Maliryk

Die Maliryk (ook Koninkryk Mali) was 'n Islamitiese ryk van die Mandinka wat bestaan het van die veertiende tot die sestiende eeu. Dit is gestig deur Sundjata Keïta en was bekend vir die vrygewigheid en rykdom van sy latere koning, Kouta Moussa, maar ook vir die fabelagtige rykdom van die hoofstad Timboektoe.

Die Maliryk het sy grootste welvaart in die veertiende eeu ervaar en het van die Sahara tot by die oerwoud en van die Atlantiese Oseaan tot by die Nigerrivier uitgebrei. Dit het die huidige Mali, Senegal, Gambië, Guinee en Mauritanië ingesluit. Alhoewel die Maliryk en toe die Songhairyk daarin geslaag het om omvanryke rykdom op te bou, was hulle uiteindelik nie in staat om eenheid te behou nie. Die belangrikste beperkings was die gebrek aan goeie waterweë en pakdiere, 'n onherbergsame landskap en 'n uitdagende klimaat. Slawehandel met Noord-Afrika en later Amerika het 'n belangrike bron van inkomste geword wat die groei van die bevolking en die landbou belemmer het.

Oorsprong

Die gebied van die Mandinka (of Mandé) is in drie provinsies verdeel, gelei deur Malinké-stamme: die provinsie Do het onder die stam Condé geval, die provinsie Bouré onder die stam Camara en die stam Keïta, in alliansie met die stam Traoré en die stam Konaté het die provinsie Kiri regeer. Teen 1050 het die Keïta-stam die oorhand gekry. Hulle is tot Islam bekeer en geweier om hulle aan die Koninkryk Ghana te onderwerp.

Aan die einde van die twaalfde eeu regeer Naré Fa-Maghan Keita, vader van Sundjata Keïta. Hy het probeer om homself met die aangrensende koninkryke te verbind om die Sahara-nomades wat slawe gevange geneem het, te weerstaan.

In die noorde het Soumaoro Kanté die Sosso in die dertiende eeu verenig. Hy het 'n gedissiplineerde leër gevorm en om die goudmyne in die hande te kry, val hy die Mandinka aan.

Sundjata Keïta

Die Koninkryk Mali in sy grootste uitbreiding, ca. 1350

Die Mandinka, wat moelikheid ervaar het weens die aanvalle van Soumaoro Kanté, het 'n beroep op Sundjata Keïta gedoen, wat volgens die tradisie wat deur die Afrika troubadoers (griots) vertel is, gestremd was en slegs laat leer loop het. Hy is vervolg deur sy ouer broer Dankaran Tuman, wat Sundjata Keïta gedwing het om in Néma in ballingskap te gaan.

In 1230 word hy koning en verenig hy die Mandinka-stamme in Siby. Hy het 'n leër van tienduisend ruiters en honderdduisend infanteriste gevorm en 'n oorlog teen die koning van die Sosso begin. In 1235 het Sundjata Keïta die leër van Soumaoro Kanté in 'n finale geveg in Kirina gewen. Volgens die legende het Soumaoro Kanté in die berge verdwyn.

Sundjata Keïta het daarna al die koninkryke in die gebied verower, wat hy onder sy leiding verenig het tot die Maliryk. Hy is tot Mansa, 'koning van die konings', verklaar. Dit is gevolg deur 'n administratiewe en militêre organisasie-indeling waarin die bevolking in 30 klans verdeel is: 16 klans vrye mans; 4 troebadoer klans; 5 geestelike leier klans en 5 ambagsmanne klans. Hy het ook twee militêre regerings opgerig, een in die noorde in Soura en een in die suide in Sankaran, terwyl Niani die hoofstad van Mali geword het.

Na die verowerings was die bewind van Sundjata Keïta bekend as 'n era van vrede en welvaart. Met die verkondiging van die Handves van Manden is die bewind van Sundjata Keïta ook bekend as 'n era van vryheid. Die Koninkryk Mali het verskillende bevolkingsgroepe met 'n ander etniese oorsprong verenig, soos die Malinka, Bambaras, Wolofs en die Toucouleurs. Sundjata Keïta sterf in 1255, waarskynlik weens verdrinking.

