Ton Vosloo

Theunissen Vosloo, bekend as Ton Vosloo (gebore op 29 September 1937 op Uitenhage in die teenswoordige Oos-Kaap), is 'n toonaangewende afgetrede Suid-Afrikaanse senior joernalis en sakeleier, wat hom in sy loopbaan as dagbladredakteur, hoof van maatskappye, innoveerder, inisieerder en gemeenskapsleier as 'n wêreldbekende figuur gevestig het.

Ton Vosloo
Ton Vosloo wuif vaarwel ná 59 jaar in die mediawêreld.
Gebore	Theunissen Vosloo 29 September 1937 Uitenhage
Nasionaliteit	Suid-Afrikaner
Beroep	Joernalis, sake-entrepeneur

Oud-kollegas beskryf hom as 'n besonder veelsydige en talentvolle mens wat deur harde werk en by uitstek dryfkrag op verskeie lewensterreine uitmuntend gepresteer het. As voorsitter van die Nasionale Pers Beperk (later Naspers genoem) – eers uitvoerende en later nie-uitvoerende voorsitter – asook stigter-voorsitter van die sogenaamde M-groep van maatskappye en later eweneens voorsitter van Sanlam, het hy tot een van die invloedrykste figure in die Suid-Afrikaanse perswese en sakewêreld uitgestyg.

Meer nogː onder sy voorsitterskap en met sy stukrag en seën sou Naspers in die 21ste eeu deur die geniale sakeman Koos Bekker uitgebou word tot een van die wêreld se toonaangewendste internetmaatskappye met 'n omset wat alle 20ste eeuse prestasies sou verdwerg. Benewens die internet en drukmedia, spits Naspers hom ook toe op televisie en ander vertakkings van die mediabedryf in 129 lande.

Vosloo se vele en intensiewe bedrywighede as sakeleier het hom nie daarvan weerhou om sy belangstelling en liefde vir die Afrikaanse taal en kultuur prakties uit te leef nie. Hy het veral bekendheid verwerf vir sy pogings en inisiatiewe om die Afrikaanse taal te beskerm en te bevorder, terwyl hy die stigting en uitbouing van die Klein Karoo Nasionale Kunstefees en ander feeste aktief gesteun en bevorder het. Hy was ook 'n inisieerder van die Stigting vir Afrikaans en die Afrikaanse Oorlegplatform.

As Suid-Afrikaanse voorsitter van die Wêreldwye Natuurfonds (WWF) het Vosloo se paaie 'n paar keer gekruis met die destydse internasionale voorsitter, prins Philip van Brittanje. Hier groet hulle by geleentheid van 'n kongres in Miami, Florida, VSA.

Hy het hom eweneens in natuurbewaring verdiep en gou 'n leidende rol begin speel in Suid-Afrikaanse en internasionale instellings wat daarmee belas is. So was hy vyf jaar die Suid-Afrikaanse voorsitter van die Wêreldwye Natuurfonds (WWF, World Wide Fund for Nature) en was hy elf jaar raadslid van die Suid-Afrikaanse Nasionale Parke.

Sy prestasies op die verskillende terreine het nie ongemerk verbygegaan nie, soos blyk uit die groot aantal eerbewyse wat hy ontvang het.

Een van Vosloo se jongste inisiatiewe, in hierdie geval saam met sy vrou Anet, was die stigting in 2018/19 van Waarheid Eerste, 'n nie-winsgewende maatskappy om ondersoekende joernalistiek in die Media24-groep te ondersteun. Hieroor en oor sy memoires, Oor grense – 'n Lewe in die media in 'n tyd van verandering, word ondertoe in hierdie artikel meer vertel.

Jeugtyd en eerste jare in die joernalistiek

Gedoop Theunissen, speel die tweejarige blondekop in die sand by 'n familiekuier op Colesberg.

Die jong joernalis Ton Vosloo aan't werk voor sy tikmasjien.

Vosloo se geboorte op Uitenhage, as die tweede seun van Jacobus Johannes Vermaak Vosloo, gebore 1902, en Hester Jacoba Combrinck, gebore Pienaar, was in die betreklike stilte voor die verwoestende storm van die Tweede Wêreldoorlog. Sy noemnaam, Ton, het hy in sy laerskooldae gekry. Hy het 1954 aan die Hoërskool Brandwag op Uitenhage gematrikuleer, met onderskeidings in Engels en Aardrykskunde. Van kleintyd het hy 'n belangstelling in die joernalistiek ontwikkel, en op skool het hy reeds bydraes vir die plaaslike koerant begin lewer.

