Mabel Malherbe

Mabel Catherine Malherbe (Pretoria, Transvaal, 9 Augustus 1879 – Roodewal, Nelspruit, 1 Februarie 1964) was ’n Suid-Afrikaanse politikus, joernalis, die tweede vrou wat tot die Volksraad verkies is en die eerste burgemeesteres van ’n Suid-Afrikaanse stad (Pretoria).

Mabel Malherbe
'n Potloodskets van Mabel Malherbe
Gebore	Mabel Catherine Malherbe 9 Augustus 1879 Pretoria, Transvaal
Sterf	1 Februarie 1964 (op 84) Nelspruit, Transvaal
Nasionaliteit	Suid-Afrikaans
Beroep	Politikus, joernalis
Politieke party	Nasionale Party Verenigde Party Afrikanerparty
Eggenoot	Kenne Malherbe
Kinders	Een seun, een dogter

C. Pretorius skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek: "Ofskoon klein en fyn van persoon, was Malherbe 'n vrou met merkwaardige dryfkrag en vasberadenheid, maar ook met 'n diepe deernis vir haar medemens. Volgens die skryfster M.E.R. wat haar goed geken het, was dit haar geaardheid om te help en te gee aan dié wat moes ontbeer, en kon sy gebrek nêrens gesien het sonder om dit te probeer verhelp nie." Anna Neethling-Pohl sê sy was as jong vrou fyn, aantreklik, lewenslustig en idealisties. Al was sy later ’n bekende openbare figuur, het min mense haar regtig intiem geken. Sy was terughoudend en van haar vriende het haar as “intimiderend” beskryf. Nietemin was almal dit eens dat sy ’n vrou met ontsaglike integriteit was. Sy het vroue, veral Afrikanervroue, se belange deurentyd op die hart gedra en bevorder, en ’n onmiskenbare rol gespeel, deur haar politieke bedrywighede en haar redakteurskap van Die Boerevrou, om Afrikaanse vroue op die moderne lewe in die 20ste eeu voor te berei.

Herkoms en opleiding

Malherbe was 'n susterskind van die skrywer en digter Eugène Marais.

’n Skets van Rustenburg House, deur Montrose Cloete. Die Hoër Meisieskool Rustenburg, waar Malherbe gematrikuleer het, is onder meer in dié gebou gehuisves tot sy verskuiwing in 1932 na die Erinville-landgoed. Die laerskool gebruik steeds Rustenburg House.

Malherbe was die dogter van Frans Christopher Muller Rex en sy vrou, Gezina Constantia (Jess) Marais. Haar oupagrootjie aan vaderskant was die entrepreneur George Rex (29 Augustus 1765 – 3 April 1839), die stigter van Knysna en luidens gerugte van destyds ’n buite-egtelike kind van koning George III, hoewel genetiese toetse dié bewering in 2004 weerlê het. George Rex het geweier om hom aan die huwelikswette van die Kaapkolonie te onderwerp en het dus vier buite-egtelike kinders gehad by ’n vrygemaakte slavin, Johanna Rosina van der Caap, en daarna nog nege by een van haar dogters, Carolina Margaretha Ungerer, 'n kind van Johanna by ’n gewese eienaar.

Malherbe se moeder was ’n suster van die digter en skrywer Eugène Marais (9 Januarie 1871 – 29 Maart 1936). Haar oupa aan moederskant was Jan Nielen Marais, lid van die Transvaalse regering onder pres. T.F. Burgers. Jan en Catharina Marais het in 1868 van ’n plaas naby Stellenbosch na Pretoria verhuis. Hulle het ses dogters en vier seuns gehad. Eugène Marais was die jongste seun.

