Ousmane Sembène

Ousmane Sembène (Frans: [usman sɑ̃bɛn]; 1 Januarie 1923 of 8 Januarie 1923 - 9 Junie 2007), wat dikwels in die Franse styl as Sembène Ousmane in artikels en naslaanwerke aangedui word, was 'n Senegalese filmregisseur, vervaardiger en skrywer. Die Los Angeles Times beskou hom as een van die grootste skrywers van Afrika en hy word al dikwels die “vader van die Afrika-rolprentwese” genoem. Ousmane Sembène, afkomstig van 'n Serer-gesin deur sy moeder uit die geslag van Matar Sène, was veral aangetrokke tot godsdienstige feeste, ook die Tuur-fees.

Ousmane Sembène

Vroeë lewe

As seun van 'n visserman, is Ousmane Sembène in Ziguinchor in Casamance gebore as deel van 'n Lebou-gesin. Van kleins af is hy blootgestel aan die Serer-godsdiens, veral die Tuur-fees, waarin hy 'n 'kultusbediende' gemaak is. Alhoewel die Tuuroffergawe van suurmelk aan die voorvadergeeste (Pangool) vereis, het Sembène nie sy verantwoordelikheid as kultusbediende ernstig opgeneem nie en was hy bekend daarvoor dat hy die offerandes aan die voorvaders self gedrink het. Sommige van sy werk vir volwassenes maak gebruik van Serer-temas. Hy is grootgemaak deur sy ouma aan moederskant het. Sy het 'n groot invloed op hom gehad. Vroue speel 'n groot rol in sy werk.

Sembène se kennis van Frans en basiese Arabies bo en behalwe Wolof, sy moedertaal, het gevolg op sy bywoning van 'n madrasa, soos by baie Moslemseuns, en 'n Franse skool tot 1936, toe hy met die skoolhoof bots. Daarna het hy tot 1938 saam met sy pa gewerk - hy was geneig tot seesiekte - en verhuis daarna na Dakar, waar hy 'n verskeidenheid handearbeidwerk verrig het.

In 1944 word Sembène opgeneem in die Senegalese tirailleurs ('n korps van die Franse leër). Sy latere diens in die Tweede Wêreldoorlog was by die Vrye Franse magte. Na die oorlog keer hy terug na sy geboorteland en neem in 1947 deel aan 'n lang spoorwegstaking, waarop hy later sy hoofroman Les Bouts de Bois de Dieu (God se stukke hout) (1960) gebaseer het.

In 1947 het hy op 'n skip geskuil en na Frankryk gegaan, waar hy by 'n Citroën-fabriek in Parys en daarna op die dokke in Marseille gewerk het, en aktief geword het in die Franse vakbondbeweging. Hy het hom aangesluit by die kommunistiese CGT en die Kommunistiese party, wat 'n staking help lei het om die vervoer van wapens vir die Franse koloniale oorlog in Viëtnam te belemmer. Gedurende hierdie tyd ontdek hy die Harlem Renaissanceskrywer Claude McKay en die Haïtiaanse marxistiese skrywer Jacques Roumain.

Vroeë literêre loopbaan

Sembène het baie van hierdie ervarings gebruik vir sy eerste roman in die Frans, Le Docker Noir (Die swart dokwerker, 1956), die verhaal van Diaw, 'n dokwerker van Afrika wat rassisme en mishandeling in die hawe in Marseille in die gesig staar. Diaw skryf 'n roman, wat later deur 'n blanke vrou gesteel en onder haar naam gepubliseer word; hy konfronteer haar, vermoor haar per ongeluk en word verhoor en tereggestel in tonele wat sterk herinner aan Albert Camus se Die Vreemdeling (ook vertaal as Die Buitestander). Alhoewel die boek veral fokus op die mishandeling van immigrante uit Afrika, beskryf Sembène ook die onderdrukking van Arabiese en Spaanse werkers, wat dit duidelik maak dat die situasie net soveel xenofobie as rassisme verteenwoordig. Soos die meeste van sy fiksie, word dit in 'n sosiaal-realistiese modus geskryf. Baie kritici beskou die boek vandag as 'n bietjie gebrekkig; dit het egter Sembène se literêre reputasie begin en hom finansiële ondersteuning gebied om voort te gaan met skryf.

Sembène se tweede roman, O Pays, mon beau peuple! (O land, my mooi mense!, 1957), vertel die verhaal van Oumar, 'n ambisieuse swart boer wat terugkeer na sy geboorteland Casamance met 'n nuwe wit vrou en idees vir die modernisering van die landboupraktyke in die omgewing. Oumar sukkel egter teen die Franse koloniale regering en die sosiale orde in die dorp, en word uiteindelik vermoor. O Pays, mon beau peuple! was 'n internasionale sukses en uitnodigings het van regoor die wêreld ingestroom, veral uit kommunistiese lande soos die Volksrepubliek China, Kuba en die Sowjetunie.