Sy pa, 'n polisieman, is oorlede toe Ton Vosloo nog klein was, en later is Vosloo se ouer broer, Freddie, ook tragies dood. Daar is ook 'n sussie, Joan, wat gebore is ná hul pa se dood. Hul ma was 'n opgeleide laerskoolonderwyseres.

In sy memoires onthou Vosloo die trauma van sy broer se vroeë dood en die letsel wat dit op 'n jong gemoed gelaat het: "Freddie word op Uitenhage langs Pa begrawe. Ek het ’n foto van (Ma) Hetta in swart met peuter Joan in wit op haar arm en ek langs Pa se Willys. Oom Bunny Pienaar, Ma se broer, en sy vyf seuns ontferm hom oor my en ek kuier by hulle op Despatch. Hy neem ons bioskoop toe op Uitenhage vir ’n matinee waar King Kong wys. Maar droefheid oor my broer oorval my en ek huil deur die fliek. Tot vandag toe het ek nog nooit weer na ’n King Kong-prent gaan kyk nie."

Daar was ook nie middele om 'n jong Ton na 'n universiteit te stuur nie. Nadat hy vergeefs 'n aanstelling as joernalis by 'n koerant probeer kry het, het hy hom by die Departement van Bosbou in Pretoria aangesluit, waar hy buitemuurs vir 'n BA-graad begin studeer het. In 1956 is sy ideaal verwesenlik om koerantman te word, toe hy as joernalis by die destydse Die Oosterlig in Port Elizabeth aangestel is.

Ton Vosloo, sy vrou Lorna (nou oorlede) en dogter Nissa in 1971 voor hul sneeubedekte huis in Cambridge, Massachusetts, VSA, tydens Vosloo se Nieman Fellowship aan Harvard-Universiteit

Van Die Oosterlig het hy in 1958 na Die Landstem in Kaapstad geskuif. Hy is in 1960 getroud met 'n medejoernalis, Lorna van der Merwe, redakteur van die destydse tydskrif Mense en later van Fleur. Daarna het hy twee en 'n halwe jaar lank as politieke joernalis by die Sondagkoerant Dagbreek gewerk voordat hy hom met die stigting van die Sondagblad Die Beeld in November 1965 weer by die Nasionale Pers aangesluit het.

Ge-bowler hat-en-sambreel soos 'n regte toff! Ton Vosloo tydens sy eerste oorsese reis in 1962 op die dak van Suid-Afrika Huis in Londen. Benewens berigte skryf, het hy die 1962-Mej. Suid-Afrika, Yvonne Ficker, na die Mej. Wêreld-wedstryd namens Die Landstem vergesel.

Van toe af het hy vinnig opgang gemaak in die joernalistiek – steeds sy grootste liefde. Hy was Die Beeld se eerste politieke beriggewer waar hy gesaghebbend oor die politieke woelinge in die laat jare sestig geskryf het. In 1970 het hy die gesogte Nieman Fellowship verwerf, wat hom in staat gestel het om vir 'n jaar aan die Harvard-universiteit in Cambridge, Massachusetts, te studeer.

Terwyl hy op Harvard was, het die twee Sondagkoerante Die Beeld en Dagbreek saamgesmelt en is Rapport gestig. Met sy terugkeer uit die Verenigde State het hy in 1971 Rapport se eerste nuusredakteur geword.

Vier jaar later het die Nasionale Pers met 'n nuwe dagblad, Beeld, in Johannesburg begin en is Vosloo van Rapport na Beeld oorgeplaas as assistent-redakteur. Drie jaar later het hy redakteur geword.

Vosloo as redakteur van Beeld

Beeld was destyds in 'n moordende sirkulasiestryd met die toenmalige Transvaler gewikkel. Dit was hier waar Vosloo sy staal getoon het. Hy het nie geskroom om baie lang ure te werk nie en onder sy leiding het Beeld die stryd beslissend gewen om die oggendmark in Transvaal in te palm.

Later het die oorblywende Transvaalse Afrikaanse dagblaaie ook tot niet gegaan, sodat Naspers deur Beeld en Rapport die hele Afrikaanse dagblad- en Sondagmark in die Noorde beset.