In Transvaal het die Marais-gesin hoofsaaklik met Engelssprekendes en oud-Kapenaars omgegaan. Hulle kon Engels vlot praat en het dit ook graag gedoen. Hulle het blykbaar nie goed oor die weg gekom met Afrikaners nie en het ook nie ’n hoë dunk van pres. Paul Kruger gehad nie omdat hy te onverfynd en boonop ’n Dopper was. Weens haar vader, Frank, met wie haar moeder in 1874 getroud is, se drankprobleem was daar gedurig spanning in die Malherbe-huishouding, wat daartoe gelei het dat hy Karoo toe verhuis en daar redakteur van ’n Nederlandse koerant geword het, al was sy huistaal Engels. Jess was ’n sterk vrou en het haar drie kinders (daar was ook nog die seuns Percy en Herbert) alleen onderhou deur ’n losieshuis en klein melkery te bedryf. Met haar moeder het Malherbe gereeld vasgesit.

Malherbe het haar skoolopleiding in haar geboortestad begin en aan die Hoër Meisieskool Rustenburg in Rondebosch, Kaapstad, voltooi, dieselfde skool waar die eerste vrou in die Volksraad, Leila Reitz, matriek in 1905 in die eersteklas geslaag het. Malherbe het op skool besluit om verslaggewer te word en ná matriek self gereël om by ’n Engelse dagblad opgelei te word, maar haar ma was sterk daarteen gekant dat Malherbe in ’n kantoor sou gaan werk en het haar per telegram huis toe gebied.

Op 17 was sy terug in Pretoria waar sy af en toe beriggies vir koerante geskryf het. Terwyl sy vir mev. Grobler, eggenote van pres. Kruger se sekretaris, Piet Grobler, Engelslesse gegee het, het sy in aanraking met die president gekom, enkele kere by hom aan huis gekuier en ’n groot bewondering vir die stil, sterk en ruwe leier ontwikkel. Die Jameson-inval was ’n keerpunt in haar politieke denke, want dit het haar selfs nog voor die Tweede Vryheidsoorlog tot Afrikaner-Nasionalisme bekeer.

Driejarige Oorlog en daarna

Malherbe het 'n driejarige kurses in Haarlem, die hoofstad van Noord-Holland, van omstreeks 1901 tot 1904 gevolg. Hierdie fotochroom van die Haarlemse stadsaal dateer van omstreeks 1895.

Gustav Preller was een van die Pretoriase intellektuele met wie Mabel en Kenne Malherbe bevriend was.

Vervul met die behoefte om haar land te dien, het sy haar met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog in 1899 by die Rooi Kruis aangesluit. Sy het eers in Pretoria en daarna op die trein tussen die hoofstad en Modderspruit verpleegwerk gedoen. Tydens die uitvoering van haar pligte het sy haar toekomstige man, Kenne N. De Kock Malherbe, ’n prokureur, ontmoet. Op haar laaste besoek aan Modderspruit het hulle verloof geraak. Toe haar familie tydelik op Gordonsbaai gaan woon ná die besetting van Pretoria op 5 Junie 1900 deur die Britse troepemagte, het sy daarin geslaag om met die hulp van die groot Kaapse weldoener Marie Koopmans-de Wet op die Duitse skip Hertzog na Nederland te gaan, waar sy in die Diakonessehuis in Haarlem 'n driejarige kursus in verpleging gevolg het. In Nederland het haar groot lewensdoel vorm aangeneem: om alles in haar vermoë te doen om haar volk se verlore vryheid terug te help wen.

Reeds in die jare onmiddellik ná haar terugkeer in Pretoria in 1904 het Malherbe groot belangstelling in die openbare lewe en in die lot van die minderbevoorregtes getoon. Haar man, Kenne, met wie sy op 13 April 1904 getroud is, was die seun van Nicolaas Malherbe, oud-tesourier-generaal van die ZAR. Volgens die skrywer M.E.R. was Kenne Malherbe ’n knap prokureur met “veelsydige aanknopings en belange”. Die egpaar was bevriend met talle intellektuele in die hoofstad, onder wie adv. Tielman Roos en Gustav Preller, redakteur van De Volksstem. Volgens oorlewering het die Malherbes ’n gelukkige huwelikslewe gehad. Kenne Malherbe was saggeaard en het sy vrou hartgrondig ondersteun in alles wat sy aangepak het. Soms het hy grappenderwys na homself verwys as “mnr. Mabel Malherbe”. In die omgang het sy Afrikaans gepraat, maar hul huistaal was Engels, waarskynlik omdat sy Engels grootgeword het.

