Mississippi-Missouri
| Hierdie artikel is 'n weesbladsy. Dit is nie geskakel of in ander bladsye ingesluit nie. Help Wikipedia deur na moontlike teks te soek en 'n skakel hierheen te plaas. |
Die Mississippi-Missouri en die Ohio vorm saam 'n rivierstelsel wat byna twee derdes van die VSA beslaan en op 2 na die grootste ter wêreld is. Die Mississippi word, wat sy lengte betref, deur minstens twaalf ander riviere oortref, maar die Missouri-tak word dikwels as 'n integrerende deel bygereken, en in die verband word dit as die langste rivier ter wêreld beskou.
Dit is ʼn belangrike verbinding tussen die noordelike en suidelike dele van die VSA sowel as met die Golf van Mexiko. Voor die ontwikkeling van spoorweë in die 2e helfte van die 19e eeu, was daar 'n swaar verkeer met landbouprodukte op die Mississippi-Missouri, terwyl die Ohio 'n bedrywige verkeersweg tussen die geïndustrialiseerde noordooste en die landbougebied in die sentrale gedeelte van die land was. Die Ohio vervul vandag nog die funksie.
Aan die begin van die 20e eeu het die riviere weer bedrywig geword, veral met die vervoer van swaar skeepsladings, terwyl die ontdekking van aardolie, aardgas en ander minerale 'n ekonomiese oplewing gebring het in die stede langs die rivier.
Oorstromings in die Mississippi-Missouri het vroeër baie skade aangerig en lewens geëis, maar is mettertyd deur onder meer dyke, afvoerkanale en damme in bedwang gebring. Die stroomgebied van die Mississippi-Missouri en die Ohio beslaan byna twee derdes van die VSA en word slegs deur die van die Nyl en die Amasone oortref. Die gebied staan bekend as die Sentrale Bekken en ontwater 31 VSA-state en 2 Kanadese provinsies.
Dit strek oor 'n driehoek wat in die ooste en noordooste deur die Appalachiese Gebergte, en in die noordweste en weste deur die Rotsgebergte gevorm word, met die staat Louisiana in die suide. Die gebied, die Sentrale Bekken, se reliëf is tydens die Ystyd hoofsaaklik deur landys veroorsaak, wat die riviervalleie uitgeskuur en sodoende die Groot Mere gevorm het. Suid van die mere is die land met sediment, wat deur die landys afgevoer is, gelykgemaak, terwyl die vrugbare grond van die New England-state in die noordooste deur pakys meegesleur is.
Vanweë die verskuiwings het die Sentrale Bekken op sekere plekke grondlae wat meer as 100 m dik is. Die Mississippi ontspring in die Itascameer in Noordwes-Minnesota, ongeveer 200 km van die Kanadese grens en nie ver wes van die Groot Mere nie. Dit vloei oor 'n kort afstand ooswaarts, kronkel dan suid en mond 3 779 km verder naby New Orleans in die Golf van Mexiko uit. Die grootste syrivier regs van die Mississippi, die Missouri (3 969 km), ontspring in die Rotsgebergte en vloei van die weste af by St. Louis in die Mississippi.
Die Mississippi word, wat sy lengte betref, deur ruim 12 ander riviere oortref, maar die Missouri word dikwels as 'n integrerende deel daarvan bygereken, en in die verband word dit as die langste rivier ter wêreld beskou. Die tweede grootste tak, die Ohio (1 579 km), ontspring aan die oostekant in die Appalachiese Gebergte
Die Mississippi tot aan die benedeloop
wysigDie Mississippi (in die Rooihuide se taal: Misi "groot", Sipi "stroom") is deur die Rooihuide die "Vader van die waters en deur die Amerikaners "OI' Man River" gedoop. Dit is 3779 km lank en ontspring as ʼn stroompie van nouliks 4 m breed en ½ m diep by die Itascameer in die omgewing van die Groot Mere, wat deur die Illinois Waterways met die rivier verbind is.
Dit vloei suid via ʼn aantal klein mere soos die Bemidji – en Winnibigoshishmeer en daal 10 tot 13 cm per km tot by die St. Anthonywaterval (24 m hoog), waar dit 2 m per km daal. Van hier af is die rivier vir 3 477 km bevaarbaar en dit loop deur 'n gebied wat tussen 200 tot 250 m bo seespieël lê. Tot by St. Paul in Minnesota is die Mississippi se water baie helder en die stroom nie baie sterk nie.
