Weekdiere
Weekdiere of Molluske (Mollusca) is 'n belangrike filum van ongewerwelde diere. Hierdie diere het 'n sagte liggaam en het meestal 'n uitwendige skelet (soos 'n skulp). Die meeste van hulle kom in die see voor, veral in vlak waters langs die kus. Dit is die grootste mariene filum, met sowat 93 000 erkende spesies, of 23% van alle beskrewe mariene organismes. Hulle kom ook in varswater en op land voor.
| Weekdiere | |
|---|---|
| |
Wetenskaplike klassifikasie 
| |
| Domein: | Eukaryota |
| Koninkryk: | Animalia |
| Subkoninkryk: | Eumetazoa |
| Klade: | ParaHoxozoa |
| Klade: | Bilateria |
| Klade: | Nephrozoa |
| (geen rang): | Protostomia |
| (geen rang): | Spiralia |
| Superfilum: | Lophotrochozoa |
| Filum: | Mollusca Linnaeus, 1758 |
| Klasse | |
| Diversiteit[1] | |
| 85,000 erkende lewende spesies. | |
Weekdiere is baie uiteenlopend en word in 'n groot verskeidenheid van vorme in bykans alle wêrelddele aangetref. Spesies is al op berghange asook in die diepsee gevind. Hulle kom egter meestal in nat en tropiese dele voor. Hulle grootte kan wissel van so klein as 1 mm tot to groot as 10 meter.
Meeste weekdiere het skulpe van kalk, maar sommige spesies soos die seekatte en naakslakke, moet daarsonder klaarkom. Hierdie skulpe kan maklik gefossiliseer word. Fossiele van sulke skulpe is in die Kambriumgesteentes gevind, wat daarop dui dat hulle tydens die Prekambrium in die see ontstaan het.
Weekdiere word algemeen as 'n voedselbron benut: onder andere mossels, oesters, inkvisse (tjokka vir kalamarie) en landslakke. Oesters word ook verbou vir hulle pêrels, waarmee halssnoere en ander juweliersware gemaak word. Skulpe van weekdiere word ook algemeen opgetel, versamel en vir 'n verskeidenheid ornamente (soos asbakkies) gebruik.
Bou
wysigDie liggaamsgrootte van die verskillende weekdierspesies kan tussen 1 mm en 10 m wissel. Sommige verteenwoordigers van die phylum is die grootste ongewerwelde diere (invertebrate). Die liggaamsbou van die verskillende weekdierklasse verskil baie, hoewel daar tog 'n basiese liggaamsplan waargeneem kan word. Die sagte liggaam kan 'n kop hê, of dit kan afwesig wees, terwyl die liggaam in baie gevalle deur ʼn stewige skulp beskerm word.
Die skulp is hoofsaaklik van kalk vervaardig en dit word deur die mantel gevorm, wat 'n huidplooi om die liggaam is en ook 'n mantelholte omsluit. By tweekleppiges (klas Bivalvia) bestaan die skulp uit 2 dele (die kleppe). Inkvisse (klas Cephalopoda) het 'n gereduseerde skulp wat binne die liggaam aangetref word (inwendige skulp). In sommige weekdiere, soos die naakslakke, is die skulp of baie gereduseer, of heeltemal afwesig. In die gevalle waar skulpe wel aanwesig is, word die liggaam met behulp van sluitspiere aan die skulp geheg.
Die diere dra dieselfde skulp lewenslank en dit groei saam met die dier se liggaam. Die meeste weekdiere het ʼn raspertong (radula) wat uit 'n aantal dwars chitienrye bestaan. Dit word gebruik om voedsel van oppervlakke af te skraap of dit fyn te rasper. Die voet word slegs by inkvisse en seekatte as gryporgane gebruik, want die voet is in 'n aantal arms verdeel. Die ander weekdiere gebruik die voet om mee te kruip of te grawe. Die bloedvatstelsel bestaan uit 'n enkele hart met 1 kamer en 2 sinusse.
Bloedvate ontbreek en die diere het dus 'n oop bloedvatstelsel. Slegs inkvisse en seekatte het ʼn bloedvatstelsel wat grotendeels geslote is. Suurstof word gewoonlik deur bladvormige kieue, of in die geval van landslakke deur die mantelholte, uit die omringende omgewing opgeneem en deur die pigment hemosianien in die bloed vervoer. Slegs 'n paar spesies gebruik hemoglobien vir die doel, terwyl ander spesies geen pigmente het nie maar die gasse opgelos in hul bloedplasma vervoer.
Die senuweestelsel bestaan uit 'n aantal gepaarde senuweeknope (ganglia) wat deur gepaarde senuweekoorde met mekaar in verbinding is. Die senuweekoorde word deur 'n aantal dwarssenuwees met mekaar verbind.
Voortplanting
wysigWeekdiere plant altyd geslagtelik voort. Die diere kan een- of tweeslagtig wees. Selfbevrugting vind nie in die tweeslagtige spesies plaas nie, maar verskillende individue ruil geslagselle uit. Twee soorte larwes kan uit die bevrugte eier broei: 'n trogofoor-larwe, wat 'n eenvoudige krans van trilhare het, of 'n veligerlarwe, wat ʼn uitstaande huidplooi met trilhare daarop het. Die veligerlarwe kom die algemeenste by weekdiere voor.
Sodra die larwe 'n skulp ontwikkel, sak dit na die bodem, waar die res van hul lewens deurgebring word. Feitlik al die weekdiere is bodembewoners, terwyl sommige sessiel (sittend) leef. Slegs die inkvisse en 2 groepe slakke, die pteropoda (ordes Thecosomata en Gymnosomata) en die heteropoda is uitsluitend seelewend.
Tweekleppiges en slakke kan ook in varswater leef en die landslakke het hulle volkome by 'n landbestaan aangepas. By die diere vind al die embrionale ontwikkeling in die eiers plaas, sodat volledig ontwikkelde slakkies uitbroei.
Diversiteit
wysig
Beramings van aanvaarde beskrewe lewende spesies weekdiere wissel van 50000 tot maksimum 120000 spesies.[1] Die totale aantal beskrewe spesies is moeilik om te skat vanweë onopgeloste sinonimie.
Klassifikasie
wysigDie menings verskil oor die aantal klasse weekdiere; die onderstaande tabel toon byvoorbeeld sewe lewendige klasse aan,[3] en twee uitgestorwenes. Alhoewel dit waarskynlik nie 'n klade is nie, kombineer sommige ouer werke die Caudofoveata en Solenogasters in een klas, die Aplacophora.[4][5](p291–292) Twee van die mees erkende "klasse" is slegs bekend uit fossiele.[2]
| Klas | Belangrike organismes | Beskrewe lewende spesies[3] | Distribution |
|---|---|---|---|
| Gastropoda [5](p300) | alle slakke en naakslakke | 70,000 | mariene, varswater, land |
| Bivalvia [5](p367) | klamme, oesters, kammossels, Panopea generosa, mossels, Hippuritida† | 20,000 | mariene, varswater |
| Polyplacophora [5](pp292–298) | Kewerslakke | 1,000 | rotsagtige getysone en seebodem |
| Cephalopoda [5](p343) | Pylinkvisse, Seekatte, Sepiida, Nautilus, Ramshoringskulp, Belemnitida†, Ammonoidea† | 900 | mariene |
| Scaphopoda [5](pp403–407) | slagtanddoppe | 500 | mariene 6–7 000 metres (20–22 966 ft) |
| † Cricoconarida | uitgestorwe | ||
| Aplacophora [5](pp291–292) | wurmagtige weekdiere | 320 | seebodem 200–3 000 metres (660–9 840 ft) |
| Monoplacophora [5](pp298–300) | antieke geslag van weekdiere met doppie-agtige skulpe | 31 | seebodem 1 800–7 000 metres (5 900–23 000 ft); one species 200 metres (660 ft) |
| Rostroconchia†[6] | fossiele; waarskynlike voorouers van tweekleppiges | uitgestorwe | mariene |
| Solenogastres | klein, wurmagtige, doplose weekdiere | ||
| Helcionelloida†[7] | fossiele; slakagtige weekdiere soos Latouchella | uitgestorwe | marine |
Klassifikasie in hoër taksa vir hierdie groepe was en bly problematies. 'n Filogenetiese studie dui daarop dat die Polyplacophora 'n klade vorm met 'n monofiletiese Aplacophora.[8] Daarbenewens dui dit daarop dat 'n suster-takson-verhouding bestaan tussen die Bivalvia en die Gastropoda. Tentaculita kan ook in Mollusca wees.
Weekdiere en die mens
wysig'n Aantal weekdiere is van groot ekonomiese belang. Oesters, mossels, slakke en seekatte word geëet en skulpdiere se skulpe word vir 'n verskeidenheid doeleindes aangewend. Pêrels is 'n gewilde produk van tweekleppiges en so ook perlemoen, die binneste laag van die skulpe. Naakslakke kan groot skade in tuine en landerye aanrig. Verskillende varswaterslakke is betrokke by die verspreiding van parasitiese siektes, soos lewerbotsiekte en bilharzia.
Taksonomie
wysigTeenswoordig word die phylum Mollusca in 7 klasse ingedeel. Die eerste klas is Monoplacophora, 'n groep uitgestorwe diere wat van die Onder-Kambrium tot die Devoon geleef het. Een lewende verteenwoordiger van die klas, Neopilina, word nog aangetref. Die klas Polyplacophora of Amphineura bevat die chitons, wat verlengde, afgeplatte diere is. Kenmerkend vir die klas is die 8 dorsale skulpplate wat met mekaar kan artikuleer.
'n Aantal naak, wurmagtige weekdiere wat op die seebodem voorkom, behoort tot die klas Aplacophora. Al die slakke word in die klas Gastropoda aangetref, terwyl die klas Scaphopoda die tandskulpe bevat. Die tweekleppiges behoort tot die klas Bivalvia, terwyl al die seekatte en inkvisse lede van die klas Cephalopoda is. Die uitgestorwe Ammonoidea, asook die lewende fossiel, Nautilus, kom in die klas voor.
Weekdiere word in die volgende klasse verdeel:
Stam: Weekdiere (Mollusca)
- Klas: Caudofoveata (Skildvoetiges) - ongeveer 150 spesies
- Klas: Solenogastres (Wurmmolluske)
- Klas: Polyplacophora (Kewerslakke) - 800 tot 1000 spesies
- Klas: Monoplacophora (Musdraers) - ongeveer 20 spesies
- Klas: Bivalvia (Tweekleppiges) - ongeveer 15 000 spesies
- Klas: Scaphopoda (Tandskulpe) - ongeveer 350 spesies
- Klas: Gastropoda (Slakke of buikpotiges) - ongeveer 90 000 spesies
- Klas: Cephalopoda (Inkvisse of koppotiges) - ongeveer 750 spesies
Fotogalery
wysig
_2013_001.JPG)
Verwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 Chapman, A.D. (2009). Numbers of Living Species in Australia and the World (2nd (printed) uitg.). Canberra: Australian Biological Resources Study. ISBN 978-0-642-56860-1. Besoek op 12 Januarie 2010.; ISBN 978-0-642-56861-8 (online edition).
- ↑ 2,0 2,1 Ponder, W.F.; Lindberg, D.R., reds. (2008). Phylogeny and Evolution of the Mollusca. Berkeley, CA: University of California Press. p. 481. ISBN 978-0-520-25092-5.
- ↑ 3,0 3,1 Haszprunar, G. (2001). "Mollusca". Encyclopedia of Life Sciences. John Wiley & Sons, Ltd. doi:10.1038/npg.els.0001598. ISBN 978-0470016176.
- ↑ Healy, J.M. (2001). "The Mollusca". In Anderson, D.T. (red.). Invertebrate Zoology (2 uitg.). Oxford University Press. pp. 120–171. ISBN 978-0-19-551368-4.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Ruppert, E.E.; Fox, R.S.; Barnes, R.D. (2004). Invertebrate Zoology (7 uitg.). Brooks / Cole. ISBN 978-0-03-025982-1.
- ↑ Clarkson, E.N.K. (1998). Invertebrate Palaeontology and Evolution. Blackwell. p. 221. ISBN 978-0-632-05238-7.
- ↑ Runnegar, B.; Pojeta, J Jr. (Oktober 1974). "Molluscan Phylogeny: the Paleontological Viewpoint". Science. 186 (4161): 311–317. Bibcode:1974Sci...186..311R. doi:10.1126/science.186.4161.311. JSTOR 1739764. PMID 17839855. S2CID 46429653.
- ↑ Kocot, K. M.; Cannon, J. T.; Todt, C.; Citarella, M. R.; Kohn, A. B.; Meyer, A.; Santos, S. R.; Schander, C.; Moroz, L. L.; et al. (22 September 2011). "Phylogenomics reveals deep molluscan relationships". Nature. 477 (7365): 452–456. Bibcode:2011Natur.477..452K. doi:10.1038/nature10382. PMC 4024475. PMID 21892190.
Bronnelys
wysig- Wêrelspektrum, 1982, ISBN 0908409702, volume 29, bl. 96, 97
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Weekdiere.
Wikispecies het meer inligting verwant aan Weekdiere
