George Rex

George Rex (Londen, Engeland, 29 Augustus 1765 – Melkhoutkraal, Knysna, Kaapkolonie, 3 April 1839) was ’n handelaar en grondeienaar, en die grondlegger van die dorp Knysna in die Wes-Kaap.

George Rex
Gebore	29 Augustus 1765 Londen, Engeland
Sterf	3 April 1839 Melkhoutkraal, Knysna, Kaapkolonie
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Handelaar, grondbaron
Bekend vir	Grondlegger van Knysna
Eggenoot	Twee houvroue
Kinders	13
Ouer(s)	John Rex en Sarah
Geloof	Anglikaans

Rex was die oudste van die vier kinders van John Rex (oorlede 1788), 'n welvarende brouer van Whitechapel, en sy eggenote, Sarah. Nadat hy besluit het om 'n wetsloopbaan te volg, is tydens sy studiejare aansienlike bedrae geld deur sy vader aan hom voorgeskiet, wat ongetwyfeld bygedra het tot sy rykdom later aan die Kaap. Op 11 November 1786 ontvang hy van die Doctors Commons in Londen 'n vergunning om as notaris te praktiseer. Met die eerste Britse besetting van die Kaap in 1795, is 'n vise-admiraliteitshof in die lewe geroep waarin Rex in Januarie 1797 as balju aangestel word.

Na die Kaap

Met sy aankoms in Oktober het hy ook publieke notaris van die goewerneur van die Kaap geword. Die volgende vyf jaar was Rex verdiep in sy amptelike pligte, veral as staatsadvokaat in etlike belangrike krygsrade. In Oktober 1800 het hy die landgoed en huis Schoonder Zigt (ook Schoonderzicht geskryf) in Kaapstad van die weduwee Freislich gekoop en hier het hy saam met sy minnares, Johanna Rosina Ungerer, en haar kinders huis opgesit. Johanna Ungerer (wat blykbaar van Bengaalse afkoms was) word in sekere bronne beskryf as 'n weduwee en in 'n doopregister van 1807 as Johanna Rosina van de Caap. Daar kan geen familieverband vasgestel word tussen haar en die enigste twee volwassenes (twee broers) met die naam Ungerer wat voor 1800 aan die Kaap was nie. Daar bestaan geen Kaapse rekord van haar huwelik of die geboorte van haar kinders nie. Blykbaar was daar vyf: Emmerentia (later met ene Van Wyngaard getroud), Hendrik Christiaan, Carolina Margaretha, Anna en Christina (Maria?), later vermoedelik met ene Newell getroud.

Eerste vier kinders

In Schoonder Zigt is die eerste van Rex se vier kinders uit hierdie verbintenis gebore. Die kinders was: Edward Rex (1801–1879), boer by Knysna, ongetroud oorlede; John Rex (1802–12 Augustus (of Julie) 1858), boer en sakeassistent van sy vader, in Kaapstad getroud (12 Augustus 1845) met Susanna Margaretha Muller (1813–1893); Elizabeth Caroline (Betsy) Rex (22 Februarie 1804–1877), gedoop in die NG kerk Swellendam op 25 Desember 1807, ongetroud oorlede; Jacob Govert Rex (1805–1882), boer van Woodbounie, Knysna, in 1849 in Knysna se Anglikaanse kerk getroud met Frances Augusta Wentworth.

Op Knysna

Die eerste setlaars van die Knysna-gebied is almal daarheen gelok deur die natuurlike skoonheid, maar wanneer hulle eers daar was, het die moeilikhede gou begin. Die byna onmoontlik kommunikasielyne met die buitewêreld het dit makliker laat lyk om in die gebied te kom as daar uit. Net ’n Suid-Afrikaans vervaardigde ossewa, gemaak van die hardehout in die plaaslike woud, kon die uitdagende trek van George na Knysna destyds baasraak. Die eerste nedersetters – Van Huysteen, Van Rooyen, Jerling, Read, Meeding, Weyer, Barnard, Vosloo, Terblans en enkele ander uit die dae van die Nederlandse bewind, het almal vir hulself uitstekende plase uitgesoek. Van dié plase was Melkhoutkraal ongetwyfeld die beste. Dis oorspronklik in 1770 aan Stephanus Terblans toegeken en het die hele kom wat die Knysna-strandmeer bevat het, ingesluit. Ná Terblans se dood het sy weduwee die plaas in 1796 aan haar tweede man, Johan van Lindenbaum, verkoop. Hy het dit aan die handelaar Richard Holiday verkoop, maar dié is in 1802 oorlede.