Hul twee kinders is ook na Engelse skole gestuur. Martha (Martli) is in 1905 gebore en Nicolaas Samuel (Boet) in 1906. Martli het aktrise geword, 25 jaar in Londen gewoon en heeltemal verengels. Sy was nooit getroud nie en het haar ma later verwyt dat sy so besig was met liefdadigheidswerk dat sy nie genoeg tyd aan haar afgestaan het nie. Boet was ’n ware intellektueel en het later lid geword van die Suid-Afrikaanse Kommunistiese Party. Blykbaar het Malherbe albei haar kinders se uitkyke en leefwyse volkome aanvaar.

Malherbe het haar aan liefdadigheidswerk gewy, was sedert die stigting in 1904 lid van die Suid-Afrikaanse Vrouefederasie en het in 1917 in die hoofbestuur van hierdie organisasie gedien. Sy was ook stigter van die Pretoriase Afrikaans-Hollandse Leesunie. Hierdie vereniging het van krag tot krag gegaan tot daar honderd lede was en 'n lang waglys vir lidmaatskap. So is die Mabel Malherbe-leeskring, wat vandag (2015) nog bestaan, gestig. Sy was voorsitster van die Suid-Afrikaanse Nasionale Vroueraad (Pretoria-tak) en het hierdie liggaam eenkeer op 'n internasionale konferensie in Genève verteenwoordig, waar sy interessante vroue uit talle wêrelddele ontmoet het.

Die Boerevrou

Die skrywer M.E.R. het saam met Malherbe by Die Boerevrou gewerk, die eerste Afrikaanse vrouetydskrif.

Die voorblad van Die Boerevrou van Mei 1926.

Van die digter dr. A.G. Visser het gereeld bydraes in Die Boerevrou verskyn.

Die oudpresident van die Oranje-Vrystaat F.W. Reitz was van die digters wie se gedigte in Die Boerevrou gepubliseer is.

Malherbe het vroeg reeds 'n groot liefde vir die joernalistiek geopenbaar. In 1945 het sy vir ’n artikel in Huisgenoot aan Anna Neethling-Pohl vertel hoe dit gebeur het dat sy Die Boerevrou begin het. Sy en haar man het op ’n dag ’n tentoonstelling besoek en is daar oorgehaal om op die Farmer’s Weekly in te teken. Toe sy tuiskom, kry sy die beskeie vroueblaadjie, The Homestead, daarin. Dadelik het sy gevoel dat haar eie volk se vroue so 'n publikasie broodnodig het. En so kom sy daartoe om Die Boerevrou te stig, onder aanmoediging van haar oom Eugène Marais. Sy het in die hoofbestuur van die Nasionale Vroueparty gebly, maar bedank die sekretariële werk om al haar aandag aan Die Boerevrou te wy. Pohl skryf: “Hierdie blad, wat sy jare lank bestuur het en waarvoor haar man die geld gevind het, het in dringende en groot behoefte voorsien. Ek is oortuig daarvan dat ons nouliks die belangrikheid daarvan kan oorskat. Dit is dan ook mev. Malherbe se grootste diens aan haar volk gewees dat sy deur middel van haar blad die vrouens meer volksbewus gemaak het, hulle besliste leiding in verskillende sake gegee en hul lewens verdiep en verryk het.” Hierdie eerste Afrikaanse vroueblad se eerste uitgawe het in Maart 1919 in Pretoria verskyn. Hermann Giliomee skryf oor haar beweegrede vir dié moedige poging: "Sy was ’n Engelssprekende wat in ’n stoere republikeinse familie ingetrou het. Sy het selde Afrikaans gepraat, min kerk toe gegaan en haar eie familie (gesin) het verengels. Nogtans het sy bewustelik besluit om haar as ’n Afrikaner te identifiseer. As ’n jong vrou het sy dikwels op Transvaalse plase gekom waar vroue haar raad gevra het oor gesondheid, huishoudelike sake en kindersorg. Sy het Die Boerevrou begin omdat sy al die daaglikse probleme van hierdie vroue wou behandel in ’n taal wat hulle verstaan."

