Laerskool Malvern

Die Laerskool Malvern was ’n Afrikaansmedium primêre skool in die voorstad Malvern in die ooste van Johannesburg.

Die skool het op 20 Julie 1920 met 60 leerlinge in die kerksaal van die NG gemeente Jeppestown, Fairview, ontstaan as die Malvern-Afrikaansmediumskool of die Oostelike Voorstede Afrikaansmediumskool. In die 1930’s is die naam verander na die Laerskool Malvern. Die skool het ’n nuwe skoolgebou in Julesstraat op 17 Maart 1921 betrek. Eindelik is die laaste skoolgebou in Oktober 1959 in gebruik geneem.

Ontstaansgeskiedenis

Die Laerskool Malvern het sy ontstaan te danke aan die ywer van ds. Louis Johannes Fourie (12 Oktober 1882 – 23 Januarie 1941), predikant van die NG gemeente Jeppestown van 1913 tot 1921. Die onderwys van die Afrikaanssprekende kind deur medium van sy eie moedertaal was ’n saak waaroor die jong predikant sterk gevoel het. Saam met die predikant van die NG gemeente Johannesburg-Oos, ds. William Nicol, het hy hom aan die voorpunt gestel van die stryd vir die verkryging van Afrikaansmediumskole aan die Rand in die vroeë jare 20 van die 20ste eeu.

Ds. Fourie se dienstyd in Jeppestown saamgeval saam met die bloeityd van die Tweede Afrikaanse Taalbeweging. Sedert die verskyning van Die Brandwag in Mei 1910 is doelbewuste pogings aangewend om meer belangstelling vir die volkstaal, Afrikaans, op te wek en veral om vir hierdie sogenoemde "kombuistaal" die status van amptelike taal te verkry. Dit was 'n opdraande stryd om deur die harde kors van verset, veral in kerklike kringe, te breek. Maar vandat die Kaaplandse Provinsiale Raad in April 1914 Afrikaans as een van die voertale op skool erken het, het die een oorwinning ná die ander gevolg: in 1916 die erkenning van Afrikaans deur die NG Kerk, in 1918 dié deur die staat, en in 1925 kon die finale en volledige erkenning van Afrikaans deur die staat.

Ds. Fourie het hom reeds kort na sy aankoms in Jeppestown met die doelstellings van hierdie Afrikaanse Taalbeweging vereenselwig. Hy het veral baie sterk vir die invoer van Afrikaans in die skool gevoel, en toe Afrikaans as sodanig in 1916 erken word, het hy hom doelbewus vir die stigting van 'n Afrikaansmediumskool in sy gemeente begin beywer. Dit het nie te lank geduur nie of hy het etlike kerkraadslede (onder wie G.J. Malherbe, B.C. Bezuidenhoud en W. Jooste) tot die saak van Afrikaans "bekeer". (Om taktiese redes is wel nog in die kerkraadsnotule van "Hollands" gepraat, maar vanaf 1920 baie duidelik van "Afrikaans".)

Veral nadat die Kerk in 1916 Afrikaans naas Hollands erken het, het die broeders die saak met vrymoedigheid in die kerkraadsvergaderings begin bespreek. In die notule van Januarie 1917 is byvoorbeeld opgeteken: "Na die lees van die (godsdiens-) verslag, word breedvoerig gepraat oor ons taal, en wel oor die hooghartige wyse waarop neergesien word op alles wat Hollands of Afrikaans is. Broeder Jooste spreek oor die Hollands in die Troyeville-skool. Op ander Engelsmediumskole is dit nie veel beter gesteld nie, waarskynlik nog slegter." By hierdie geleentheid het ds. Fourie die wenslikheid van die stigting van 'n Afrikaansmediumskool geopper: "Die Voorsitter spreek oor die wenslikheid van hier 'n hoërskool te hê, met Hollands as voertaal; hy het reeds aan die hoofde van skole op die Oos-, Wes- en Sentraal-Rand geskrywe." Op voorstel van br. G J. Malherbe het die kerkraad besluit om 'n kommissie uit sy midde aan te stel om hierdie saak te propageer. Benewens br. Malherbe, sou broeders B. C. Bezuidenhoud en Jooste saam met ds. Fourie in hierdie kommissie dien.

