Bophuthatswana

Bophuthatswana (Tswana vir vergaderplek vir die Tswanavolk), amptelik die Republiek van Bophuthatswana was ’n Bantoestan (tuisland) in die noorde van Suid-Afrika. Dit het 'n oppervlak van sowat 40 000 vierkante kilometer beslaan en uit sewe ingeslote grondgebiede versprei deur die vorige Suid-Afrikaanse provinsies van die Kaap, Transvaal en Oranje-Vrystaat bestaan. Die hoofstad, Mmabatho, was in ’n gebied aangrensend aan Botswana geleë. Die tuisland was geskep om Tswanasprekende mense te huisves, en in 1983 het dit meer as 1,43 miljoen inwoners gehad.

Bophuthatswana
Republic of Bophuthatswana
Repaboleki ya Bophuthatswana
Republiek van Bophuthatswana

← 1977 – 1994 →
Vlag Wapen
Leuse: Tshwaraganang Lo Dire Pule E Ne
Volkslied: Lefatshe leno la bo-rrarona
Ligging of Bophuthatswana Ligging van Bophuthatswana in Suid-Afrika
Hoofstad	Mmabatho
Taal/Tale	Tswana, Engels, Afrikaans
Regering	Republiek
President	Lucas Mangope
Wetgewer	Parlement
Historiese tydperk	Apartheid
- Stigting	6 Desember 1977
- Weer ingelyf in Suid-Afrika	27 April 1994
Oppervlakte
- 1994	40 000 km2 15 444 sq mi
Bevolking
- 1994 skatting	2 000 000
Digtheid	50 /km²  129,5 /sq mi
Geldeenheid	Suid-Afrikaanse Rand

In 1971 is Bophuthatswana selfregering gegun en onafhanklikheid is op 6 Desember 1977 verklaar, met Opperhoof Lucas Mangope as staatshoof aangestel. Aan die begin van 1994 word hy deur 'n tussentydse regering vervang, en na die Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1994, word die tuisland by die Republiek van Suid-Afrika tesame met die ander nege tuislande heringelyf.

Geskiedenis

Totstandkoming

Die gebied is in 1961 gestig as die enigste tuisland vir Tswanasprekende mense. Dit is in 1971 nominale selfbestuur toegestaan en die volgende jaar is ’n verkiesing gehou. Lucas Mangope word president in 1977 nadat sy Bophuthatswana Demokratiese Party (BDP) die meerderheid van die setels in die verkiesing gewen het. Die land het op 6 Desember 1977 nominaal onafhanklik geword. In die 1982-verkiesing het die BDP al 72 setels gewen. Die party het ook met ’n groot meerderheid in die 1987-verkiesing gewen.

Internasionale reaksie

Bophuthatswana se onafhanklikheid is aanvanklik slegs deur Suid-Afrika en die Transkei, die eerste tuisland wat nominale onafhanklikheid verkry het, erken. Later is Bophuthatswana ook erken deur die volgende twee TBVC-lande, die Ciskei en Venda.

Ten spyte van die amptelike isolasie het die regering in Mmabatho daarin geslaag om ’n handelskantoor in Tel Aviv, Israel te vestig en het die land ook sake gedoen met die buurland Botswana. Botswana het ingestem om “informele ooreenkomste” met Bophuthatswana aan te gaan ten einde makliker oorgrensbewegings te fasiliteer.

President Mangope was sterk ten gunste van onafhanklikheid en het gemeen dat onafhanklikheid sy mense in ’n sterker posisie sou plaas om met Suid-Afrika te onderhandel: “Ons sal eerder met die moeilikhede van die administrasie van ’n gefragmenteerde gebied, as die toorn van die buitewêreld en beskuldigings van waningeligte mense, wou werk. Dit is die prys wat ons bereid is om te betaal om die meesters van ons eie lot te wees.”

“	Uiteindelik is ons nie meer oorgelewer aan die genade van die arbitrêre arrogansie van diegene wat tot nou ons menslikheid in die stof vertrap het nie.	”
—Lucas Mangope,

“	Die algemene vergadering veroordeel die verklaring van die sogenaamde “onafhanklikheid’ […] van Bophuthatswana […] en verklaar dit totaal ongeldig	”
—Algemene Vergadering van die VN,

Kurt Waldheim, Sekretaris-generaal van die Verenigde Nasies, het gesê dat hy “die stigting van nog ’n sogenaamde onafhanklike tuisland in die soeke na die gediskrediteerde beleid van apartheid” ten sterkste betreur, en in Resolusie A/RES/32?105N, wat op 14 Desember 1977 goedgekeur is het die Algemene Vergadering van die Verenigde Nasies Bophuthatswana se “sogenaamde onafhanklikheid” gekoppeld aan Suid-Afrika se “hardnekkige nastreef” van sy beleid afgekeur en ’n beroep op al die regerings gedoen om “enige vorm van erkenning” aan die sogenaamde onafhanklike bantoestans te weier. Gedurende ’n parlementêre debat in die Verenigde Koninkryk op 6 Desember 1977, het hul Minister van Buitelandse Sake, David Owen, op 'n vraag oor of die Britse regering van plan is om reisdokumente wat deur die regering van Bophuthatswana uitgereik is, te erken, geantwoord dat hulle dit nie gaan doen nie.