Sembène se derde en bekendste roman is Les Bouts de Bois de Dieu (God se stukkies hout, 1960); die meeste kritici beskou dit as sy meesterstuk, wat slegs deur Xala geëwenaar word. Die roman fiksionaliseer die werklike verhaal van 'n spoorwegstaking op die Dakar-Niger-lyn wat van 1947 tot 1948 geduur het. Hoewel die charismatiese en briljante vakbondwoordvoerder, Ibrahima Bakayoko, die belangrikste figuur is, het die roman geen ware held nie, behalwe die gemeenskap self, wat saamstaan in die moeilikheid en onderdrukking om hul regte te laat geld. Gevolglik bevat die roman byna vyftig karakters in beide Senegal en die naburige Mali, wat die staking uit alle moontlike hoeke toon; hierin word die roman dikwels vergelyk met Émile Zola se Germinal.

Sembène het Les Bouts de Bois de Dieu opgevolg met die (1962) kortfiksieversameling Voltaïque (Stamlittekens). Die bundel bevat kortverhale, verhale en fabels, waaronder "La Noire de ..." wat hy later in sy eerste film sou aanpas. In 1964 stel hy l'Harmattan (Die Harmattan) vry, 'n epiese roman oor 'n referendum vir onafhanklikheid in 'n Afrika hoofstad.

In 1962/'63 studeer Sembène 'n jaar lank rolprentvervaardiging by die Gorky Filmstudio, Moskou, onder die Sowjet-regisseur Mark Donskoy.

Later literêre loopbaan

Met die publikasie van Le mandat, précédé de Vehi-Ciosane (Die geldorder en wit genesis) in 1965, begin die klem van Sembène se werk verskuif. Net soos hy die rasse- en ekonomiese onderdrukking van die Franse koloniale regering met 'n paar novelles voluit aangeval het, het hy sy blik gerig op die korrupte Afrika elite wat daarop gevolg het.

Sembène het hierdie tema voortgesit met die roman Xala uit 1973, die verhaal van 'n El Hadji Abdou Kader Beye, 'n ryk sakeman wat getref word deur wat hy glo 'n vloek van impotensie ("xala" in Wolof) was die aand van sy troue met sy pragtige , jong derde vrou. El Hadji raak obsessief oor die verwydering van die vloek deur besoeke aan marabouts, maar eers nadat hy die meeste van sy geld en reputasie verloor het, ontdek hy die bron as die bedelaar wat buite sy kantore woon, wat hy 'n onreg aangedoen het om sy fortuin te bekom.

Le Dernier de l'empire (Die laaste van die ryk, 1981), Sembène se laaste roman, beeld korrupsie en 'n uiteindelike militêre staatsgreep in 'n nuut onafhanklike Afrika-nasie uit. Sy gepaardgaande novelles uit 1987, Niiwam et Taaw (Niiwam en Taaw), ondersoek steeds sosiale en morele ineenstorting in die stedelike Senegal.

Op sterkte van Les Bouts de Bois de Dieu en Xala word Sembène beskou as een van die leidende figure in die Afrika postkoloniale literatuur. Samba Gadjigo skryf, "Van Sembène se tien gepubliseerde literêre werke is sewe in Engels vertaal"; terwyl die Nigeriese pionierskrywers Chinua Achebe en Wole Soyinka in Engels geskryf het.

Werk in die rolprentbedryf

As skrywer wat gemoeid was met sosiale verandering, wou Sembène 'n wyer gehoor raak. Hy besef dat sy geskrewe werke slegs die kulturele elite sou bereik, maar dat films 'n veel groter Afrika-gehoor kon bereik.

In 1963 vervaardig Sembène sy eerste film, 'n kortfilm genaamd Barom Sarret (The Wagoner). In 1964 maak hy nog 'n kortfilm met die titel Niaye. In 1966 vervaardig hy sy eerste speelfilm, La Noire de..., gebaseer op een van sy eie kortverhale; dit was die eerste vollengte rolprent wat ooit deur 'n Swart regisseur in Afrika suid van die Sahara vrygestel is. Alhoewel dit slegs 60 minute lank was, het die Franstalige film die Prix Jean Vigo gewen, wat onmiddellik internasionale aandag gevestig het op Afrika-films in die algemeen en spesifiek Sembène. Sembène het hierdie sukses opgevolg met die Mandabi van 1968 en sy droom bereik om 'n film in sy moedertaal Wolof te vervaardig.