Malherbe het daarin geslaag om van 1920 af 'n aantal jare lank die medewerking van die skryfster M.E.R. as assistent-redakteur te verkry, wie se eerste kortverhale in dié blad verskyn het. Sy het ook bydraes van haar oom Eugene Marais ontvang en talle gedigte van hom het vir die eerste keer in hierdie tydskrif verskyn. Vir die eerste uitgawe het hy die gedig "Waar Tebes in die Stil Woestyn" geskryf. Neethling-Pohl meen dit is "miskien een van haar grootste gifte aan die volk dat sy dié begaafde digter voortdurend aangepor en gepla het om gedigte en prosastukke vir haar lesers beskikbaar te stel". Digters en skrywers soos Jan F.E. Celliers, A.G. Visser, Toon van den Heever en F.W. Reitz het gereeld bydraes gelewer, terwyl die skilders J.H. Pierneef en E. Mayer illustrasies vir die blad geteken het. Neethling Pohl skryf Malherbe het die volk en sy kunstenaars só aan mekaar bekendgestel. Die Boerevrou was altyd keurig versorg en, sonder om te preek, het dit smaak vir eie, nasionale kuns bevorder. Dr. C. Louis Leipoldt en ander medici het in 'n gesondheidsrubriek noodsaaklike voorligting oor allerlei siektes gegee.

In die gewilde rubriek "Om die koffietafel" het briewe van leseresse oor die wedervarings en gewoontes van hul voorouers verskyn sodat Die Boerevrou 'n skatkamer geword het van kennis oor die kultuurgeskiedenis van die Afrikaner. Dit was nie slegs die eerste leesstof wat baie plattelandse vroue in Transvaal in hul eie taal gekry het nie, maar die blad het ook 'n aansienlike bydrae gelewer tot die algemene volksopvoeding en aankweek van leeslus. Die Boerevrou was ’n groot sukses onder lesers en het kritici se goedkeuring weggedra, maar die advertensies was maar skraps. Mabel wou net sekere soorte reklame aanvaar en het ’n verbod geplaas op enigiets wat drank of gepatenteerde medisyne adverteer. Neethling-Pohl Skryf: "Hier moet mens ook mev. Malherbe se beginselvaste optrede i.v.m. advertensies noem. Alhoewel die tydskrif van die begin af sulke geldelike steun nodig gehad het, het sy geen enkele soort medisyne laat adverteer voordat dit eers deur deskundiges goedgekeur is nie. Sy was nie van plan om haar leseresse, versprei op eensame plase, ter wille van geld deur aantreklike advertensies te laat mislei nie. Die adverteerders het dikwels woedend geword en met beledigende woorde hul steun teruggetrek, maar mev. Malherbe het hardnekkig voet by stuk gehou." Weens die moeilike finansiële toestande tydens die depressiejare moes die uitgawe van dié blad in Desember 1931 gestaak word.

Openbare rol

Selfs voor sy redakteur en eienaar van Die Boerevrou was, het Malherbe 'n aktiewe rol in die openbare lewe van Pretoria gespeel. Met genl. Hertzog se uittrede uit die kabinet van genl. Louis Botha in 1912 het die Malherbe-egpaar hom beskou as die ware leier van die volk wat hulle na hul bestemming sou lei. Van toe af het Malherbe al haar krag ingespan om op politieke gebied vir die Afrikanersaak te werk. Op 4 Augustus 1914 het sy aan die vroueoptog na die Uniegebou deelgeneem en was in daardie haar stigterslid van die Nasionale Vroueparty. Van die Bond van Afrikaanse Moeders was sy ook stigterslid. Met die stigting van die eerste tak van die Nasionale Vroueparty in Pretoria het Malherbe die eerste president daarvan geword.