As redakteur het hy sy koerant steeds verder uitgebou om dit later die eerste Afrikaanse dagblad te laat word wat meer as 100 000 eksemplare per dag verkoop het. Beeld se redaksionele beleid was sterk op hervorming en vernuwing gerig en as sodanig het dit een van die invloedrykste koerante in die land geword.

'n Voorbeeld van die sterk politieke leiding wat van Vosloo gekom het, was 'n opspraakwekkende rubriek onder sy eie naam in 1981 waarin hy gesprekvoering tussen die destydse Nasionale Regering en die verbode ANC bepleit het. Die rubriek het wêreldwye opslae gemaak en hom die gramskap van die destydse bewindhebbers op die hals gehaal. Dit was agt jaar voordat die regering in die geheim wel met die ANC gesprek begin voer het.

Vosloo as besturende direkteur van Nasionale Pers en sy aanstelling van Koos Bekker

In 1984 oorhandig Lang David de Villiers die staf as besturende direkteur van die Nasionale Pers (nou Naspers) aan Ton Vosloo. (Illustrasie deur Fred Mouton.)

In 1983 is hy op 46-jarige leeftyd as adjunk-besturende direkteur van die Nasionale Pers aangestel. 'n Jaar later het hy adv. David de Villiers as besturende direkteur opgevolg. Daarmee het 'n nuwe faset van sy loopbaan – as sakeman – begin waarmee hy, net soos in die joernalistiek, nuwe hoogtes sou bereik.

Reeds toe hy adjunk-besturende direkteur was, het hy die visie gehad dat die Pers ter wille van oorlewing ander inkomstebronne sou moes soek omdat die gedrukte media se vernaamste inkomstebron – advertensies – erg geknou is toe televisie in 1976 in Suid-Afrika onder 'n staatsmonopolie ingestel is. Daar moes dus gediversifiseer word.

In dié tyd het hy kennis gemaak met Koos Bekker, wat toe in Amerika 'n studie van betaal-televisie gemaak het. Vosloo het besef dat betaal-TV dalk die oplossing vir die gedrukte media is en die geleentheid met albei hande gegryp.

Hy en Bekker het 'n span gevorm en 'n nuwe maatskappy, M-Net, gestig waarby al die groot persgroepe met dagblaaie in die land betrek is. Ná lang en taai onderhandelinge met die destydse regering is 'n lisensie vir betaal-TV in Suid-Afrika bekom.

Later het ander selfstandige maatskappye uit M-Net gespruit soos Multichoice Beleggings (MIH), die selfoongroep M-Cell, die internetgroep M-Web en Supersport. Naspers se noue betrokkenheid by die M-familie met Vosloo steeds as voorsitter van die filiale in die M-groep, het aan Naspers 'n toonaangewende belang in die ontluikende elektroniese en inligtingstegnologie in die land gegee.

'n Groot dag in die lewe van Naspers. Ton Vosloo by die aandeleskerm van die Johannesburgse Aandelebeurs op die dag van die maatskappy se notering in 1994.

Lech Wałęsa, eerste president van 'n vrye Pole, was 'n gas van Naspers tydens 'n direksievergadering in Krakow, in die suide van Pole.

Pres. Nelson Mandela ontvang 'n geskenk van Ton Vosloo tydens 'n besoek aan Naspers. Die twee het goeie verhoudinge gehad.

Pres. F.W. de Klerk en sy vrou Marike (nou oorlede) in die geselskap van Ton Vosloo tydens 'n onthaal in Kaapstad.

Op 12 September 1994 is 'n groot mylpaal in die Pers se geskiedenis bereik toe Naspers onder Vosloo se leiding op die Johannesburgse Aandelebeurs genoteer is. Dit is opgevolg met noterings van MIH en daarna Open TV op die Nasdaq in New York.

Naspers en die inligtingstegnologie – onder Ton Vosloo as voorsitter word die maatskappy tot 'n internasionale mediareus omgeskep

Die ál groter betrokkenheid van Naspers in die inligtingstegnologie het veroorsaak dat die Pers geleidelik omvorm is van 'n maatskappy wat hom vir die eerste 70 jaar van sy bestaan hoofsaaklik op die gedrukte media en boeke toegespits het tot 'n internasionale geïntegreerde media-maatskappy met 'n ontwikkelingsfokus op die elektroniese media, digitale tegnologie en die Internet.

