Sue van Waart

Sue van Waart (*31 Maart 1931 – † 2 Augustus 2009) was ’n Afrikaanse skrywer, veral bekend vir haar boeke oor die Oos-Kaap en Klein-Karoo.

 Lewe en werk

Vroë lewe en herkoms

Elizabeth Susanna (Sue) Vermeulen is op 31 Maart 1931 in Pietermaritzburg gebore as die oudste van twee kinders van Jan Walters Vermeulen van Viljoenskroon en Johanna Jacoba Naudé van Parys. Haar enigste suster is Debora Jacoba Retief Noordman.

Opleiding

Sy matrikuleer aan die Port Natal Hoërskool in Durban, waarvan haar ma in Sue se kleuterjare ’n medestigter was. Hierna studeer sy verder aan die plaaslike universiteit in Durban vir ’n B.A.-graad met Engels en Afrikaans-Nederlands as hoofvakke, maar voltooi nie die graad nie weens ernstige siekte in haar finale kwartaal. In 1950 verwerf sy dan ’n onderwysdiploma aan die Natal Business College.

Loopbaan

Aan die einde van 1950 tree sy as leerling in diens van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK) in Durban en word dan in 1951 verplaas na die SAUK se program SAUK Radiobulletin. In die middel van 1951 begin sy by die Publisiteitsafdeling van Springbok Radio werk en aan die einde van 1951 bedank sy by die SAUK om by P.N. Barrett Advertensiemaatskappy ’n pos as kopieskrywer in hulle radio-afdeling te beklee. In 1954 trou sy met die landmeter Henri van Waart van Pretoria en hulle verhuis na Knysna, waar haar man vennoot is in ’n private praktyk. Hier vra die legendariese Suid-Kaapse koerantbaas Charlie Sayers haar om by sy George and Knysna Herald aan te sluit en die Knysna-deel te behartig en so word sy vir die eerste keer koerantjoernalis.

Haar man se firma se praktykgebied was die Klein Karoo, Suid-Kaap se Tuinroete en ’n groot deel van die Langkloof. Hulle trek dus later na Oudtshoorn, waar sy drie en ’n half jaar lank senior Engels onderwyseres by die Hoër Meisieskool op Oudtshoorn is. Sy doen ook tydelike werk as tikster en is sekretaresse van die Christelik-Maatskaplike Raad en die Oudtshoornse Kultuurraad. Op Oudtshoorn stig sy die eerste Heemkring in die land en is ook stigter van die Oudtshoornse Leeskring. In 1959 word die egpaar se dogter (Reinarda) gebore en in 1960 hulle seun (Johannes). Wanneer die kinders groter is, sit sy haar joernalistieke werksaamhede voort en is deurentyd korrespondent vir verskeie koerante, soos die Sondagkoerant Die Beeld, sy opvolger Rapport, Sunday Times, Die Burger, Die Transvaler en die SAUK se nuusdienste. Sy is ook stigtersredaktrise van Swartberger, Kommandement Suid-Kaapland se mondstuk, waarvoor sy ’n aanprysings-oorkonde verwerf. In 1968 dien sy weer voltyds as joernalis en wel op die redaksie van die Oudtshoorn Courant, waar sy saam met die eienaar Alan Knott-Craig die enigste redaksielede is. Sy is daarna betrokke by die herstigting van Het Suidwesten vir die Tuinroete en werk vir hierdie koerant vanaf 1979, toe die gesin na Plettenbergbaai verhuis. In 1985 word hierdie koerant verkoop. Sy skryf gereeld artikels vir tydskrifte soos Die Huisgenoot, Landbouweekblad, Sarie, Die Brandwag en die Tydskrif vir Afrikaanse Volks- en Kultuurkunde. Die SAUK stel haar aan op Monitor-Spitstyd en daaruit volg bydraes oor haar ingesamelde kontreiverhale vir die rubrieke Dagjoernaal en Vrouerubriek. Na aandrang om hierdie verhale in boekvorm te publiseer, bedank sy haar joernalistieke loopbaan en wy haar voltyds aan haar skryfwerk.