Sy het ses jaar, van 1927 tot 1933, in die stadsraad gedien en in 1932 die eerste vrou geword wat tot burgemeester van 'n Suid-Afrikaanse stad verkies is. Tydens die moeilike depressiejare het sy as eerste burger van die stad besonder baie by wyse van noodleniging gedoen; duisende werkloses is aan werk gehelp, veral op die paaie. Haar toewyding tot haar moedertaal het haar gelei om geld in te samel om in die dertigerjare die Transvaalse Universiteitskollege te help om 'n onafhanklike, Afrikaanse universiteit te word.

Vrouestemreg

Malherbe was 'n geesdriftige ondersteuner van genl. J.B.M. Hertzog: in 1934 het sy hom tot in die Verenigde Party gevolg, in 1940 tot in die Herenigde Nasionale Party en kort daarna saam met sy getroue ondersteuners na die Afrikanerparty oorgegaan.

Elsie van Broekhuizen, ds. Herman van Broekhuizen se eggenote en 'n kleindogter van pres. Paul Kruger, was saam met Malherbe die enigste twee vroue-afgevaardigdes na die groot onafhanklikheidskongres in Bloemfontein.

Malherbe was ook aktief op politieke gebied. Sy en Elsie van Broekhuizen, eggenote van die Hervormde predikant ds. Herman van Broekhuizen, is in Januarie 1919 na die groot onafhanklikheidskongres in Bloemfontein afgevaardig, waar hulle die enigste vroueafgevaardigdes was, en daar het sy die eerste keer persoonlik met genl. J.B.M. Hertzog in aanraking gekom. Sy het hom sommer dadelik gevra wat sy standpunt in verband met vrouestemreg was, en hy het haar toe al beloof dat hy hulle sou laat weet wanneer die tyd ryp daarvoor was. Intussen moes die vroue opgelei word om hul taak en plig as stemgeregtigde burgers te kan verstaan wanneer die tyd daarvoor aanbreek.

Sy was een van die stigters van die Nasionale Vroueparty van Transvaal (die vrouevleuel van die Nasionale Party), gestig in Johannesburg op 21 Julie 1915 deur Johanna Brandt, en as lid van die hoofbestuur het sy haar vanaf omstreeks 1927 vir die verkryging van vrouestemreg in Suid-Afrika beywer. In die beginjare van die Pakt-regering (1924–1933) was die argument in Nasionale geledere teen vrouestemreg dat as dit aan wit vroue toegeken word, dit ook aan bruin en later moontlik swart vroue toegeken sou moes word; daarom was die Nasionale Vroueparty dit met hul manlike eweknieë in die NP eens dat gewag moes word vir verdere wetgewing met betrekking tot die kiesreg van gekleurde Suid-Afrikaners. Later is ’n spesiale kommissie van die Volksraad benoem om die toekenning van vrouestemreg te ondersoek. Nadat getuienis afgelê is, ook deur lede van die Vroue- Nasionale Party, onder wie Mabel Jansen, het die kommissie aanbeveel dat vir eers vrouestemreg aan wit vroue toegeken word. Nadat enkele Volksraadslede privaat wetsontwerpe ingedien het om aan vroue stemreg toe te ken, het die Nasionale Vroueparty by monde van haar lyfblad, Die Burgeres, in Desember 1927 gesê hulle vereenselwig hulle nie "met pogings om nou wetsontwerpe by die Parlement in te dien nie", maar dit is "nie te betwyfel dat al meer en meer ’n gevoel by die vroue ontstaan dat ons nie meer lank hierdie saak kan laat links lê nie. So getuig die meningsuitings wat reeds in ons blad verskyn en ook beskrywingspunte van ons Kongres."