Daar was by geleentheid groot voorspoed op gelyk grond, dog ook insinkings weens onverwagte slaggate, soos 'n ploeër maar te wagte kan wees op 'n algehele braakland, vertel 'n oud-kollega. Maar, ondanks die onvoorspelbare wipperigheid van die markte, het daar met Vosloo se hand aan die ploeg 'n bloeityd vir die Nasionale Pers ( van 1997 bekend as Naspers) aangebreek. Benewens die inisiatief met die M-familie het Naspers honderde miljoene rande belê in nuwe drukgeriewe vir sy koerante en tydskrifte, terwyl talle nuwe publikasies in die koerant- en tydskrifsektor die lig gesien het. Met die verloop van jare is die Engelse mark betree met tydskrifte soos You, Women’s Value en Finance Week benewens die vroeëre Fair Lady.

In dié tyd was hy ook president van die vorige Nuusblad-Persunie (NPU) en het hy in 1992 die Suid-Afrikaanse afvaardiging gelei na die tweejaarlikse beraad van die internasionale koerantgemeenskap F.I.E.J. (nou die World Association of Newspapers) in Praag, waar Suid-Afrika weer lidmaatskap na die sanksiejare verkry het.

Soos Vosloo die visie gehad het om na die tegnologie te diversifiseer, het hy ook besef dat swart bemagtiging en diversifikasie op die mediatoneel nie agterweë kon bly nie. Daarom het Naspers hom ook op die swart mark begin toespits en is publikasies soos die Sondagkoerant City Press en tydskrifte soos Drum en True Love verkry en uitgebou.

Op die gebied van bemagtiging het Naspers R200 miljoen se aandele aan sogenaamde agtergeblewe gemeenskappe beskikbaar gestel. Met die skema, bekend as die Welkom-skema, het Naspers Media 24 se aandeelhouers verdubbel.

Met die diversifikasie van die Engelse en swart markte het Naspers uitvoering gegee aan Vosloo se credo vir die maatskappy: Ons publiseer vir 'n volle samelewing. Later is dit met 'n nuwe credo opgevolg -- vooruitgang deur kommunikasie.

Wat Vosloo se welslae as sakeman so merkwaardig maak, sê oud-kollegas, is dat hy geen formele finansiële of ekonomiese opleiding gehad het nie. Deelnemende bestuur deur 'n topspan wat hy om hom versamel het, was vir hom van kritieke belang. Sy taak was om sy span te motiveer en konstruktief te lei.

Op 30 September 1997, kort ná sy sestigste verjaardag, het hy die teuels as uitvoerende voorsitter van Naspers neergelê en as nie-uitvoerende voorsitter opgetree totdat hy in 2015 uitgetree het. Vosloo se laaste optrede as uitvoerende hoof in 1997 was om volle beheer oor Rapport te verkry om sodoende weg te breek van die 50/50-vennootskap. Dit was 'n ontwikkeling wat Vosloo en baie Naspersers besonder na aan die hart gelê het omdat dit 'n lank gekoesterde ideaal was om die aandeelhouding van 50 persent van Perskor in die destydse Rapport-Uitgewers te bekom.

Met sy uittrede in 2015 kon Vosloo terugkyk op 'n loopbaan waarin die Nasionale Pers van ouds so dramaties verander het dat die persgedeelte – in die vorm van Media24 met onder meer sy koerante, tydskrifte plus sy nuuswebwerwe – maar 'n skamele 6% van Naspers se omset verteenwoordig. In "simbiose" met Koos Bekker, vir wie hy as voorsitter "die vrye teuels" gegee het om te woeker, is tussen 1984 en 2015 R905 miljard se waarde vir Naspers se aandeelhouers geskep. Die Chinese internetmaatskappy Tencent, waarvan Naspers ’n groot deel besit, is in ’n mark met 1,5 miljard mense wat ’n enorme bydrae tot die waarde van dié maatskappy lewer. Vosloo beskou egter steeds Media24 en spesifiek goeie koerante as “verskriklik belangrik” vir ’n demokrasie en ’n samelewing.