Terwyl die meerderheid van nuusverslae hierdie amptelike verklarings ondersteun het, was daar ander wat gemeen het dat Westerse kritici “oordeel vir ’n ruk moet laat vaar” en ten spyte van die algemeen kritiserende uitgangspunt oor Suid-Afrika se beleid het die tydskrif Time geskryf dat Bophuthatswana “noemenswaardige ekonomiese potensiaal” gehad het met ’n verwagte $30 miljoen per jaar wat uit mynbedrywighede gemaak word.

Bophuthatswana het tot in die 1980’s ’n nie-amptelike ambassade in Israel gehad, reg langs dié van die Verenigde Koninkryk in Tel Aviv. Die Israelse Ministerie van Buitelandse Sake het beswaar gemaak teen die "ambassade" se teenwoordigheid aangesien Israel nie Bophuthatswana as ’n land erken het nie. Die president van die bantoestan, Lucas Mangope, kon egter steeds met prominente figure soos Moshe Dayan vergader gedurende besoeke aan Israel.

Verskeie staatsgrepe

Op 10 Februarie 1988 het Rocky Malebane-Metsing van die Progressiewe Volksparty (PVP) vir een dag die president van Boputhatswana geword toe hy die regering oorgeneem het deur ’n militêre staatsgreep. Hy het Mangope van korrupsie beskuldig en verklaar dat die onlangs afgelope verkiesing bekook is ten gunste van die regerende party. ’n Verklaring deur die weermag het gesê dat “ernstige en versteurende sake van groot kommer” ontstaan het en mnr. Mangope se noue verbintenis met 'n multimiljoenêr Sowjet-immigrant aangehaal. Gedurende die gevolglike inval deur die Suid-Afrikaanse Weermag is Mangope heringestel as president en het hy onverpoos voortgegaan. P.W. Botha, destydse president van Suid-Afrika, het die herinstelling regverdig deur te sê dat “die Suid-Afrikaanse regering in beginsel gekant is teen die verkryging van mag deur geweld”.

In 1990, gedurende ’n tweede staatsgreep waarin ongeveer 50 000 protesteerders aangedring het op die bedanking van die president weens sy hantering van die ekonomie, het die New York Times berig dat sewe mense dood en 450 gewond is “nadat polisie in pantservoertuie met hul gewere in die skare gevuur het en traan- en rookgas gebruik het”. Nadat Mangope die Suid-Afrikaanse regering om hulp gevra het, het hy ’n noodtoestand afgekondig en om politieke redes die telefoonlyne na die gebied afgesny waarna hy gesê het dat normale wetgewing onvoldoende geword het. Die Verenigde Nasies se Menseregteorganisasie het gemeen daar was nader aan 150 000 protesteerders.

Staatsgreep van 1994

Aan die begin van 1994, met Suid-Afrika op die drumpel van ’n demokratiese verkiesing, het president Lucas Mangope die herinlywing by Suid-Afrika teengestaan. Veertig mense is beseer toe troepe van die Bophuthatswana Weermag op staatsamptenare gevuur het. Mangope het toenemend ’n onbuigsame houding ingeneem en regter Johann Kriegler, voorsitter van die Onafhanklike Verkiesingskommissie, se oproep tot vrye politieke aktiwiteit in die gebied, verwerp. Hy het eensydig die helfte van die personeel van die Bophuthatswana Uitsaaikorporasie afgedank en daarmee saam twee televisiestasies en drie radiostasies gesluit.

Die Afrikaner Weerstandsbeweging het, teen die aanbeveling van die Suid-Afrikaanse Weermag, in Bophuthatswana by die weermag aangesluit. Dit het egter skeefgeloop en in die teenwoordigheid van fotojoernaliste en ’n televisiespan het AWB-lede in uniform op die Tswanas langs die pad losgebrand. Lede van die Bophuthatswana Weermag en Polisie het op die AWB teruggevuur terwyl hulle op pad uit die land was. Drie gewonde AWB-lede is op kort afstand deur ’n polisieman genaamd Ontlamentse Bernstein Menyatsoe doodgeskiet. Hierdie moorde het effektief die einde beteken van Mangope se regering en hy is deur ’n tussentydse regering vervang.

Ontbinding

In 1994, na die verkiesingsoorwinning van die ANC, toe 'n nuwe regering in Suid-Afrika gevorm is, is 5 van die voormalige enklawe by Noordwes toegevoeg. Thaba Nchu het deel van die Vrystaat geword. Die hoofstad is met Mafikeng saamgesmelt en die gekombineerde stad is nou die hoofstad van die Noordwes-provinsie.