Latere jare en sterfte

Na haar man Henri se dood op Plettenbergbaai in 1996 trek sy na Santos Haven op Mosselbaai. Haar dogter woon op Mosselbaai en haar seun op Stellenbosch. Sy is op 2 Augustus 2009 op Mosselbaai aan ’n hartaanval oorlede.

Skryfwerk

Terwyl sy op Oudtshoorn woon, kom sy in aanraking met kinders in haar klas wat in die volstruispaleise groot word en sy wil meer daarvan weet. Sy kry egter nie geskikte leesstof nie en begin dan om die mense se stories op band op te neem. So begin haar navorsing in die kontrei en sy geskiedenis. Op die SAUK se Dagjoernaal en Vrouerubriek bied sy haar ingesamelde kontreiverhale aan. Dit lei tot ’n aandrang van Gert Basson van J.P. van der Walt Uitgewers om hierdie verhale in boekvorm te publiseer, waarna sy haar joernalistieke loopbaan laat vaar en haar voltyds aan skryfwerk wy.

Kontreiverhale

Haar eerste boek is Swartberg en sy mense, waarin sy talle verhale van die mense in die Klein Karoo gebied oorvertel. Hierdie verhale is almal op die waarheid gegrond, maar sy bied dit doelbewus nie aan as geskiedenis nie en gee dit eerder weer soos dit oorvertel word, of dit stertjies bygekry het of nie. So kry die ryk agtergrondgeskiedenis van die landstreek sy eie stem en aard, terwyl die verhale wat opgeteken is, almal so onderhoudend is dat dit tot die Afrikaanse folklore behoort.

Paleise van die pluime bevat verhale oor Oudtshoorn, veral uit die dae van die groot opbloei uit die volstruisveerbedryf aan die begin van die twintigste eeu. Sy lig die sluier oor die interessante en aktiewe Joodse gemeenskap van “Klein Jerusalem”, soos Oudtshoorn ook destyds bekend was, en beskryf buitengewone karakters maar ook gewone boeremense, arbeiders en ambagsmanne. Die ongekende rykdomme en asemrowende volstruispaleise word gekontrasteer met die pondokke, armoede en ellende toe die eens florerende veremark plotseling in duie stort. Paleise van die pluime word in 1990 genomineer vir die Rapportprys en in 2001 in een band saam met Swartberg en sy mense heruitgegee.

Kannalandse kameë bevat verdere verhale oor die Kannaland (die oudste naam vir die gebied tussen die Klein Swartberge en die Outeniekwas, insluitende Oudtshoorn en omstreke), waarin sy hierdie keer goed gebruik maak van bandopnemers en transkripsie om selfs groter outentisiteit aan die vertellers te verleen. Veral insiggewend is haar hoofstuk oor Juffrou Saartjie (Sarah Goldblatt), wat Langenhoven se minnares was en bewaarder van sy letterkundige nalatenskap. Kannalandse kameë word in 1991 vir die Rapportprys genomineer.

Briewe uit die Tuin van Eden bevat streekstories uit die Suid-Kaap in die omgewing van Plettenbergbaai en George. Die Knysnabos en sy werkers, die kortstondige goudstormloop by Millwood naby George asook die legende van George Rex van Knysna kry almal ’n beurt. Nie net die mense van die streek nie, maar ook die fauna en flora en gebeurtenisse in die verre en meer onlangse verlede word beskryf. Hierdie boek is geskryf in die vorm van briewe gerig aan Abraham H. de Vries.

Die goue kameelvoël is ’n opdragwerk vir Klein-Karoo Landboukoöperasie se vyftigste bestaansjaar en word ook in Engels uitgegee as The golden camel and the story of the Klein Karoo. Hierin verhaal sy die geskiedenis van die koöperasie en van die volstruisbedryf in die Klein Karoo.