Later films in Wolof-tale sluit in Xala (1975, gebaseer op sy eie roman), Ceddo (1977), Camp de Thiaroye (1987) en Guelwaar (1992). Die Senegalese vrystelling van Ceddo is ingrypend gesensor, skynbaar weens 'n probleem met Sembène se papierwerk, hoewel sommige kritici meen dat hierdie sensuur meer te doen het met wat as 'n anti-Moslem-inhoud in die film geïnterpreteer kan word. Sembène versprei egter pamflette by teaters waarin die gesensureerde tonele beskryf word en stel die film ongesensor vir die internasionale mark vry. In 1971 maak Sembène ook 'n film in Frans en Diola getiteld Emitaï, wat deelgeneem het aan die sewende Moskou Internasionale Filmfees, waar dit 'n silwerprys gewen het. Dit is ook in die hele Wes-Afrika verbied. Sy film Xala van 1975 is ingeskryf vir die 9de Moskou Internasionale Filmfees.

In 1977 word sy film Ceddo by die 10de Moskou Internasionale Filmfees ingeskryf. In dieselfde jaar was hy lid van die jurie tydens die 27ste Berlynse Internasionale Filmfees. Tydens die 11de Moskou Internasionale Filmfees in 1979 word die eerbewys vir die bydrae tot die film toegeken.

Herhalende temas van Sembène se films is die geskiedenis van kolonialisme, die gebreke in godsdiens, die kritiek op die nuwe Afrika-bourgeoisie en die krag van Afrikavroue.

Sy laaste film, die rolprent Moolaadé in 2004, het toekennings gewen tydens die Cannes-rolprentfees 2004 en die FESPACO rolprentfees in Ouagadougou, Burkina Faso. Die film, wat in 'n klein Afrika dorpie in Burkina Faso afspeel, het die omstrede onderwerp van vroulike genitale verminking ondersoek.

Hy is die onderwerp van die 2015 dokumentêre film, Sembene!.

Sembène speel gereeld klein rolle in sy films. Byvoorbeeld, in Mandabi speel hy die briefskrywer by die poskantoor.

Dood

Ousmane Sembène is op 9 Junie 2007 op 84-jarige ouderdom oorlede. Hy was sedert Desember 2006 sieklik en sterf in sy huis in Dakar, Senegal, waar hy begrawe is in 'n kleed versier met Koranverse. Sembène is oorleef deur drie seuns uit twee huwelike.

Seipati Bulane Hopa, sekretaris-generaal van die Pan African Federation of Filmmakers (FEPACI), beskryf Sembène as "'n lig wat die fakkel aansteek vir gewone mense om die pad van lig te loop ... 'n stem wat sonder aarseling gepraat het, 'n man met 'n onberispelike talent wat sy artistieke beginsels onwrikbaar vasgehou het en dit met groot integriteit en waardigheid gedoen het."

Suid-Afrika se Pallo Jordan, voormalige minister van kuns en kultuur, het verder gegaan met die lofprysing van Sembène as "'n afgeronde intellektuele en 'n buitengewoon gekweekte humanis... 'n ingeligte sosiale kritikus [wat] 'n alternatiewe kennis van Afrika aan die wêreld verskaf het."

Werk

Boeke

• Le Docker noir (roman) – Paris: Debresse, 1956; new edition Présence Africaine, 2002; vertaal in Engels as The Black Docker, London: Heinemann, 1987.
• O Pays, mon beau peuple! (roman) – 1957
• Les bouts de bois de Dieu (roman) – 1960; vertaal in Engels as God's Bits of Wood, London: Heinemann, 1995.
• Voltaïque (kort verhale) – Paris: Présence Africaine, 1962; vertaal in Engels as Tribal Scars, Washington: INSCAPE, 1975.
• Xala (roman) – Paris: Présence Africaine, 1964.
• Le mandat, précédé de Vehi-Ciosane – Paris: Présence Africaine, 1966; vertaal in Engels as The Money-Order with White Genesis, London: Heinemann, 1987.
• L’Harmattan (roman), Paris: Présence Africaine, 1973.
• Le dernier de l'Empire (roman) – L'Harmattan, 1981; vertaal in Engels as The Last of the Empire, London: Heinemann, 1983; "a key to Senegalese politics" – Werner Glinga.
• Niiwam – Paris: Présence Africaine, 1987; vertaal in Engels as Niiwam and Taaw: Two Novellas (Oxford and Portsmouth, N.H.: Heinemann, 1992).

Geselekteerde filmografie

• Borom Sarret (1963)
• Niaye (1964)
• La Noire de...(1966)
• Mandabi (1968)
• Emitaï (1971)
• Xala (1975)
• Ceddo (1977)
• Camp de Thiaroye (1988)
• Guelwaar (1992)
• Faat Kiné (2000)
• Moolaadé (2004)