Geografie

Gebied

Bophuthatswana het 'n oppervlakte van ongeveer 40 000 km² (15 000 vk myl) gehad en het bestaan uit sewe enklawes wat oor die voormalige Suid-Afrikaanse provinsies van Kaapprovinsie, Transvaal en Oranje-Vrystaat versprei was. Ses van die enklawes was relatief naby aan mekaar geleë met drie in die Kaapprovinsie en nog drie in Transvaal. Die sewende enklawe was in die Oranje-Vrystaat tussen Bloemfontein en die Lesotho-grens.

Een van die enklawes het 'n grens met Botswana gedeel, terwyl twee van die enklawes naby Pretoria en sy omliggende nywerheidsgebiede geleë was. Die townships in hierdie enklaves, soos Ga-Rankuwa en Mabopane, het voortgegaan om as slaapdorpe te dien vir die verskaffing van arbeid (soos hulle gedoen het voor Bophuthatswana se onafhanklikheid) ondanks die feit dat dit in Bophuthatswana-gebied geleë was. Ander enklawes was insgelyks naby Suid-Afrikaanse stede soos Rustenburg en Bloemfontein geleë.

Die hoofstad, Mmabatho, was geleë in die enklawe wat aan Botswana grens.

Die grondgebied en grense van die land was vloeibaar aangesien die Suid-Afrikaanse regering gereeld grondgebied by die land ingelyf het. As gevolg hiervan, toe onafhanklikheid in 1977 verklaar is, het die land oorspronklik uit ses enklawes bestaan, maar net voor sy herinkorporasie in Suid-Afrika, het dit sewe enklawes gehad. Nog 'n voorbeeld was die inlywing van Mafeking, wat net buite die grense van Bophuthatswana geleë was toe dit in 1977 onafhanklikheid verkry het, in die land in 1980 ná 'n plaaslike referendum.

Distrikte en dorpe

Distrikte van Bophuthatswana en populasie in 1991 was:

• Odi: 354,782
• Moretele: 235,540
• Tlhaping-Tlharo: 101,425
• Ditsobotla: 135,045
• Molopo: 128,383
• Mankwe: 89,841
• Bafokeng: 88,399
• Taung: 134,277
• Thaba Nchu: 49,053
• Lehurutshe: 62,901
• Madikwe: 52,268
• Ganyesa: 47,036

Stede en hoofdorpe in Bophuthatswana was:

• Ga-Rankuwa
• Mabopane
• Mafikeng
• Mmabatho – die hoofstad
• Mogwase
• Temba
• Tlhabane

Demografie

Die tuisland is opgerig om Setswanasprekende mense te huisves. In 1983 het dit meer as 1 430 000 inwoners gehad; in 1990 het dit 'n geskatte bevolking van 2 352 296 gehad. Slegs 10% van Bophuthatswana se totale grondoppervlakte was bewerkbaar, en meeste daarvan was met veldstruike bedek.

Alhoewel die meerderheid van sy bevolking Tswanasprekend was, is Tswana, Engels en Afrikaans aldrie deur die grondwet as amptelike tale aangewys.

Ekonomie

Bophuthatswana was die rykste van die TBVC-state aangesien dit platinummyne gehad het, wat verantwoordelik was vir twee derdes van die totale platinumproduksie in die Westerse wêreld. Dit was ook ryk aan asbes, graniet, vanadium, chroom en mangaan.

Bykomende inkomste het gekom van die Sun City-kasino, wat 'n daguitstappie vanaf Johannesburg en Pretoria was, waar dobbelary onwettig was onder die Nasionale Party-regering, soos in die hele Suid-Afrika.

Veiligheidsmagte

Vlag van die Bophuthatswana Weermag

Teen die einde van sy bestaan het die Bophuthatswana-weermag (BDF) 'n geskatte aantal van 4 000 troepe gehad, meestal infanterielede. Dit was in ses militêre streke georganiseer, en sy grondmagte het twee infanteriebataljons ingesluit wat twee gepantserde personeeldraers besit het. Die Bophuthatswana-lugmag van 150 personeellede het drie vegvliegtuie en twee gewapende helikopters besit. Die president was die opperbevelvoerder en was gemagtig om die gewapende magte in beide oorgrensoperasies sowel as binnelands te ontplooi.

Gedurende sy laaste dae in 1994 het die Bophuthatswana Polisie 6 002 polisiebeamptes gehad wat in 56 polisiestasies regdeur die gebied werksaam was.

Met die ontbinding van Bophuthatswana in 1994 is die BDF en die Bophuthatswana Polisie by onderskeidelik die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag en die Suid-Afrikaanse Polisiediens ingelyf.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bophuthatswana.
• (en) "Bophuthatswana". Encyclopædia Britannica. Besoek op 24 Junie 2019.