Rio de Janeiro (deelstaat)

Rio de Janeiro [ˈʁi.u dʒi ʒɐˈnejɾu] (amptelike afkorting: RJ) is een van die 26 deelstate van Brasilië, met 'n oppervlakte van 43 910 vierkante kilometer en 'n bevolking van sowat 16,6 miljoen (in 2016). Dit bestaan uit 'n kusvlakte, die sentrale Serra do Mar-platorand en die vrugbare Paraíbarivier-stroomgebied in die weste. Daar word koffie, suiker en vrugte verbou. Die tekstiel-, sement- en staalnywerheid vorm saam met die suikersuiwering en olieontginning die ekonomiese basis van die deelstaat.

Rio de Janeiro

Vlag van Rio de Janeiro Wapen van Rio de Janeiro
Ander Brasiliaanse state
Hoofstad	Rio de Janeiro
Grootste stad	Rio de Janeiro
Oppervlakte	43 696,054 vk km
Bevolking   - Totaal   - Digtheid	16 635 996 (2016) 380 inw./vk km
Goewerneur	Sérgio Cabral Filho (PMDB) (sedert 1 Januarie 1 2007) Visegoewerneur: Luís Fernando de Sousa (PMDB)
Demoniem	Fluminense
MOI (2000)	0,807 – hoog
Tydsone	UTC-3
ISO 3166-2	BR-RJ

Die Spaanse argitek Santiago Calatrava se opspraakwekkende Museu do Amanhã ("Museum van Môre") was deel van 'n massiewe herlewingsprojek in die middestad van Rio de Janeiro wat ter geleentheid van die Olimpiese Somerspele van 2016 geloods is

Rio de Janeiro maak deel uit van Brasilië se Suidoostelike Streek en grens in die noorde en noordweste aan die deelstaat Minas Gerais, aan Espíritu Santo in die noordooste, aan São Paulo in die suidweste en in die ooste en suide aan die Atlantiese Oseaan.

Rio de Janeiro, die hoofstad, het in 1763 Salvador da Bahia as die hoofstad van die Portugese kolonie vervang en het sedert 1806 as die hoofstad van die Verenigde Koninkryk van Brasilië, Portugal en Algarve gedien. In die tydperk tussen 1822 en 1960 was Rio die hoofstad van die onafhanklike Brasilië.

In die nasionale vlag van Brasilië word Rio de Janeiro deur die Beta-ster (Beta Crucis of Mimosa) in die sterrebeeld Suiderkruis versinnebeeld.

Geografie en klimaat

Geografie

Met 'n oppervlakte van slegs 43 909 vierkante kilometer behoort Rio de Janeiro tot die kleiner Brasiliaanse deelstate. Nogtans is dit op twee na die mees bevolkte staat en word net deur São Paulo en Minas Gerais oortref. Die bevolkingsdigtheid beloop 328,6 inwoners per vierkante kilometer.

Sononder (pôr do sol) in Armação dos Búzios

Die hoofstad en grootste stad van die deelstaat is Rio de Janeiro. Die grootste stede naas Rio is São Gonçalo, Nova Iguaçu, Petrópolis en Niterói ('n stad met 'n half miljoen inwoners, wat tot 1975 as hoofstad van Rio de Janeiro gedien het). Die Rio-Niteróibrug, wat in 1974 opgerig is, oorspan met 'n lengte van 14 kilometer die Guanabarabaai en verbind Niterói met Rio.

Uitsig oor die rotsformasie Pedra da Gávea, soos gesien vanuit die Floresta da Tijuca. Nasionale Tijuca-park in Rio de Janeiro

In morfologiese opsig word die deelstaat in twee gebiede verdeel: 'n vlakte, die sogenaamde baixada, en 'n plato, wat albei parallel van die Atlantiese kus tot by die landelike gebiede naby die grens met Minas Gerais loop. Rio de Janeiro het 'n tropiese klimaat. Die Pico das Agulhas Negras in die bergreeks Serra da Mantiqueira is met 2 789 meter die hoogste bergpiek in die deelstaat. Sy belangrikste riviere is Paraíba do Sul, Macaé, Muriaé, Piraí en Rio Grande.

Tropiese bosse het oorspronklik meer as 90 persent van die huidige deelstaat se oppervlakte bedek, tog is groot dele hiervan afgekap om plek te maak vir menslike nedersettings en koffie- en suikerrietplantasies. Oorblyfsels van Rio de Janeiro se tropiese bosse word nog in die hoër geleë berggebiede aangetref. Rio de Janeiro het die grootste bosgebied van alle stedelike nedersettings in Brasilië: die Floresta da Tijuca, 'n klein oorblyfsel van die vroeëre uitgestrekte bosgebiede langs die Atlantiese kus, het in die middel van die stad bewaar gebly en maak tans deel uit van die Nasionale Tijuca-park.