Toe die Kaap in 1803 aan die Bataafse Republiek teruggegee word, is die betrekkings wat Rex beklee het, afgeskaf. Hy begin toe boer om 'n bestaan te maak. In Februarie 1804 word Schoonder Zigt verkoop en twee maande later het hy die plaas Melkhoutkraal gekoop. In Augustus ken die Bataafse Republiek is 4 000 acres oos van Melkhoutkraal aan Rex toe en teen November 1804 kon hy rapporteer dat daar reeds "33 slawe aan die werk is". Om dié plaas te bereik, het Rex ’n koetsrit op ’n deftige skaal onderneem. Sy gesellin en hul vier kinders het saam met hom in die koets gery wat deur ses voortreflike perde getrek is en waarop ’n embleem aangebring is. Saam met dié koets het ’n geselskap vriende en werknemers gereis. Mense langs die pad het dié amper koninklike optog verwonderd gadegeslaan en selfs die naam George Rex het hulle laat wonder of dit nie dalk ’n adellike op reis was nie. Sy leefstyl en deftige houding het die inwoners van die Kaap, veral op Knysna, oortuig dat hulle met iemand van koninklike afkoms te doen gehad het en baie uitgelese besoekers het by hom aan huis gekom.

Die orige 35 jaar van sy lewe bly Rex in Knysna. Mettertyd koop hy nog plase, totdat hy eiendomme rondom die lagune met 'n totale oppervlakte van ongeveer 25 000 acres besit, onder meer byvoorbeeld verskeie ou leningsplase waaraan hy later nuwe name gee: Welbedacht (Eastford), Sandkraal (Westford) en De Poort (Portland). Sy huis, wat uit ses hoofgeboue bestaan het, is op Melkhoutkraal gebou en het spoedig 'n gewilde bymekaarkomplek geword. Goewerneurs, regters, staatsamptenare, militêre en vlootoffisiere, sendelinge, wetenskaplikes en reisigers is almal swierig daar onthaal.

In 1814 het William Burchell Melkhoutkraal besoek en 'n nuwe plantsoort, Streptocarpus rexia, na sy gasheer genoem. Rex het hom beywer vir die ontwikkeling van die plaaslike bronne van die Knysna-gebied, veral die houtnywerheid. In 1817 is die vlootowerheid oorreed om die strandmeer vir skepe oop te stel en al strand die eerste skip wat dit binnevaar, die HMS Emu, het skepe voortaan dikwels daar aangedoen om timmerhout in te skeep vir die vlootwerf by Simonstad. Die jaar daarop is 'n loods by die lagune gestasioneer. Rex se eie skip van 80 t (127 t volgens ’n ander bron), die stinkhoutbrik Knysna, wat gebou is by Westford aan die Knysnarivier, is in 1831 te water gelaat as aanvullende vaartuig vir die toenemende kushandel, wat die lagune meer as 'n eeu lank 'n florerende hawe sou maak tot die dorp per spoor met die binneland verbind is en die hawe in onbruik verval het.

In November 1836, terwyl dit deur die regering bevrag is, het die Knysna die eerste skip geword wat die monding van die Buffelsrivier besoek, waar Rex se tweede seun, John, land en vrag inskeep. In 1837 is die plek Port Rex gedoop, maar tien jaar later word dit deur die goewerneur, sir Harry Smith, na Oos-Londen verander. Vyftig jaar nadat hy te water gelaat is, het die Knysna steeds diens gedoen waar hy steenkool aan die kus van Engeland vervoer het.

Die ontwikkeling van Knysna-hawe

Rex se graf in Knysna

Knysna as ’n hawe sou blykbaar ’n oplossing bied vir die probleem van vervoer tussen die nedersetting en die buitewêreld. James Callander het die opmeting behartig. Daar is bevind die projek is uitvoerbaar en op 11 Februarie 1817 het die vlootvervoerbrik die HMS Emu ’n poging aangewend om die strandmeer binne te vaar. Die vaartuig het ongelukkig ’n versonke rots getref terwyl dit die koppe binnegvaar het en is so erg beskadig dit op die strand moes laat loop word binne-in die ingang. Niemand het verdrink nie. ’n Twee vlootvaartuig is inderhaas van die Kaap gestuur om die bemanning en vrag te red. Kaptein Wallis van die Podargus het sending suksesvol voltooi en in en uit by die strandmeer gevaar. Hy het daarna so gunstig berig oor die hawe en die reusewoude dat die vloot besluit het om hier met skeepsbou te begin. Rex het dadelik 16 ha grond geskenk wat aan die strandmeer front. Op dié plek, wat Melville genoem is, is hard gewerk om ’n groot brik te bou van plaaslike hout. Ongelukkig het ’n brand die boeg beskadig toe dit nog op sy skeepsboustellasie gestaan het en dié onderneming is laat vaar. Knysna se hawe het sy beslag gekry ondanks dié terugslag. Tot sy dood op 3 April 1839 het 162 skepe by Knysna aangedoen, waarvan net vier skipbreuk gely het.

Entrepreneur

Die Anglikaanse kerk St. George, Knysna. John Rex het die hoeksteen van dié kerk in 1849 gelê. Dis gebou op grond wat sy vader geskenk het. Bouwerk het in 1850 begin, 11 jaar ná Rex se dood, en is gegrond op ’n plan wat Sophia Gray aangepas het by die plaaslike gemeente se behoeftes.