Daarna ontvang dit water van die Minnesotarivier (534 km), die Iowa (530 km) en die Des Moines (526 km) aan die westekant, en die St. Croix, die Wisconsin (690 km) en die Illinois (439 km) aan die oostekant. By St. Louis (ongeveer 2,4 miljoen inwoners en 200 m bo seespieël) sluit die Missouri by die hooftak aan. Van die belangrikste stede aan die boloop van die Mississippi is Grand Rapids en Minneapolis, insluitende St. Paul (met 2,1 miljoen inwoners). Laasgenoemde is die grootste handels en bedryfsentrum in die noordwestelike deel van die Sentrale Bekken (Davenport is in die opsig ook belangrik).
Die noordelike veeteeltgebied naby die Groot Mere is van belang vir suiwelprodukte en staan bekend as die suiwelgordel, terwyl die gebied na die suide veral vleis, hawer, mielies en sojabone lewer en die graangordel genoem word. Stedelike bedrywighede aan die boloop van die Mississippi is grotendeels op die landbou toegespits. In Minneapolis word byvoorbeeld ʼn groot deel van die somerkoringoes, wat in 'n groot gebied wes van die stad en oos van die Missouri gekweek word, verwerk.
Die winterkoringgebied lê verder suid in die state Kansas, Colorado en Oklahoma. St. Louis is 'n belangrike nywerheidsentrum en het een van die besigste hawens in die VSA. Die stad lê suid van die sameloop van die Mississippi en die Missouri en strek ongeveer 31 km langs die hooftak verby. Dit is 'n belangrike mark vir vee, graan, hout en lewensmiddele en het 'n groot skoen-, tekstiel - en chemiese nywerheid. Vervoermiddels soos vliegtuie en motors word ook daar vervaardig. In die ander groot stede word benewens landbouprodukte ook nywerheidstoerusting en masjinerie vervaardig.
Die Missouri en die Ohio
wysigDie Missouri (in die Rooihuide se taal beteken dit "modderige water") is 3 969 km lank en is die belangrikste rivier in die noordelike deel van die Mississippi-Missouristelsel se stroomgebied. Dit ontstaan deur die samevloeiing van 3 kleiner riviere, naamlik die Madison-, die Jefferson- en die Gallatinrivier by Three Forks aan die voet van die Rotsgebergte.
Die Missouri word ook deur 'n groot aantal riviere uit die Rotsgebergtes gevoed, waarvan die vernaamste die Yellowstone (1080 km), wat deur Yellowstone Park vloei, die Platte (500 km) en die Kansas (274 km) is. Die Ohio (1 579 km) is die grootste oostelike tak van die Mississippi en vorm 'n belangrike verkeersweg tussen die nywerheidsgebied in die noordooste van die VSA en die landbougebied in die Sentrale Bekken. Dit ontvang water van onder meer die Kentucky, die Green, die Cumberland en die Tennessee, wat almal in die Appalachiese Gebergte ontspring.
Die Illinoisrivier, wat deur 'n kanaal met Chicago verbind is, vervul dieselfde funksie as die Ohio. Voordat die Missouri die Great Falls bereik, waar dit tot 20 km ver stroomversnellings en watervalle het, vloei dit deur 'n canyon (360 m diep) deur die Gates of the Mountains na die Big Beltberge.
Van daar vloei dit tot in die Fort Peckreservoir in Montana. Die Missouri is 'n woeste rivier wat baie slik afvoer en derhalwe die bynaam "Big Muddy" gekry het. Die omvangryke Missouri-stroomgebiedprojek is in 1944 aangelê ten einde gevaarlike oorstromings te verminder, besproeiing moontlik te maak, die bevaarbaarheid van die rivier te vergroot en waterkrag te ontwikkel. Talle damme en reservoirs, soos die Fort Peck-, die Garrison-, die Oaheen die Fort Randalldam is voltooi.
Die benedeloop en die delta
wysigVan Cairo, waar die Ohio by die Mississippi aansluit, loop die rivier in 'n vallei, wat in breedte tussen 40 tot 200 km wissel. Die vlakte was voorheen deel van die Golf van Mexiko, maar is met verloop van tyd met sediment uit die rivier opgevul. Laasgenoemde het aan weerskante walle gevorm, wat veroorsaak het dat die watervlak op sommige plekke hoër is as die omliggende landskap agter die walle. In die benedeloop wissel die rivier se breedte tussen 800 en 1 600 m, en die diepte tussen 15 en 30 m.