Klimaat

Die hele deelstaat is in die tropiese sone geleë – die Steenbokskeerkring loop net enkele grade suid van die stad Rio – sodat dit 'n tropiese klimaat het, met plaaslike variasies in bergagtige streke. Die gemiddelde temperatuur in Rio de Janeiro en aangrensende nedersettings is 24 °C, met 'n gemiddelde jaarlikse reënval van sowat 1 250 millimeter. Gewoonlik is die somermaande vogtiger as die winters. Sedert die begin van weerkundige waarnemings het die kwik nog nooit benede vriespunt gedaal nie.

In landelike gebiede is gemiddelde temperature met 20 °C effens laer, en reënval is eweredig versprei deur die jaar.

Demografie

Enkelgesinshuise in Barra de Tijuca, Rio de Janeiro

Volgens die Brasiliaanse Instituut vir Geografie en Statistiek (IBGE) het Rio de Janeiro se bevolking in 2008 15 772 000 en die gemiddelde groeisyfer tussen 1991 en 2000 1,3 persent beloop. Met 352,28 inwoners per vierkante kilometer is die deelstaat digbevolk. In 2004 was 96,9 persent van die bevolking verstedelik.

Die laaste sensus het getoon dat 8 509 000 inwoners of 54,25 persent van blanke afkoms was; 5 302 000 of 33,81 persent was bruin; 1 809 000 of 11,53 persent was Afro-Brasiliane; 25 000 of 0,16 persent was van Asiatiese afkoms en 19 000 of 0,16 persent van Indiaanse afkoms.

Die meeste bewoners van die deelstaat is nasate van Portugese immigrante vir wie Rio de Janeiro histories die gewildste bestemming in Brasilië was, met 'n aansienlike aantal van bewoners van Switserse en Duitse afkoms – veral in bergagtige gebiede van Rio de Janeiro en nedersettings soos Nova Friburgo (vernoem na die Switserse stad Fribourg) en Petrópolis, maar ook in die hoofstad Rio de Janeiro. 'n Groter aantal Italiaanse en Spaanse immigrante het hulle in Rio en die omliggende stede gevestig.

Die groot aantal Swart Brasiliane in Rio de Janeiro, meestal nakomelinge van slawe wat uit Afrika na die Nuwe Wêreld gebring is, is onder meer in die hoofstad gekonsentreer. Bruin Brasiliane van gemengde afkoms vorm die meerderheid in 'n aantal nedersettings.

Ekonomie

Die ekonomie van Rio de Janeiro is nou verbind aan die historiese ontwikkeling van hierdie streek – so het die feit dat die stad Rio de Janeiro oor 'n lang tydperk as hoofstad van Brasilië gefungeer het, 'n beduidende rol gespeel. Tot in die laat 19de eeu was Rio de Janeiro in ekonomiese opsig die vernaamste en welvarendste van alle deelstate, en eers daarna het São Paulo die plaaslike ekonomie verbygesteek.

Landbou en vissery

'n Uitsig oor Guanabara-baai teen sononder

Suikerriet is nog steeds die vernaamste landbouproduk van Rio de Janeiro, die grootste plantasies is in die omgewing van Campos geleë. Lemoene is ewe belangrik en word veral in Itaboraí verbou. Koffie, vroeër nog een van die hoofgewasse in die streek wat in die tweede helfte van die 18de eeu uit Frans-Guyana ingevoer is en in die gematigde klimaat van Rio de Janeiro goed geaard het, het as gevolg van erosie en die afskaffing van slawerny heelwat aan belangrikheid ingeboet. Koffieboere in São Paulo het die nuwe situasie beter baasgeraak en die inkomste uit die koffiebedryf in sy groeiende nywerheidsbedryf belê. Ander gewasse soos rys, maiok, bone, aartappels en pynappels word dwarsoor die deelstaat verbou, maar voorsien hoofsaaklik in die plaaslike behoefte.

Veeteelt speel 'n beduidende rol in gebiede langs die Paraíba do Sul-rivier waar suiwelboerderye 'n belangrike plek inneem, terwyl hoenderboerderye meestal in en naby stedelike nedersettings gekonsentreer is. Die visbedryf van Rio de Janeiro spits hom hoofsaaklik op die vangs en verwerking van sardyne toe.