Op sy landgoed het Rex baie Iandboukundige proefnemings uitgevoer, onder meer die kweek van hennep, vlas en tabak. 'n Poging om sy te produseer slaag egter nie, hoewel een bron melding daarvan maak dat sy dogter met sywurms se sy gespin het. Van net soveel belang was die aanteel van diere, veral perde, beeste en skape en uit Nieu-Suid-Wallis is merinoskape ingevoer om die plaaslike bloedlyn te verbeter. Nog 'n onderneming waarin hy 'n wakker belangstelling getoon het, was 'n Anglikaanse kerk op Knysna. Hiervoor skenk hy 'n morg grond, hoewel die eintlike oordrag en voltooiing van die gebou, volgens ’n plan van Sophia Gray, biskop Robert Gray se eggenote, eers ná sy dood geskied het.

Rex is op Melkhoutkraal oorlede en is begrawe in 'n eenvoudige graf op die landgoed, 'n kwartmyl wes van sy ou opstal. Ooreenkomstig sy testament is die landgoed verkoop en die opbrengs onder sy familielede verdeel. Rex was nooit getroud nie.

Kinders by tweede houvrou

Ná die dood van sy eerste minnares, Johanna Rosina, omstreeks 1807, het hy as tweede geneem 'n dogter van die eerste, Carolina Margaretha Ungerer, toe sowat 15 jaar oud, en waarskynlik (omstreeks 1793) in die Ooste gebore is en op 17 April 1866 op Knysna oorlede is. Uit hierdie verbintenis, wat vermoedelik van 1808 af dateer, is die volgende nege kinders gebore, wat almal op George gedoop is:

1. Anne Rex, gebore op 8 Junie 1809 en op 17 Augustus 1813 in die NG kerk gedoop; in 1839 ongetroud oorlede op Knysna ná 'n aanval van masels;
2. Frederick Rex, gebore op 30 Augustus 1811, gedoop 17 Augustus 1813; later landmeter in die Oranje-Vrystaat;
3. Carolina (Caroline) Rex, gebore op 7 Augustus 1813, gedoop 17 Augustus 1813; in Februarie 1833 getroud met T.H. Duthie; oorlede 1878;
4. Christina Wilhelmina Rex, gebore op 17 September 1815, gedoop 9 Augustus 1818; getroud met Coenraad Nelson; oorlede 1879;
5. Louisa Georgina Rex, gebore op 4 Mei 1818, gedoop 9 Augustus 1818; getroud met eerw. Charles Bull, M.A.; die egpaar woon in North Woolwich, op die Falkland-eilande en in Londen; oorlede 1889;
6. George Rex, gebore op 4 Februarie 1822, gedoop 17 Maart 1825; getroud met Julia (Jessie) Wentworth en 'n boer op Knysna; oorlede 1899;
7. Sarah (Sally) Rex, gebore op 29 April 1824, gedoop 17 Maart 1825; getroud op George op 29 April 1843 met Robert Henry Cholmondeley Atkinson, M.A.; oorlede 1881;
8. Maria Rex (1826–1900), gedoop 20 Januarie 1827, op 13 Desember 1847 getroud met John Fisher Sewell, 'n seekaptein en boer;
9. Thomas Henry Rex, gebore 24 Julie 1834, gedoop 18 Januarie 1836; 'n boer, ongetroud oorlede (1874).

Waardering

Hoewel, sover bekend, daar geen portret van Rex bestaan nie, was hy glo kort en geset met 'n blosende gelaatskleur. Hy was 'n hartlike, joviale gasheer, aan wie talle reisigers in hul geskrifte hulde gebring het. Hy word ook beskryf as iemand met ’n voortreflike voorkoms, goed opgevoed, suksesvol en intelligent, maar uiters swygsaam. Reeds gedurende sy leeftyd was daar gerugte, wat tot vandag toe die ronde doen as deel van die familieverhaal, dat Rex die oudste seun was van George III van Engeland se morganatiese huwelik (’n huwelik tussen ’n adellike man en ’n vrou van laer stand wat haar stand behou en wie se kinders geen rang of besittings van die vader erf nie) met die Kwaker Hannah Lightfoot. Vir hierdie gerugte is daar tot nog toe geen enkele aanvaarbare bewys aangevoer nie, hoewel daar meermale pogings aangewend is om dokumentêre bewyse te vind vir hierdie skilderagtige familielegende; genetiese toetse het dié bewering in 2004 wel weerlê.

Bronne

• (af) De Kock, W.J. en Krüger, prof. D.W. 1972. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (en) Bulpin, T.V. 2001. Discovering Southern Africa. Muizenberg: Discovering Southern Africa Productions cc.

Sien ook

• Mabel Malherbe, 'n agterkleindogter en die tweede vrou wat tot die Suid-Afrikaanse Volksraad verkies is.

Eksterne skakels

• (en) Rex descendant claims to be legitimate heir to the British throne. URL besoek op 15 Oktober 2015.