In Outeniqualand – Plek van melk en heuning is dit die mense en streek van George en omgewing wat aan die beurt kom. Die oorspronklike Outeniquas (Khoisan) was eens die alleenheersers in hierdie streek en sy begin die verhale reeds in hierdie tyd. Die oorsprong en geskiedenis van die bekende pas tussen Oudtshoorn en George kry ook ’n beurt, soos die geskiedenis van die Fancourt weeldeoord van vandag, gebou op die landgoed van Henry Fancourt White. George se oorsprong is hoofsaaklik aan hout te danke en sy speur ook hierdie geskiedenis na.

Die Hel – Vallei van die leeus vertel die verhaal van die Gamkaskloof in die Swartberge, algemeen bekend as Die Hel. Weens die feitlik onbegaanbare terrein het menige inwoner nooit buite die vallei gekom om met die buitewêreld kennis te maak nie en was ondertrouery tussen die families aan die orde van die dag. Sy neem die geskiedenis terug na die Khoi en die San wat mekaar daar probeer uitdryf het, totdat die wit mense op onbekende wyse die plek ontdek het. Hierdie gebeurtenis het ’n wesenlike verandering aan die streek gemaak, soos ook die koms van die motorpad. Die mense van hierdie onbegaanbare vallei en hulle tradisies en leefwyse word in talle vertellings deur die inwoners self geskets.

Mosselbaai: Seepoort van die tuinroete gaan haal die storie oor Mosselbaai ver terug in die verlede en vertel van Mosselbaai se mense deur die eeue, hul leefwyse en doen en late. Besondere karakters word aan die leser voorgestel, sommige van wie se bydraes dikwels ver oor ons landsgrense heen gestrek het.

In Zitzekamma – Boomkatedraal van die Tuinroete is dit veral die boswêreld wat aandag kry. Saam met die natuurbeskrywings is daar staaltjies, verhale, die geskiedenis van die kontrei en vertellings van ou inwoners van die gebied. Sy gaan haal die geskiedenis ver en beskryf die Fenisiese seevaarders van voor die Christelike jaartelling, vroeë skipbreukelinge, die destydse Strandlopers, die San en Khoi van lank gelede en die inwoners van statige herehuise.

Geselsies uit huis, paleis en kombuis is haar laaste boek. Dit bevat tekste oor vele van die streke waaroor sy reeds geskryf het (Oudtshoorn, die Hel, die Tsitsikamma, seestories veral uit Plettenbergbaai), maar beskryf ook die geskiedenis, mense en omgewing van Pacaltsdorp. Die onderliggende bou van die stories is die waardesisteme wat mense en gemeenskappe menslik laat bly het, selfs in tye van nood.

Versamelbundels

Van haar verhale word in versamelbundels opgeneem, waaronder Uit die kontreie vandaan en Alles goed en wel, saamgestel deur Abraham H. de Vries en Spekskiet van Dineke Volschenk. Vele van haar boeke word ook in Engels vertaal.

Eerbewyse

In 1996 ontvang sy die Erepenning vir Afrikaanse Volkskultuur van die Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging (ATKV) en die Genootskap vir Afrikaanse Volkskunde

Publikasies

Werke wat uit haar pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
1989	Swartberg en sy mense
1990	Paleise van die pluime
1991	Kannalandse kameë
1993	Briewe uit die Tuin van Eden
1995	Die goue kameelvoël en die verhaal van die Klein Karoo
1998	Outeniqualand – Plek van melk en heuning
2000	Die Hel – Vallei van die leeus
2001	Swartberg en sy mense – Paleise van die pluime
2002	Mosselbaai – Seepoort van die Tuinroete
2006	Zitzekamma – Boomkatedraal van die Tuinroete
2008	Geselsies uit huis, paleis en kombuis

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe
• 2006

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Commendatio by die oorhandiging van die Erepenning vir Afrikaanse Volkskultuur aan Suevan Waart (30 Maart 1996). Tydskrif vir Volkskunde en Volkstaal. Jaargang 52 no. 2 November 1996

Internet

• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2009/08/04/SK/5/skTISHAvanwaart.html^{[dooie skakel]}
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 23 Mei 2012: www.litnet.co.za
• Steyn, Tisha Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2009/08/08/SK/10/skTISHAdiens.html
• Steyn, Tisha Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2009/08/06/VB/8/skTISHAsue_1701.html^{[dooie skakel]}