Wikipedia

Fisantagtiges

(Aangestuur vanaf Jagvoël)

Die fisantagtiges of jagvoëls (Phasianidae) is 'n familie van kleurryke voëls in die orde van hoendervoëls (Galliformes). Die familie omvat ongeveer 50 genera met 181 spesies.[1] Dit sluit onder ander fisante, kalkoene, kwartels, patryse en poue in. In Suid-Afrika is net patryse en kwartels inheems, hoewel sommige van die groter patryse in Afrikaans die naam fisant dra. Jagvoëls is grondbewoners, maar kan ook goed vlieg. Uiterlik lyk hulle baie soos die gewone huishoender en die hane dra ook een of meer spore aan die pote. Die Suid-Afrikaanse verteenwoordigers is almal grondkleurig. Die patrys is standvoëls en die kwartels trekvoëls.

Phasianidae
Phasianus colchicus
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:
Eukaryota
Koninkryk:
Animalia
Filum:
Chordata
Klas:
Aves
Orde:
Galliformes
Familie:
Phasianidae

Horsfield, 1821
Subfamilies

Spesies in die familie woon op die grond. Hulle kom in verskeie groottes voor, maar is oor die algemeen vetterig met relatief breë, kort vlerke. Baie het 'n spoor agter op hul bene. Mannetjies van die groter spesies is dikwels helderkleurig. Hulle vreet tipies sade, wat hulle met insekte en bessies aanvul.

Fisante

wysig

Alle fisante, wat in 16 genera en sowat 50 spesies ingedeel word, is oorspronklik van Asië afkomstig en van daar reeds eeue gelede deur ander lande ingevoer. Die redes is dat fisante van die gewildste prooi vir sportjagters is en dat hulle weens hul kleurvolle vere en lang sterte ook gesogte siervoëls is. Die egte fisante wat in Suid-Afrika aangetref word, is ook oorspronklik ingevoer en word as huisdiere aangehou.

Bou

wysig

Fisante is baie groter as patryse en die opvallendste kenmerk is hul besonder lang sterte. Die stert van die manlike Reeve se fisant (Syrmaticus reevesii) van Sentraal-Asië kan byvoorbeeld 1,6 m lank word. 'n Ander kenmerk van fisante is dat die hane se vere helderkleurig en bont is, terwyl die henne heelwat valer is. Die hane 'van sommige soorte het ook 'n wye kraag vere om die nek en 'n lang kuif op die kop. Fisante se vlerke is kort maar breed en die pote kort en sterk met 4 tone. By die hane kom een of twee spore voor. Die snawel van fisante lyk nes die van gewone hoenders maar is groter.

Gedrag

wysig

Fisante is grondbewoners, maar ook kragtige vlieërs, hoewel hulle wanneer gevaar dreig, eerder na skuiling op die grond sal soek as wegvlieg. Hulle kan vinnig en ver hardloop. Net soos hoenders soek fisante hul kos, wat uit graankorrels, sade, bessies, wurms en insekte bestaan, deur met hul pote in die grond te skrop. By sommige spesies versamel ’n haan 'n harem van vier of vyf henne om hom en hy sal hulle tydens paartyd tot die dood toe teen ander hane beskerm. By ander spesies kom die 2 geslagte slegs in pare voor. Die meeste fisante maak hul nes op die grond onder 'n bossie tussen gras of droë blare. Die aantal eiers wissel van 8 tot 15. Die hen broei alleen en die kuikens kom na sowat 'n maand uit.

Patryse

wysig

Daar word sowat 20 verskillende inheemse patryse in Suider-Afrika aangetref, waarvan die oorgrote meerderheid tot die genus Francolinus behoort. Ses van die spesies word in die Afrikaanse omgangstaal fisante genoem, hoewel hulle geen ware fisante is nie maar slegs groter patryse. Een patrysspesie, die Chukarpatrys (Alectoris chukar), is ingevoer en kom by Tafelberg, in die omgewing van Villiersdorp, in Natal en op Robbeneiland vaar.

Bou

wysig

Patryse verskil uiterlik heelwat van ware fisante. Hulle is kleiner, het baie kort sterte en die liggaam is meer gerond en kompak. Die verekleed is baie dig en wanneer ’n patrys sit, kan sy vlerke skaars onderskei word. Patryse is oor die algemeen grondkleurig. Die kleurskakerings wissel van vaalgrys en grysbruin tot kastaiingbruin. Fyn wit strepies en grys of rooibruin kolle wek die indruk van 'n ogiesnet oor die verekleed. Die henne en hane tyk min of meer eenders. Die nekke is kort, die snawels gekram en die hane het spore aan die pote.

Die kleinste van alle Suider-Afrikaanse patryse is die swempie (Francolinus coqui) van sowat 28 cm. Opvallende kenmerke van die voël is 'n roesgeel kop en nek en die wit keel van die wyfies wat met swart omsoom is. Die bergpatrys (Francolinus africanus) is effens groter (33 cm) en kan maklik herken word aan die breë geel streep wat van die oog al langs die nek strek. Die enigste patrys met 'n opvallende kuifie is die bospatrys of bosveldpatrys (Franeolinus sephaena). Dit is egter net die hane wat hierdie kort kuif van grysbruin vere kan oplig.

Ander kenmerke van hierdie patrys is die duidelike wit streep bokant die oog en die witterige bors. Die grootste patrys wat wel 'n patrys genoem word, is die rooivlerkpatrys (Francolinus levaillantii) wat gemiddeld 38 cm lank is. Die vlerke is nie regtig rooi soos die naam aandui nie, maar die slagvere het ligbruin punte. Die nek is langs die kante bruingeel met 'n swarterige kraag aan die onderkant van die nek. Die "fisante" wissel in lengte tussen 38 en 43 cm en almal behalwe die Natalse fisant (Francolinus natalensis) kan herken word aan die kaal vel om die oë.