Die Mississippi word 'n magtige, troebel rivier nadat die Ohio by hom aangesluit het en sy stroomsterkte by Vicksburg word op ongeveer 180 000 m3 per sekonde beraam. Die vernaamste westelike takke in die benedeloop is die Arkansas (2 334 km) en die Red (1966 km).
In die lente en vroeë somer (Maart tot Junie) is die takke se vloed soms 3 tot 4 keer sterker as in die winter. Die boloop van die Mississippi bereik in dieselfde tyd sy maksimum sterkte wanneer die gesmelte sneeu en somerreëns in die rivier in vloei. Die Ohio vloei reeds in Maart op sy sterkste en verskaf in die tyd ongeveer 60 % van die Mississippi se volume wat by Vicksburg gemeet word. Die Ohio is derhalwe hoofsaaklik vir die oorstromings in die laer Mississippi verantwoordelik. In die vlak valleie kronkel die Mississippi so sterk dat die begin en einde van 'n kronkel soms afgesny is en 'n hoefystermeer gevorm is.
Suid van New Orleans lê 'n uitgestrekte gebied van soutmoerasse en beboste moerasse - die deel oos van die rivier word die Mississippirivierdelta genoem. Die delta groei jaarliks 90 m seewaarts aan vanweë die sowat 300 miljoen m3 spoelgrond wat deur die rivier uitgestort word. ʼn Wildreservaat is daar aangelê asook loodsstasies op die suidelikste punte, byvoorbeeld South Pass, waarvandaan skepe na Pilottown gebring word, waar 'n rivierloods die werk oorneem.
Ekonomiese betekenis en gevare
wysigIn die lente kan smeltys die rivier so laat uitdy dat oorstromings kan plaasvind. Die gevaar word vergroot deur die hoeveelheid silk wat met verloop van tyd op die rivierbedding opgehoop het. Na die oorstromingsramp van 1927 in die laer Mississippivallei toe 40000 km2 onder water was, 214 mense verdrink het en skade van nagenoeg R1 miljard aangerig is, is dyke van 5 tot 7 m hoog aangelê en afvoerkanale gegrawe, onder meer die Bonnet Carre-kanaal noord van New Orleans.
Die rivier word beheer deur die Mississippirivierkommissie, wat in 1879 gestig is. Van die begin van die 19e eeu is die Mississippi-Missouri in toenemende mate vir die vervoer van landbouprodukte gebruik, maar teen die middel van die eeu het die verkeersweë vanweë die ontwikkeling van spoorweë, wat die oos- en weskus met mekaarverbind het, gekwyn.
Die mededinging het ook die ontwikkeling van stede langs die rivier gestrem, maar in die twintigerjare is 'n ekonomiese oplewing beleef toe 'n hernieude belangstelling in die binneskeepvaart, veral vir die vervoer van swaar vrag, ontstaan het en aardolie, aardgas, lood en sink ontdek is.
Die minerale het die grondslag gevorm van die nywerhede wat na die Tweede Wêreldoorlog in die Sentrale Bekken ontstaan het. In die stede aan die benedeloop, byvoorbeeld in Memphis, Vicksburg, New Orleans en Baton Rouge, is veral landbouprodukte verwerk en daarna verskeep. Laasgenoemde is die hoofstad van Louisiana en het die grootste en modernste olieraffinadery ter wêreld.
Geskiedenis
wysigVoordat die Blankes die Mississippi bevaar het, was die rivier die verkeersweg en belangrikste bron van voedsel vir die Rooihuide, wie se stapelvoedsel vis was. In 1541 het die Spaanse ontdekkingsreisiger Hernando de Soto die rivier aangedurf, maar hy is deur die Rooihuide aangeval en het verdrink. Sowat 140 jaar later het die Fransman René Robert sieur de la Salle die delta bereik en die hele Sentrale Bekken vir Frankryk opgeëis. Die Franse handelaars het later stede soos St. Louis en Priarie du Chien langs die rivier gestig.
In 1769 het die benedeloop van die Mississippi in Spaanse besit gekom, en in 1783 het die rivier finaal onder Amerikaanse beheer gekom. Die oorsprong van die Mississippi in die Itascameer is eers in 1832 deur ʼn agent van die Amerikaanse regering, Henry Schoolcraft, bepaal.
Bronnelys
wysigWêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409605, volume 19, bl. 109