Uit die verslag wat ds. Fourie 'n paar maande later namens hierdie kommissie in die kerkraadsvergadering voorgelê het, het dit geblyk hy en br. Malherbe het reeds 'n onderhoud oor hierdie saak met die direkteur van onderwys gehad. Die kommissie het toe aan die hand gegee om deur middel van petisies te werk en die ouers van skoolgaande kinders wakker te skud. Te "Jeppe Extension" was byvoorbeeld baie Hollandssprekende ouers wat 'n „laere Hollandsmedium-skool" wou hê. Voorts het die kommissie gerapporteer stappe word teen 'n sekere skoolhoof in die vooruitsig gestel, indien hy sou voortgaan met sy beleid om "die Hollandse punte nie by die Engelse te voeg vir die klasposisie nie".

Die kerkraad het blykbaar ingestem met die wenk van die kommissie om vir hierdie saak onder die ouers te petisioneer, want hierna het ds. Fourie persoonlik met 'n petisie rondgegaan. "Hy het self al die moontlike huisgesinne besoek om kinders vir die skool te werf," het sy weduwee omstreeks 1947 onthou. Teen November 1917 kon hy aan sy kerkraad bekendmaak dat hy reeds die "name van honderd kinders op die lyste vir die Hollandsmediumskool het en dat hy die lyste so spoedig moontlik by die skoolraad sal indien".

Toe die getal name op die petisies in Maart van die volgende jaar op 150 staan, het die kerkraad aan bogenoemde kommissie opdrag gegee "om dadelik in hierdie saak handelend op te tree". Ná 'n harde stryd het ds. Fourie en sy kommissie eindelik daarin geslaag om hierdie Afrikaansmediumskool te verkry. Vir ds. Fourie persoonlik, hy wat hom vroeg en laat vir hierdie saak beywer het, moes dit 'n blye dag gewees het toe die Malvern-Afrikaansmedium-skool omstreeks Julie 1920 in die plaaslike kerksaal geopen kon word. Reeds op 8 Maart 1921 het Jeppestown se kerkraad aan ds. Fourie demissie verleen nadat hy ’n beroep na Middelburg, Kaap, aangeneem het.

Sluiting

Die laaste skoolhoof, Leon van Eeden, was die laaste drie jaar van die skool se bestaan die hoof tot die sluiting van die skool op Dinsdag 3 Desember 1991. Hy het in Januarie 1992 die hoof van die saamgestelde Laerskool Kensington geword, wat ontstaan het uit die samesmelting van die Laerskole Malvern, Kensington en Johan Rissik. Die laaste hoofseun was Francois van Niekerk en die laaste hoofdogter Susan Cresswell. Vyf van Malvern se personeellede het met die sluiting met vervroegde pensioen afgetree, terwyl sewe oorgegaan het na die (nuwe) Laerskool Kensington. Van Eeden is kort ná sy aftrede in 1994 oorlede.

Ná die sluiting is die Laerskool Malvern se gebou gebruik om ’n sogenaamde Model D-skool te huisves. Dit heet tans Malvern Primary School.

Bronne

(af) Smit, ds. A.P. 1947. Ons Kerk in die Goudstad. Johannesburg: Kerkrade van Johannesburg, Fordsburg, Johannesburg-Oos en Jeppestown.
(af) "Drie ou skole sluit hul hekke vir die laaste keer", Beeld, 4 Desember 1991.

Eksterne skakel

(en) Die skool se voorlaaste tuiste, in Julesstraat. URL besoek op 24 Oktober 2017.
(en) Die skool se laaste tuiste. URL besoek op 24 Oktober 2017.