Cabo Frio (die "Koue Kaap", 'n verwysing na die laer watertemperature in die gebied) was vroeër die grootste produsent van seesout in die land – hierdie posisie word intussen deur Rio Grande do Norte ingeneem. Nogtans speel soutontginning hier steeds 'n belangrike rol en voorsien die plaaslike bedryf in die behoefte van groot stedelike markte soos Rio de Janeiro en São Paulo.

Nywerhede

Die dubbelkantoortoring van Brasilië se oliereus Petrobras in die sakekern van Rio de Janeiro

In die loop van die 20ste eeu het Rio de Janeiro tot die mees geïndustrialiseerde deelstaat na Minas Gerais ontwikkel. Aanvanklik, veral in die 18de en 19de eeu, het die stad Rio de Janeiro 'n bloeitydperk beleef danksy die inkomste uit die goudmynbedryf in Minas Gerais, tog is destyds eerder in die boubedryf en die verstedeliking van Rio as in die plaaslike nywerheidsektor belê. Groot nywerhede het sodoende eers in die laat 19de eeu ontstaan – graanmeule in Rio en Niterói en tekstielfabrieke in Petrópolis en Nova Friburgo wat danksy die nabygeleë watervalle en hidroëlektriese kragsentrales van elektrisiteit voorsien kon word.

In die eerste dekades van die 20ste eeu was die industriële ontwikkeling veral in die deelstate São Paulo en Minas Gerais gekonsentreer waar die inkomste uit die koffiebedryf genoeg inkomste vir belangrike ekonomiese projekte opgelewer het. Die twee deelstate het hul oorheersende rol eers in die 1940's kwytgeraak toe die diktator Getulio Vargas 'n nuwe ekonomiese beleid ingestel het wat 'n groot hupstoot aan Rio de Janeiro se nywerheidsektor gegee het. Dit was veral Amerikaners en Britte wat Brasilië as 'n bondgenoot in die Tweede Wêreldoorlog benodig en sodoende beduidende finansiële steun aan die land gegee het. Vargas het 'n aantal grootskaalse nywerheidskomplekse in Rio de Janeiro laat oprig – die Companhia Sidergica Nacional (yster- en staalvervaardiging) in Volta Redonda, die Companhia Nacional de Alcalis in Cabo Frio, die Fábrica Nacional de Motores (enjins) in Majé en 'n Petrobras-olieraffinadery in Duque de Caxias.

Met die vestiging van hierdie groot ondernemings is ook die aanleiding vir die groei van 'n verskeidenheid kleiner nywerhede gegee sodat daar in die 1960's reeds 'n goed ontwikkelde industriële infrastruktuur bestaan het. Met die opening van die nuwe snelweg Via Dutra (amptelik: Rodovia Presidente Dutra) tussen die metropole Rio de Janeiro en São Paulo het steeds meer nywerhede in die gebied ontstaan wat veral in die behoeftes van plaaslike verbruikers voorsien het.

Tans is die meeste nywerhede nog steeds in die hoofstad Rio de Janeiro en sy omgewing gekonsentreer, alhoewel ook ander nedersettings tot beduidende nywerheidsstede ontwikkel het, soos byvoorbeeld Niterói (metaalverwerking, glas, visverwerking), São Gonçalo (sement, glas), Itaboraí (sement), Duque de Caxias (olieraffinadery, chemiese nywerhede, motorvervaardiging), Volta Redonda (staal) en Resende (motorvervaardiging).

Oliebedryf

Petrobras se P-51-olieplatform in die Campos-bekken naby die gelyknamige seehawe

'n Reënboog oor die Martim de Sá-strand, Paraty-Mirim-staatspark

Koloniale Portugese boukuns - die kerk Igreja de Nossa Senhora das Dores in Paraty

Die deelstaat Rio de Janeiro is die grootste produsent van ru-olie en aardgas in Brasilië, waarby alle olievelde langs die kus van Campos geleë is. Die beduidendste olie-aanlegte en ander infrastruktuurprojekte van die oliebedryf is egter in Macaé gekonsentreer. Ondanks die liberalisering van die Brasiliaanse mark is Petrobras, die grootste sakeonderneming in die land, steeds die grootste verskaffer van ru-olie.

Die ontginning van plaaslike olievelde het in 1973 begin. Die Campos-olieveld is die grootste en snelste groeiende produsent van ru-olie waar Petrobras ook sy grootste beleggings maak. Die olie-reus het sy eie tegnologie vir olieontginning op see ontwikkel wat internasionale erkenning geniet.