Die opvolgers van Sundjata Keïta

Na die dood van Sundjata Keïta het verskeie seuns hom opgevolg, naamlik Ouali Mansa wullen (van 1255 tot 1270), Ouati (van 1270 tot 1274) en Khalifa (van 1274 tot 1275). Daarna het die kleinseun van Sundjata Keïta, Abu Bakr (Abubakar I), hom opgevolg. Hy regeer van 1275 tot 1285.

Na sy dood het Sakoura, wat nie deel van die Keïta-familie was nie, die troon oorgeneem. Hy het van 1285 tot 1300 regeer en gedurende hierdie 15 jaar het hy die koninkryk van Mali versterk. Na sy dood het die nageslag van Sundjata Keïta weer die mag herwin, met Gao (van 1300 tot 1305), sy seun Mohammed ibn Gao (van 1305 tot 1310) en uiteindelik sy neef Aboubakri II (van 1310 tot 1312).

Aboubakri II het beroemd geword deur twee ekspedisies van stapel te stuur om die grense van die oseaan te verken. Die eerste ekspedisie bevat 200 kano's, waarvan slegs een teruggekeer het. Die tweede ekspedisie het uit 2000 kano's bestaan. Aboubakri II het een van hierdie kano's gegaan en die mag aan sy seun Kouta Moussa oorhandig. Geen kano het teruggekom nie en Aboubakri II het in die see omgekom. Sommige historici glo dat 'n paar kano's Amerika twee eeue voor Christopher Columbus bereik het.

Kouta Moussa

Kouta Moussa (oftewel Mansa Moussa) kom aan bewind in 1312. Onder sy regering bereik die koninkryk sy hoogtepunt, en strek van de Adrar des Ifoghas-berge tot aan die monding van die Gambiërivier.

In 1324 vertrek Moussa op 'n hadj na Mekka, vergesel deur duisende dienaars en slawe. Langs die pad het hy so baie goud (ongeveer 10 ton) uitgedeel, dat die goudprys gedurende die volgende jaar gedaal het.

Kouta Moussa keer na Mali terug met verskillende wetenskaplikes en kunstenaars, onder wie Abu-Isack-es Saheli uit Granada, die argitek en boumeester van die in 1328 geboude Djingareyber-moskee in Timboektoe. Kouta Moussa sterf in 1337.

Die opvolgers van Kouta Moussa en die agteruitgang van die Maliryk

Kouta Moussa se opvolgers was Mansa Maghan (van 1337 tot 1341), Mansa Souleiman, die broer van Kouta Moussa (van 1341 tot 1360), sy seun Kassa (1360), Mari Diata II, die seun van Mansa Maghan (van 1360 tot 1374) ), sy seun Moussa II (van 1374 tot 1387), Magha II (van 1387 tot 1389) en die veroweraar Sandaki (van 1389 tot 1390).

Na die dood van Mansa Soulemane het die opeenvolging die koninkryk verswak wat daarna deur die Mossi, die Toearegs en die Songhai aangeval is.

Bronne

• Conrad, David C. (1994). "A town called Dakajalan: the Sunjata tradition and the question of Ancient Mali's capital". Journal of African History. 35 (3): 355–377. doi:10.1017/s002185370002675x. JSTOR 182640.
• Gomez, Michael A. (2018). African Dominion: A New History of Empire in Early and Medieval West Africa. Princeton: Princeton University Press. ISBN 9781400888160.
• Hunwick, John O. (1973). "The mid-fourteenth century capital of Mali". Journal of African History. 14 (2): 195–206. doi:10.1017/s0021853700012512. JSTOR 180444.
• Ibn Khaldun (1958). F. Rosenthal (red.). The Muqaddimah (K. Ta'rikh - "History") (in Engels). Vol. 1. London: Routledge & Kegan Paul Ltd. p. 264-268. OCLC 956182402. (on the Kings of Mali)
• Levtzion, Nehemia (1973). Ancient Ghana and Mali. London: Methuen. ISBN 0-8419-0431-6.
• Monteil, Ch. (1929). "Les Empires du Mali. Étude d'histoire et de sociologie soudanais". Bulletin du Comité d'études historiques et scientifiques de l'Afrique occidentale française (in French). XII (3–4): 291–447.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Maliryk.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.