Nadat genl. J.B.M. Hertzog onderneem het as sy regering ná 1929 verkiesing weer aan bewind kom, hy self in 1930 ’n mosie vir vrouestemreg sou indien, het Malherbe op die Transvaalse kongres van die Nasionale Vroueparty ’n pleidooi vir vrouestemreg gelewer: "Die tyd het aangebreek dat ons ons sonder versuim moet bekwaam vir die nuwe verantwoordelikheid wat waarskynlik op ons gelê sal word. Gesondheidstoestande, huisvesting en opvoeding lê baie na aan ’n vrou se hart. Die opvoeding van ons toekomstige moeders – dit moet tog in ons hande lê. Die pligte van ’n vrou en moeder beskou ek as die allerhoogste roeping in ons samelewing. Daarop rus wel deeglik die verpligting van bekwaamheid net soos vir enige ander pos, dié van onderwyseres, dokter of wat ook al, in die maatskappy. En sal die vrou wat haar verstand so ver ontwikkel het, terugdeins vir die grote huishouding van die staat? Sal sy dan hier ook nie haar verkrege wysheid, haar ervaring, haar lewendige belang in die welvaart van haar gesin, haar volk en die mensheid laat geld nie? Waar vader en moeder saam met kennis die juiste leiding van hul huislike sake behartig, kan hulle net so goed saam die landsake bespreek, sodat hul saam hulle stem kan uitbring vir die welvaart van die hele volk.

"Die twee grootste redes waarom ons die reg wil hê om te stem, is (1) om die lewe vir ons kinders veilig en gelukkig te maak, (2) omdat ons reken dat vroue daardeur hul ewewig sal terugkry. Deur die stemreg word die vrou gedwing om 'n verstandige en meer doeltreffende deel te neem aan die lewe: sy moet saam met die man aan die vooruitgang van die wêreld arbei. Die staatsmanne weet ook dat pligsgevoel deur verantwoordelikheid gebore word."

In Maart 1930 het Hertzog die vrouestemregwetsontwerp ingedien, en op 19 Mei 1930 het dit wet geword. Met die samesmelting van die Nasionale en Nasionale Vroueparty in 1931 het Malherbe uitvoerende lid van die Transvaalse NP geword.

Provinsiale en Volksraad

Anna Neethling-Pohl het in 1945 'n artikel oor Malherbe vir Die Huisgenoot geskryf waarby dié foto verskyn het.

Mabel Malherbe, omstreeks 1931.

Genl. Hertzog, leier van die Nasionale Party en eerste minister van die Unie het ná sy party se volstrekte oorwinning in die verkiesing van 1929, in 1930 toegegee aan die eise van sy volgelinge om die wit bevolking se posisie te verstewig deur net aan wit vroue stemreg toe te ken. Dit het hy gedoen in die aangesig van ’n moontlike bedreiging deur bruin en swart kiesers in Kaapland wat destyds, onderhewig aan streng maatstawwe sodat hul getalle nooit groot was nie, saam met wit kiesers op ’n gemeenskaplike kieserslys geregistreer was en saam met hulle kon stem. Nadat die stemreg na wit vroue uitgebrei is, is die stemregkwalifikasies vir alle wit kiesers in Kaapland en Natal afgeskaf.

Omdat in die Unie vyf jaar moes verloop tussen algemene verkiesings, sou die volgende verkiesing eers in 1934 gehou word, maar weens die Groot Depressie het Hertzog se NP en genl. Jan Smuts se Suid-Afrikaanse Party in 1933 ooreengekom om ’n koalisie te vorm. Dit het gelei tot ’n vervroegde algemene verkiesing op 17 Mei 1933 waarin NP- en SAP-kandidate mekaar nie sou teenstaan nie. Met die stigting van die Verenigde Party op 5 Desember 1934 het Malherbe dadelik haar plek in die uitvoerende komitee van die nuwe party ingeneem. Vroue het reeds op 27 Januarie 1932 in ’n tussenverkiesing in die kiesafdeling Von Brandis die eerste keer kans gekry om te stem. Die eerste vrou wat as Volksraadslid verkies is, was Leila Reitz, SAP-koalisiekandidaat vir Parktown, hoewel onbestrede. In Junie 1933 het die verkiesings vir die vier Provinsiale Rade plaasgevind en word N.B. Spilhaus Kaapland se eerste vroue-LPR toe sy die paal haal as onafhanklike kandidaat in Rondebosch.

