vermoor en daar is ’n militêre magsoorname. Die joernalis Braam Fourie skryf ’n kritiese artikel teen die diktator, generaal Nyende, en sy regering, en moet dan vlug vir die veiligheidspolisie. Na ’n tyd waarin hy skuiling vind by ’n dwelmkoerier in Kaapstad, word hy gevang en in die gevangenis gegooi, waar feitlik die hele res van die roman hom afspeel. Dit is moeilik om die genre van die verhaal te plaas, want dit begin as toekomsvisie, skakel dan om na spanningsverhaal en eindig as tronkverhaal. In wese gaan dit dan oor die indiwidu se stryd teen die stelsel. Die titel van die boek word onder andere afgelei van die beeld van Die Virus wat sterftesyfers die hoogte laat inskiet en so die dood laat aanrol, soos ’n miskruier wat mis aanrol, terwyl die miskruier ook deurgaans gebruik word as beeld om miserabele en slegte mense uit te beeld. Miskruier is die eerste boek in Afrikaans waar die braille en oudio-weergawes tegelykertyd met die gedrukte uitgawe verskyn.

Hierna skryf hy die ongepubliseerde roman Nag Nella, wat ’n humoristiese ondersoek is na die inligtingstegnologie-industrie. Die eerste hoofstuk van hierdie roman word in die Maart 2006 uitgawe van Ons Klyntji gepubliseer. Saam met Etienne van Heerden is hy verantwoordelik vir die publikasie van die kollektiewe internet skryfprojek Die rooi roman en hy vertaal Mike Nicol se Of cops and robbers in Afrikaans as Dieners en donners.

Skryfwerk vir kinders

Lalala en ek by die see is ’n kinderboek op rym, waar Lalala die kind (en hier kan jy enige kind se naam invul) via Zoeloeland na die see neem. Die boek is geïllustreer deur John Murray.

Die avonture van Lulu Lerulu is die verhaal van ’n Africanis-hond, grootliks op die waarheid gebaseer, wat met groot deernis vertel word. Lulu word in ’n buitekamer gebore saam met haar boeties, Stinkie en Brakkie. Hulle ma vertel die verhaal van hulle voorgeslagte wat saam met hulle mense van Egipte dwarsdeur die hele Afrika getrek het en groot gevare en ontberings getrotseer het. Die boodskap is dat ’n Africanis-hond nooit moed opgee nie, ’n les wat vir Lulu deur haar eie donker tye trek. Lulu kry verskeie eienaars, met sommiges by wie sy ’n swaar lewe moet ly.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1997	In drie riviere
1999	Sweisbril
2005	Miskruier
	Lalala en ek by die see
2015	Die avonture van Lulu Lerulu
	Redakteur
1999	Die rooi roman (saam met Etienne van Heerden)
	Vertaler
	Dieners en donners – Mike Nicol

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  2006

Tydskrifte en koerante

• Brümmer, Willemien. Miskruier in Woolworths. Beeld, 12 November 2005
• Loots, Sonja. Spookstorie. Rapport, 25 September 2005
• Nieuwoudt, Stephanie. Om te skryf is vir hom soos asemhaal, sê Jaco Botha. Plus, 6 November 1997

Internet

• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1997/11/6/17/21.html^{[dooie skakel]}
• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2003/08/14/KA/13/01.html
• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2005/11/12/B5/11/01.html^{[dooie skakel]}
• LitNet: http://www.litnet.co.za/jaco-botha-1972/
• LitNet: http://www.litnet.co.za/found-in-translation/
• Naledi: http://naledibooks.co.za/authors/jaco-botha/ Geargiveer 28 Desember 2015 op Wayback Machine
• NB-Uitgewers: http://www.nb.co.za/Authors/3216 Geargiveer 19 Augustus 2016 op Wayback Machine
• Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/mond/jbotha.asp Geargiveer 25 Oktober 2016 op Wayback Machine
• Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/mond/jbotha2.asp Geargiveer 24 Oktober 2016 op Wayback Machine
• Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2005/09/25/RP/4/01.html
• Stellenbosch Writers: http://www.stellenboschwriters.com/bothaj.html
• Store Scatzy: http://store.scatzy.com/shop/music/musicians/music-jaco-botha/hier-kom-die-tier-hier-kom-die-tier/^{[dooie skakel]}

Ongepubliseerde dokumente

• Botha, Jaco. Curriculum vitae. 20 September 1999 Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein