Wikipedia

Nasionale Intelligensiediens

voormalige intelligensie-agentskap van die Republiek van Suid-Afrika

Die Nasionale Intelligensiediens (NI) is 'n voormalige intelligensie-agentskap van die Republiek van Suid-Afrika wat die ouer Buro vir Staatsveiligheid (BOSS) in 1980 vervang het. NI is op 1 Januarie 1995 vervang deur die Suid-Afrikaanse Geheime Diens (as buitelandse intelligensiediens) en die Nasionale Intelligensie-agentskap (as binnelandse intelligensiediens) met die aanvaarding van die Wet op Intelligensie (1994).

Agtergrond

wysig

In die nasleep van die Inligtingsdebakel (bekend as Muldergate) waarin die Buro vir Staatsveiligheid (BOSS) verstrengel geraak het, het die hoof van die BOSS, Hendrik van den Berg, in Junie 1978 bedank en is vervang deur Alec van Wyk.[1]:120[1]:122 Die Buro vir Staatsveiligheid is in September 1978 herdoop tot die Departement van Nasionale Veiligheid (DONS).[1]:120

Teen 2 Oktober 1978 het eerste minister John Vorster bedank en op 9 Oktober is die minister van verdediging P. W. Botha aangestel as die nuwe eerste minister van Suid-Afrika. Vorster is op 10 Oktober as staatspresident aangestel, maar sou in Mei 1979 bedank toe die uitkoms van die Erasmus-kommissie van ondersoek na die inligtingskandaal in daardie jaar bekend gemaak is.[2] Op 20 November 1978 is die Buro vir Staatsveiligheid onder strenger beheer gebring as 'n kabinetsportefeulje genaamd Nasionale Veiligheid, bestuur deur die eerste minister, wat ook die minister van verdediging se portefeulje beklee het.[2] Met die aanstelling van P.W. Botha as eerste minister, het die Suid-Afrikaanse Weermag se invloed in die kabinet vergroot en daarmee saam die Direktoraat Militêre Intelligensie (DMI), wat sou poog om veiligheidskwessies in die nuwe regering te oorheers en die beleid en implementering daarvan te bepaal.[3]:Hfs3

In Oktober 1978 word adjunkminister van verdediging en intelligensie, Kobie Coetsee, deur eerste minister Botha aangestel om 'n kommissie van ondersoek na die insameling van intelligensie in Suid-Afrika te lei, en veral oor die identifiseering van die hoofagentskap.[3]:Hfs4 Daar word geglo dat dit vooraf bepaal dat die DMI die leidende intelligensie-agentskap sou wees.[3]:Hfs8 Botha het besluit om die intelligensie-insamelingsvermoë van Suid-Afrika tussen vier agentskappe te verdeel: die DMI, BOSS / DONS, die Veiligheidstak en Buitelandse Sake, in die hoop om die politieke oorheersing deur een bo die ander te verminder, maar die wedywering sou voortduur.[3]:Hfs4 Terselfdertyd het die Erasmus-kommissie van ondersoek die Inligtingskandaal ondersoek.[3]:Hfs4 Omdat die uitkomste van albei navrae reeds vooraf bepaal is, het BOSS-amptenare begin om dokumente wat teen hulle gebruik kan word, te versnipper.[3]:Hfs4

P.W. Botha was op soek na 'n alternatief vir die polisiebenadering van BOSS sowel as 'n alternatief tot die militêre siening van intelligensie, een wat 'n langtermyn strategiese prent aan die regering kan bied oor Suidelike Afrika en die wêreld.[3]:Hfs4 Hy beskou Buitelandse Sake as te oop en besmet deur die inligtingskandaal en het daarom 'n behoefte gesien om BOSS te organiseer in 'n nuwe agentskap gebaseer op navorsing en analise; hy het die ou koverte operasionele funksie verwyder en dit na die veiligheidstak van die polisie oorgedra.[3]:Hfs4

P. W. Botha het Niël Barnard in November 1979 aangestel om 'n nuwe intelligensiediens te vorm.[1]:161 Barnard sou die Suid-Afrikaanse Departement van Nasionale Veiligheid (DONS) oorneem na die uittrede van die bestaande hoof Alec van Wyk.[1]:162 Die nou genoemde Nasionale Intelligensiediens is op 6 Februarie 1980 aangekondig.[4] Barnard moes die NI herstruktureer na 'n rol gebaseer op ontleding en evaluering, wat beteken het dat die ou organisasie se kontroversieële operasionele en polisiëringsrol moes verander, wat daartoe gelei het dat baie van die ou BOSS / DONS-personeel verlaat het.[3]:Hfs4 Navorsing en analise is onder Van den Bergh verwaarloos en hy het verkies om self dinge te bestuur.[5]:Hfs22

In November 1980 het P.W. Botha opdrag gegee dat 'n rasionaliseringskomitee saamgestel word om die intelligensiedienste te rasionaliseer ten einde die koördinering van intelligensie in die Staatsveiligheidsraad te verbeter.[3]:Hfs4 Hierdie komitee vergader tussen 14 en 19 Januarie 1981 in Simonstad om die funksies van elke departement te finaliseer. Dit het gelei tot die Simonstad-ooreenkomste met die NI wat verantwoordelik is vir politieke en ekonomiese intelligensie, teen-intelligensie en evaluering.[3]:Hfs4 DMI sal verantwoordelik wees vir militêre intelligensie en teen-mobilisering binne Suid-Afrika en ekstern.[3]:Hfs4 Die Veiligheidstak is verantwoordelik vir teen-ondermyning in Suid-Afrika en ekstern.[3]:Hfs4

Rol in die beëindiging van apartheid

wysig

Daar word gesê dat NI moontlik reeds in 1984 begin het om indirekte geheime gesprekke met die ANC te fasiliteer nadat Suid-Afrika die Nkomati-ooreenkoms met Mosambiek onderteken het.[3]:Hfs8 Hierdie akkoorde het daartoe gelei dat die ANC toegang tot sy basisse in die land verloor het en die Direktoraat Militêre Intelligensie van Suid-Afrika onderneem om sy steun aan RENAMO te beëindig, maar het dit nie gedoen nie.[6] Hierdie indirekte samesprekings was moontlik deur derde partye van Afrikaner-akademici en lede van Broederbond wat oorsee met die ANC vergader het.[3]:Hfs8

Met toestemming van P.W. Botha het Niël Barnard, Mike Louw, Kobie Coetsee en Fanie van der Merwe (direkteur-generaal van die departement van gevangenisse) meer geheime maar formele vergaderings met Nelson Mandela begin, terwyl op die agtergrond wit Afrikaner-akademici, politici, sakelui, joernaliste en kerklui beide geheime en openlike gesprekke met die ANC oorsee gevoer het.[7] Die rede vir die regering se vergaderings met Mandela was om sy sienings rakende politiek en handel te begryp, maar die hoofdoel van die regering was miskien 'n poging om 'n wig tussen Mandela en die ANC in ballingskap te dryf en uit te vind wat hy van die ANC in ballingskap geweet het.[3]:Hfs8 Hierdie vergaderings het oor minstens drie jaar plaasgevind.[3]:Hfs8 Op 5 Julie 1989 het die talle geheime gesprekke tussen die verteenwoordigers van die Suid-Afrikaanse regering en Nelson Mandela tot 'n geheime vergadering tussen P.W. Botha en Mandela gelei, en dit kon net gebeur omdat Botha gedink het dat daar 'n kans bestaan op 'n onderhandelbare skikking tussen die regering en die ANC.[8]

P.W. Botha het in Januarie 1989 'n beroerte gehad en op 14 Augustus daardie jaar het hy bedank weens swak gesondheid.[9] F.W. de Klerk is eers aangestel in die rol van waarnemende Suid-Afrikaanse President en daarna op 20 September as Staatspresident.[9] Gedurende Augustus 1989 is 'n resolusie voor die Staatsveiligheidsraad (SVR) gebring, wat nou deur die waarnemende president De Klerk voorgesit is.[5]:Hfs31 Die resolusie, opgestel deur Niël Barnard en Mike Louw, en ondersteun deur Kobie Coetsee en P.W. Botha voor die verandering in presidente, het voorgestel dat die haalbaarheid van moontlike gesprekke met die ANC ondersoek moet word, wat deur NI beskou is as toestemming om voort te gaan met gesprekke.[5]:Hfs31 Die resolusie is deur die Staatsveiligheidsraad aanvaar. Maritz Spaarwater, hoof van operasies in NI, het 'n span gekies en voorberei om die vergadering en die veiligheid daarvan te reël.[5]:Hfs31 Hy het Willie Esterhuyse as tussenganger gebruik om te help met die oprigting van 'n kommunikasielyn met Thabo Mbeki in Dar es Salaam om 'n vergadering tussen NI en die ANC in Switserland te reël.[5]:Hfs31 Die vergadering sou in die geheim gehou word, aangesien daar elemente in sowel die Nasionale Party as die ANC was wat gekant was teen gesprekke tussen die partye.[5]:Hfs31

Op 12 September 1989 in Luzern, Switserland, ontmoet Mike Louw, (adjunk-direkteur-generaal) en Maritz Spaarwater (Hoof van Operasies) Thabo Mbeki (ANC-lid van die nasionale uitvoerende raad) en Jacob Zuma (adjunkhoof van die departement van intelligensie en veiligheid van die ANC) in 'n hotelkamer van die Palace Hotel.[5]:Hfs31 Die uitslag van die vergadering was dat die ANC bereid was om verdere samesprekings met die Suid-Afrikaanse regering te voer terwyl NI aan F.W. de Klerk sou terugrapporteer.[5]:Hfs31 Op 16 September het Mike Louw en Maritz Spaarwater de Klerk in Kaapstad ontmoet wat kwaad geword het toe hy van NI-ANC-vergadering vertel is, maar kalmeer toe Louw die magtiging vir die vergadering vir hom gewys het.[5]:Hfs31 Verdere vergaderings sou plaasvind tussen die NI en die ANC met Niël Barnard en Joe Nhlanhla, die hoof van die ANC se departement van intelligensie en veiligheid (DIS).[3]:Hfs8

De Klerk begin om die mag van die Direktoraat Militêre Intelligensie (DMI) te verminder en die bestuur van die land van die Staatsveiligheidsraad (wat later afgeskaf is) terug te bring na die kabinet.[3]:Hfs8 Toe die DMI-mag eindig, vul die NI die oorblywende gapings en moes nou direk aan De Klerk rapporteer. Die nuwe taak van die NI was tweeledig, een om die regering te waarsku oor enige poging deur elemente van die veiligheidspolisie, militêre intelligensie en "derde mag" om die regering se onderhandeling met die ANC te kelder. Tweedens, tussen 1990 en 1994, om die regering intelligensie en insig te gee om sy onderhandelinge met die ANC te help.[3]:Hfs8

In Januarie 1992 het De Klerk die konstitusionele ontwikkelingsdienste tot 'n volledige regeringsdepartement gemaak wat met die ANC en ander partye tydens die Konvensie vir 'n Demokratiese Suid-Afrika (KODESA) sou onderhandel en Niël Barnard benoem tot Direkteur-generaal van die departement.[10] Mike Louw, Barnard se adjunk, is op 1 Februarie 1992 in die rol van hoof van NI aangestel.[3]:Hfs8[11]

Samesmelting na die einde van apartheid

wysig

'n Uitvoerende Oorgangsraad (UOR) is in September 1993 gevorm deur 'n parlementswet en bestaan uit lede van die politieke partye wat onderhandel het vir die oorgang na 'n vrye en regverdige verkiesing wat in April 1994 sou plaasvind.[12] Die UOR sou die land in wese tot die verkiesing bestuur en bestaan uit sewe subkomitees, wat bestaan uit lede van die onderhandelende politieke partye, met een van die komitees verantwoordelik vir intelligensie.[12] Hierdie komitee is die Sub-Raad vir Intelligensie genoem en is in November 1993 gestig.[3]:Hfs8 NI het geglo dat sy rol in hierdie komitee was om 'n oplossing te vind vir die struktuur van Suid-Afrika se toekomstige intelligensiediens wat vir die ses intelligensiedienste van die verskillende politieke partye in die land aanvaarbaar sou wees.[13]:5 Hierdie ses intelligensie-organisasies het bestaan uit NI, die departement van intelligensie en sekuriteit (DIS), die Pan African Security Service (PAC), en die drie intelligensiedienste van Venda , Transkei en Bophuthatswana.[13]:6

Die tweede rol van die Sub-Raad vir Intelligensie van die UOR was die daaglikse werking van die land se intelligensie- en veiligheidsdienste.[3]:Hfs8 Dit sou gedoen word deur middel van 'n gesamentlike koördinerende intelligensiekomitee (Joint Coordinating Intelligence Committee - JCIC), maar aangesien NI teen die beheer van die ANC oor die dienste was, het die rol van die JCIC verander na een van die koördinering en ondersoek van die intelligensiedienste, sowel as die verskaffing van intelligensie aan die UOR en die ander subrade.[3]:Hfs8 Die JCIC sou uiteindelik in die Hoofde van Gekombineerde Dienste (HOCS) en word in 1995 die Nasionale Komitee vir Intelligensie-koördinering (NICOC).[3]:Hfs8

Die Sub-Raad vir Intelligensie en die ses intelligensiedienste het ooreengekom oor die integrasie van die ANC en ander bevrydingsgroepe in die bestaande intelligensie- en veiligheidsdienste in Suid-Afrika, die instelling van 'n inspekteur-generaal om toesig te hou oor die dienste, 'n parlementêre komitee vir intelligensie, 'n kode van gedrag en 'n kort definisie van elke diens se rol.[3]:Hfs8 Na die ANC-oorwinning tydens die 1994-verkiesing, het Dullah Omar, minister van justisie, die nuwe struktuur van die intelligensiedienste op 21 Oktober 1994 aangekondig, asook 'n Witskrif oor Intelligensie wat die toekomstige rigting van die dienste uiteengesit het.[3]:Hfs9

Die Wet op die toesighouding van die intelligensiediens 40; en die Wet op Nasionale Strategiese Intelligensie 39 en 38 van 1994; is op 23 November 1994 deur president Nelson Mandela tot wet geteken.[13]:5[14]:1[15]:1

Einde van die NI

wysig

Die einde van die Nasionale Intelligensiediens het gekom met die stigting van die nuwe Suid-Afrikaanse intelligensie-liggame op 1 Januarie 1995.[3]:Hfs9[13]:5 Buitelandse intelligensie is deur die Suid-Afrikaanse Geheime Diens ingesamel, terwyl binnelandse intelligensie deur die Nasionale Intelligensie-agentskap hanteer sou word.[3]:Hfs9 Hierdie twee nuwe organisasies het bestaan uit 'n totaal van 4 000 mense met 2 130 van NI, 910 van DIS (ANC), 304 van Bophuthatswana, 233 uit Transkei, 76 uit Venda en die res van die PASS (PAC).[3]:Hfs9 Die meeste NI-bestuurders het hul werk behou wat die instelling van politieke aanstellings en die ontwrigting van intelligensie verhoed het, hoewel sommiges vrywillige ontslag aanvaar het.[3]:Hfs9 Joe Nhlanhla het as die eerste adjunkminister van Intelligensie dien, later in 'n volledige ministeriële rol.[3]:Hfs9

Direkteurs-generaal van die NI

wysig

Organisasiestruktuur

wysig

Die NI-organisasiestruktuur van 1980 tot 1990 het uit die volgende departemente of afdelings bestaan[3]:Hfs4:

  • Navorsing
  • Operasies
  • Tegnologie
  • Koverte insameling
  • Buitelandse skakeling
  • Teenintelligensie
  • Opleiding
  • Seinintelligensie

Verwysings

wysig
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Sanders, James (2006). Apartheid's Friends. The Rise and Fall of South Africa's Secret Services. Great Britain: John Murray(Publishers). ISBN 978-0719566752.
  2. ↑ 2,0 2,1 "1978". The O'Malley Archives (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Julie 2017. Besoek op 21 November 2014.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 3,23 3,24 3,25 3,26 3,27 3,28 3,29 3,30 3,31 3,32 O'Brien, Kevin A (2011). The South African intelligence services: from apartheid to Democracy, 1948-2005. Abingdon, Oxfordshire: Taylor and Francis. ISBN 978-0-203-84061-0.
  4. ↑ "1980". The O'Malley Archives (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Julie 2017. Besoek op 21 November 2014.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Maritz Spaarwater (2012). A Spook's Progress. Cape Town, South Africa: Zebra Press. ISBN 978 1 77022 438 4.
  6. ↑ "General Constand Viljoen, Chief of South Africa's Armed Forces admits on television that the military, without government authority, has flaunted the Nkomati Accord by supporting RENAMO" (in Engels). South African History Online (SAHO). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Augustus 2019. Besoek op 27 November 2014.
  7. ↑ "A chronology of meetings between South Africans and the ANC in exile 1983-2000" (in Engels). South African History Online (SAHO). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Mei 2018. Besoek op 27 November 2014.
  8. ↑ "Chapter 3 - Exploring the feasibility of negotiation" (in Engels). South African History Online (SAHO). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Augustus 2019. Besoek op 27 November 2014.
  9. ↑ 9,0 9,1 Savage, Michael. "Transition to Democracy Timeline 1984-1994" (in Engels). South African History Online (SAHO). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Augustus 2019. Besoek op 27 November 2014.
  10. ↑ "Chapter 7 - Defining the process" (in Engels). South African History Online (SAHO). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Augustus 2019. Besoek op 27 November 2014.
  11. ↑ Swanepoel, Petrus Cornelius (2007). Really Inside BOSS: A Tale of South Africa's Late Intelligence Service (and Something about the CIA). Piet Swanepoel. p. 202. ISBN 9780620382724.
  12. ↑ 12,0 12,1 "Transitional Executive Council (TEC)". O'Malley Heart of Hope. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Desember 2015. Besoek op 21 November 2014.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 "The National Intelligence Service and the transition to the post-1994 intelligence dispensation" (PDF). Scientia Militaria (in Engels). Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 25 Augustus 2019. Besoek op 14 Januarie 2014.
  14. ↑ "The Intelligence Service Oversight Act 40" (PDF). Office of the Inspector-General of Intelligence. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 8 Mei 2018. Besoek op 14 Januarie 2014.
  15. ↑ "National Strategic Intelligence Act 39" (PDF). Office of the Inspector-General of Intelligence. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 4 Maart 2016. Besoek op 14 Januarie 2014.

Verdere leeswerk

wysig
  • Barnard, Niël (2015). Secret Revolution: Memoirs of a spy boss (Kindle uitg.). South Africa: Tafelberg. ISBN 978-0624074571.
  • O'Brien, Kevin A (2011). The South African intelligence services: from apartheid to Democracy, 1948-2005 (Kindle uitg.). Abingdon, Oxfordshire: Taylor and Francis. ISBN 978-0-203-84061-0.
  • Sanders, James (2006). Apartheid's Friends. The Rise and Fall of South Africa's Secret Services. Great Britain: John Murray(Publishers). ISBN 978-0719566752.
  • Spaarwater, Maritz A (2012). A Spook's Progress (Kindle uitg.). Cape Town, South Africa: Zebra Press. ISBN 978 1 77022 438 4.

Notas

wysig
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Nasionale_Intelligensiediens&oldid=2561781"