Malherbe het in dieselfde verkiesing die eerste vroue-LPR van Transvaal geword. Op 23 Augustus (volgens ’n ander bron 24 Augustus) 1933 vind ’n tussenverkiesing in die Volksraadsetel Wonderboom plaas nadat dr. Herman van Broekhuizen bedank het om Suid-Afrika se spesiale gesant in Nederland te word. Malherbe verslaan die onafhanklike kandidaat P.A. Taljaard met 159 stemme en word die eerste Afrikaanssprekende asook Nasionale vrou in die Volksraad.

Die eretitel van eerste Afrikaanssprekende vrou in die Volksraad is wel bedenklik omdat sy volgens alle aanduidings lewenslank tuis Engels gepraat het, maar oor dié prestasie skryf M.E.R. in Die Burgeres: "Dit is die eerste keer dat die vrou aan die verkiesingstryd deelneem en dat die vrou deur volkskeuse uitgesoek is om in die Volksraad te dien. Sy moet deeglik kennis dra van al die sake wat die vrou betref, sodat (wanneer) sy in die Volksraad opstaan, mens moet voel: daar praat al die vroue. Deur die toetrede van mev. Malherbe is die 'Ewig Weibliches' ook in die politiek gebring. Mev. Malherbe wat al baie dienste aan die Afrikaanse volk gelewer het, sal as Volksraadslid veel vir ons beteken."

As Volksraadslid het sy al haar krag en energie aan twee ideale gewy, naamlik die verbetering van die lot van die minderbevoorregtes en die behartiging van vrouebelange. In die Volksraad het sy vurig gepleit dat vroue ook tot die staatsdiens toegelaat word, dat jong minderbevoorregte meisies spesiale opleiding ontvang om as huishoudsters in diens geneem te word, dat werkgeleenthede vir Blankes op die paaie geskep word, dat 'n indringende ondersoek na die voedingstoestande in die land ingestel word en dat voorligting oor voeding en gesondheid aan die breë volkslae verskaf word. Haar loopbaan in die Volksraad het net tot 11 April 1938 geduur, maar die beskikbare bronne meld nie of dit is omdat sy haar nie weer verkiesbaar gestel het en of sy nie vir die algemene verkiesing van 1938 benoem is nie.

Ná die Volksraad

Mabel Malherbe by 'n borsbeeld van haar tydens die ingebruikneming van die Afrikaanse Hoër Meisieskool in Pretoria se nuwe skoolsaal op 17 September 1960.

Die onderskrif by dié foto in Die Huisgenoot van 12 Julie 1940 het gelui: "Die groot skare vroue wat op die Pretoriase Kerkplein byeengekom en daarna in optog na die Uniegebou gegaan het om 'n vredespetisie aan die Regering voor te lê." Dr. Hendrik Verwoerd het verhoed dat Malherbe die optog lei omdat sy nie tot die Gesuiwerde Nasionale Party behoort het nie, maar genl. J.B.M. Hertzog ondersteun het.

Malherbe was 'n geesdriftige bewonderaar en ondersteuner van genl. Hertzog en het in die uitvoerende komitee van die Nasionale Party van Transvaal en daarna van die Verenigde Party gedien. Met die totstandkoming van die Herenigde Nasionale Party of Volksparty in 1940, nadat Hertzog se volgelinge die VP verlaat het toe sy mosie vir neutraliteit in die Tweede Wêreldoorlog in die Volksraad in September 1939 verslaan is, het sy ook in die uitvoerende komitee van dié party in Transvaal gedien. Ná Januarie 1941 was sy lid van die Afrikanerparty, gestig deur Hertzogiete wat die HNP of V verlaat het. Ideologies het die Afrikanerparty en die Nasionale Party nie veel van mekaar verskil nie. Die grootste verskil was dat die Afrikanerparty die Kleurlinge beskou het as deel van die Afrikaners. Volgens dié party was Kleurlinge en Afrikaners gelyke vennote. Dit is iets waarmee dr. D.F. Malan hom nie kon versoen nie.