Naas die inkomste uit belasting op die oliebedryf trek Rio de Janeiro ook voordeel uit die vestiging van internasionale maatskappye in Brasilië waarvan baie hul plaaslike hoofkwartiere in die stad Rio de Janeiro geopen het.

Toerisme

Die stad Rio de Janeiro is vir die meeste buitelandse toeriste die poort na Brasilië, veral danksy trekpleisters soos die bergpieke en sandstrande, die karnaval- en Nuwejaarfeesvierings. Naas die hoofstad het ook ander nedersettings in die deelstaat die potensiaal om groter getalle binne- en buitelandse besoekers te lok. Langs die Atlantiese kuslyn lok die Costa do Sol en die Costa Verde inheemse en buitelandse besoekers met gewilde strandoorde soos Angra dos Reis, Saquarema, Armação dos Búzios en Cabo Frio. Sommige strande met sterk branders is gewild by branderplankryers.

Die deelstaatregering en stadsregering van Rio de Janeiro is bewus van die beduidende rol wat die toerismebedryf by die ekonomiese ontwikkeling kan speel, maar ondanks 'n aantal maatreëls van die regering se kant af steun die sektor veral op die inisiatief van die privaatsektor. Sodoende word daar min bemarkingsaktiwiteite op oorsese markte uitgevoer en word die volle potensiaal van stad en deelstaat as toeristebestemmings tans nog nie uitgeput nie.

Infrastruktuur

'n Moderne padnetwerk verbind Rio de Janeiro met alle aangrensende deelstate. Sommige snelweë en hoofpaaie, soos die Via Dutra en 'n deel van die BR-101-snelweg wat ook die Rio-Niterói-brug insluit, word deur privaat maatskappye beheer sodat hul gehalte merkbaar verbeter het. Verbeterde instandhouding het egter met die heffing van hoër tolgelde gepaard gegaan.

Aangesien keiser Pedro II die dryfkrag agter die bou van Brasilië se vroeë spoorwegnetwerk was, word die digste spoornetwerk nog steeds in die stad Rio de Janeiro, die vroeëre keiserlike regeringsetel, aangetref. Die spoornetwerk word sowel vir langafstandtreine gebruik wat Rio de Janeiro met die deelstate Espírito Santo en Minas Gerais verbind, asook vir openbare vervoer in metropolitaanse gebiede. Stadstreine is die vernaamste vervoermiddel vir die armer bevolking.

Die seehawens van Rio de Janeiro en Angra dos Reis is respektiewelik die derde en vierde grootste in die land volgens die vrag wat hier gehanteer word. Mineraaluitvoere uit Minas Gerais word hoofsaaklik van Sepetiba af verskeep. Die seehawe van Niterói is minder belangrik vir vraghantering, tog word sy skeepswerwe vir instandhouding gebruik.

Die deelstaat Rio de Janeiro beskik oor twee groot lughawens – die Internasionale Antônio Carlos Jobim-lughawe (dit is na een van Brasilië se bekendste musikante vernoem en het vroeër as Galeão bekend gestaan) hanteer internasionale en langafstandvlugte, terwyl die Santos Dumont-lughawe, wat na Brasilië se lugvaartpionier vernoem is, hoofsaaklik vir binnelandse vlugte na stede soos São Paulo en Belo Horizonte gebruik word.

Energiebedryf

Ofskoon die deelstaat een van die land se vernaamste energieverbruikers is, word die meeste elektrisiteit nie plaaslik opgewek nie en hoofsaaklik uit ander deelstate ingevoer. Daar is 'n klein aantal waterkragsentrales in Rio de Janeiro soos dié van Nilo Peçanha en Pereira Passos, tog is hulle opwekkingsvermoë beperk. Angra dos Reis is die enigste nedersetting in die land waar 'n kernkragsentrale ontstaan het. Die projek dateer uit die 1970's en is in samewerking met die Duitse regering uitgevoer. Oorspronklik is daar beplan om drie kernaanlegte te bou, maar as gevolg van vertragings met bouwerk het boukoste die hoogte ingeskiet sodat uiteindelik net een aanleg voltooi en in bedryf gestel kon word. Dié kragsentrale, Angra I, is dikwels om tegniese redes buite bedryf.

Eksterne skakels

• Governo do Estado do Rio de Janeiro, in Portugees Geargiveer 22 Maart 2007 op Wayback Machine
• Virtuele fototoer deur die stad Rio de Janeiro en sy omgewing Geargiveer 25 November 2012 op Wayback Machine