Die Natalse fisant het net 'n donkerbruin streep wat van die neusgat afwaarts loop. Die kalaharifisant (Francolinus adspersus), wat ook die rooibekfisant genoem word, is vaalbruin met 'n donkerpers snawel. Die rooikeelfisant (Pternistis afer) kan maklik aan die kaal rooi keel herken word. Hy moet egter nie met die bosveldfisant (Pternistis swainsonii) wat ook 'n rooi keel het, verwar word nie. Die bosveldfisant het nie fyn wit strepies op die pens nie en is oor die algemeen effens groter as die rooikeelfisant.

Die grootste "fisant" is die Kaapse fisant (Francolinus capensis), wat soms tot 43 cm lank word. Dit is oor die algemeen donkerbruin met wit strepies op die pens. Uitsonderlik van hierdie voëls is dat bale ou henne soms spore het. 'n Skaars spesie is die Hartlaub-fisant (Francolinus hartlaubi) en word net in die suide van Angola en die noorde van Namibië aangetref. Dit is 'n klein, geelbruin voer.

Verspreiding en gedrag

wysig

Patryse kom oor die grootste deel van Suider-Afrika voor. In die sentrale en noordelike dele word die swempiepatrys, die bosveldpatrys, die kalaharifisant en die Vrystaatse patrys (Franeolinus levaillantoides) aangetref. Die bergpatrys, die rooivlerkpatrys, die Kaapse fisant en die rooikeelfisant word meestal in die suidelike of suidoostelike dele aangetref, terwyl die Natalse fisant en die laeveldpatrys (Francolinus shelleyi) feitlik net in die oostelike dele voorkom.

Die meeste spesies verkies die oop bosveld of droë beboste gebiede, maar die bosveldpatrys word net in digte bosse aangetref, die bergpatrys net in bergagtige gebiede en die Natalse fisant en die rooikeelfisant in digte plantegroei. Patryse vreet knolle, sade, insekte en larwes wat hulle uit die grand skrop. Die meeste soorte kom in familiegroepe of groter of kleiner swerms voor. Net die bosveld- en die rooikeelfisant word soms alleen aangetref. Kenmerkend is die manier waarop gevaar benader word.

Die meeste soort sal eers doodstil in die gras sit en op die laaste oomblik opvlieg. Wanneer ’n swerm bergpatryse opgejaag word, vlieg hulle nie almal gelyk nie, maar die een na die ander vlieg op. Sommige soorte vlieg ook net 'n kort entjie en gaan sit dan weer in die gras, terwyl die fisante oor die algemeen traag is om op te vlieg. As hulle dit wel doen, soek hulle meestal in bome skuiling. Patryse is baie lawaaierig. Die meeste soorte roep veral rondom sonop en sononder, maar die swempie kan die hele dag deur gehoor word. Die nes is 'n vlak holte in die sand onder 'n bossie of tussen gras. Sommige patryse voer die nes met grashalmpies uit, terwyl ander die eiers bloot in die sand lê. Die broeityd varieer van streek tot streek en die getal eiers wissel gewoonlik tussen vier en nege. Sommige eiers is wit of roomkleurig met 'n pienkerige skynsel, terwyl ander ligbruin is en dikwels donker vlekke het.

Kwartels

wysig

Kwartels is die kleinste verteenwoordigers van die familie Phasianidae. In Suider-Afrika word 3 spesies aangetref, naamlik die gewone of Afrikaanse kwartel (Coturnix coturnix), die bontkwartel (Coturnix delegorguei) en die baie skaars bloukwartel (Coturnix adansonii). Die gewone kwartel word ook elders in Afrika, Europa en Asië aangetref.

Bou

wysig

Kwartels lyk soos klein patryse. Die gewone kwartel en die bontkwartel word gemiddeld 18 cm lank en die bloukwartel sowat 15 cm. Die bontkwartel is oorwegend donkerbruin met 'n duidelike wit streep bokant die oog en wit langs die keel. Die borsvere is bruinswart. Die wyfie het 'n wit ken en keel. Die gewone kwartel verskil nie veel van die bontkwartel nie, behalwe dat hy 'n geel streep op die kroon het en geen wit by die keel vertoon nie. Sy hoofkleur is ook effens ligter as die van die bontkwartel. Die bloukwartel het sy naam te danke aan die grysblouerige borsvere. Daarby kan hy ook maklik aan die duidelike swart en wit keel en die wit beffie, wat met swart omsoom is, herken word.

Gedrag

wysig

Kwartels is baie rustelose diere wat op 'n dag iewers hul opwagting maak en 'n paar weke later weer verdwyn. Oor die algemeen verkies hulle die droër grasveldstreke. Hul voedsel bestaan hoofsaaklik uit sade, insekte en jong lote. Die bekendste eienskap van hierdie voëls, wat nog baie in Suid-Afrika gejag word, is hul manier om doodstil in die gras te sit tot indringers feitlik op hulle is en dan wegvlieg. Om hierdie rede word kwartels gewoonlik net gesien wanneer hulle vlak voor die mens se voete uit die gras opvlieg. Die neste en broeigedrag stem grootliks ooreen met die van patryse.

Taksonomie

wysig

Sien ook

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ (en) Gill, F., Wright, M. & Donsker, D. (2012). IOC World Bird Names (weergawe 3.2.).

Bron

wysig

Eksterne skakels

wysig
  •   Wikispecies het meer inligting verwant aan Fisantagtiges
  • (en) "Phasianidae". Encyclopædia Britannica. Besoek op 26 Augustus 2019.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Fisantagtiges&oldid=2702318"