In 1941 het Anna Neethling-Pohl, Eldie Buurman en Christie Muller vir Malherbe genooi om ’n vroueoptog na die Uniegebou te lei om ’n klagskrif aan genl. Jan Smuts, die eerste minister, te oorhandig waarin hulle betoog teen Suid-Afrika se deelname aan die Tweede Wêreldoorlog. Sy is dié eer bewys omdat sy sterk teen die oorlogspoging gekant was. Dr. Hendrik Verwoerd, redakteur van Die Transvaler, het die sameroepers gevra om nie toe te laat dat ’n "omstrede politieke figuur" soos Malherbe die optog lei nie. Malherbe en haar man het nie die Gesuiwerde Nasionale Party gesteun nie en was dus polities in ’n ander kamp as die Nasionaliste wat teen die oorlog gekant was. Malherbe was woedend, maar het steeds aan die optog deelgeneem, hoewel sy redelik na aan die agterkant geloop het.

Skrywer

Mabel Malherbe in die aand van haar lewe.

Malherbe se liefde vir die joernalistiek het uiting gevind in talle publikasies. In 1931 het sy 'n bydrae, getitel 'Die Afrikaner-Vrou', gelewer in die boek Ons land en volk wat Harm Oost saamgestel het. 'n Aantal van haar artikels het in tydskrifte verskyn en sy het ook twee bundels saamgestel uit bydraes wat in Die Boerevrou verskyn het, naamlik Die Boerevrou-boek (Pretoria, 1950) en Juwele wat steeds bekoor (Johannesburg, 1952). In 1953 het die Universiteit van Pretoria haar met die toekenning van 'n eredoktorsgraad in die lettere vereer vir die groot dienste wat sy aan die Afrikaanse taal en kultuur gelewer het.

Anna Neethling-Pohl sluit haar artikel oor Malherbe in Huisgenoot van 1 Junie 1945 as volg af: “Ná 'n stormagtige lewe, 'n lewe van naastediens en die wil om by te dra tot die uiteindelike onafhanklikheid van haar volk, is Mabel Malherbe vandag 'n kalm, ewewigtige vrou wat tot die groep Afrikaners behoort wat nugter staan teenoor sowel die deugde as die swakhede van haar volk. Leipoldt het op ‘n keer geskryf: ' 'n Volk die word nie sommer soos die koring groot, en die tyd het aangebreek dat ons al meer moet wegdoen met illusies, met chauvinistiese woorde en houdings en met 'n gerieflike agteroorleunery op alles wat die voorvaders gedoen het. Ons het 'n voortsettingstaak. Ons moet met altyd strenger tug ons mense en kragte saamgord,’ en ons beperk tot die uitbouing van dié elemente in ons volkslewe wat sal bydra tot 'n verdieping daarvan. Ons moet ophou om die lewe van 'n volk aan ons eie beperkte lewetjies te meet en, soos Moses, tevrede wees om die visioen van die beloofde land te sien. Maar dan moet ons intussen eerlik en onbevrees en voortdurend en hard werk daarvoor. Elkeen moet sy plekkie vol staan.”

Gesinslewe

Malherbe is op 13 April 1904 getroud met die prokureur Kenne Nicolaas De Kock Malherbe. 'n Seun en 'n dogter is uit dié huwelik gebore.

Bronne

• (af) Giliomee, Hermann. 2004. Die Afrikaners: ’n Biografie. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (af) Goosen, D.P. (red.) 1953. Die Triomf van Nasionalisme in Suid-Afrika (1910–1953). Johannesburg: Impala Opvoedkundige Diens (Edms.) Bpk.
• (en) Potgieter, D.J. 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa volume 7. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (af) Pretorius, J.C. in Beyers, C.J. 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Durban en Pretoria: Butterworth & Kie (SA) (Edms.) Bpk.
• (af) Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910–1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.

Eksterne skakels

• (af) Die trotse geskiedenis van Pretoria se oudste leeskring (wat ook uitvoerige biografiese gegewens oor Mabel Malherbe bevat. URL besoek op 13 Oktober 2015.
• (af) Breedvoerige biografie van Mabel Malherbe. URL besoek op 14 Oktober 2015.