Oor die wenspan Vosloo-Bekker het prof. Anton Harber, hoogleraar in die joernalistiek aan die Universiteit van die Witwatersrand, by geleentheid geskryf: "Bekker had made all these moves with Ton Vosloo right behind him ... But a big part of the credit belongs with Vosloo, the corporate pater-familias who spotted Bekker at the age of 31 and has backed him ever since, even when things looked dire."

Toekennings en bekronings, drie eredoktersgrade – en nog meer

Vir sy uitmuntende prestasies op die verskillende lewens- en saketerreine is Ton Vosloo gereeld vereer. In 1987 is hy deur die Vereniging van Geakkrediteerde Reklamepraktisyns aangewys as Media-Innoveerder van die Jaar en in 1989 was hy die wenner van die Protea-prys as bemarkingsman van die jaar.

In Mei 1992 het hy 'n erepenning van die Technikon Pretoria ontvang vir sy bydrae om die voortbestaan van die media se vryheid in Suid-Afrika te verseker. Dit is later opgevolg met 'n ere-doktorsgraad van die inrigting. Later is hy vereer as Die Burger se Sakeleier van die Jaar en in November 1992 het Business Times hom as een die Top Vyf Sakemanne van die jaar aangewys.

Vosloo kan ook twee ander eredoktorsgrade by sy naam voeg: die graad D.Phil., in 1994 toegeken deur die Potchefstroomse Universiteit vir sy diens en bydraes op die terreine van kommunikasie en die behoud en ontwikkeling van Afrikaans; en die graad D.Com. van die Universiteit Stellenbosch in 2001 vir sy sake-uitnemendheid en die bevordering van Afrikaans.

In 1998 is hy bekroon met die M.S. Louw-medalje van die Afrikaanse Handelsinstituut vir besondere prestasie in die sakesektor. In dieselfde jaar het hy die Orde van die Wit Roos – die hoogste Finse eerbewys – ontvang vir Naspers se jarelange handelsverbintenisse met die papierproduserende Finland, asook vir sy inisiatiewe met die Afrikaanse taal.

Vosloo-familieboek, familiesake, aftrede, nog inisiatiewe en Vosloo se memoires

Ondanks die leiersrol wat Vosloo vervul het in sekere van die mees dinamiese maatskappye in die land, vertel oud-kollegas, het hy 'n innemende en beskeie mens gebly vir wie lees een van sy groot genietinge in die lewe is. Hy was getroud met Lorna en uit die huwelik is een dogter, Nissa, gebore wat, net soos haar ouers, die joernalistiek as loopbaan gekies het.

In 2003 het Vosloo ’n familieboek oor die Vosloos uitgegee, met die titel Nuttige burgers. Die navorsing is gedoen deur die genealoog Daniel Malan Jacobs. In Ton Vosloo se voorwoord skryf hy die Vosloos het heelwat individualisme in hul gene opgesluit. "'n Kenmerk is dié van praktiese mense wat aangevuur word deur vergesigte. Hulle kon en het dinge gedoen, oorwegend konstruktief. Nuttige landsburgers!"

Ton en Anet Vosloo, getroud in 2001. Hy self beskryf hulle as "ywerige reisgenote en ondersteuners van kultuursake in sy breedste sin".

Vosloo is in 2001 getroud met Anet, dogter van oud-regter Jan Johannes Strydom en Florence Wills. Skoonma Florrie was op haar dag 'n Springbok-atleet en lid van die vroue-aflosspan wat in 1950 in Kimberley 'n wêreldrekord in die destydse 4x110 tree-aflos opgestel het. Skoonpa Jan was in sy storm-en-drang-jare eweneens 'n geïnterneerde op Koffiefontein, saam met latere bekendes soos John Vorster, Kowie Marais en die Vosloos Hannes en Dormehl. Oud-regter Strydom se spannende belewenisse uit daardie tyd is opgeteken in die boekie Oupa Jan se Boek, wat ook deur Vosloo uitgegee en in 2002 met sy tagtigste verjaardag aan die oud-regter oorhandig is.

Ná sy aftrede het Vosloo sy ander belangstellings voortgesit, Hy dien in die Hiemstra-Trust wat die saak van die Afrikaanse boek en kultuurlewe bystaan; hy is trustee van Eseltjiesrus, wat verwaarloosde donkies op hul oudag bystaan en hy was jare voorsitter van die Kaapstadse Filharmoniese Orkes en is nou voorsitter van die Orkes se beleggingstrust.

In 2018/19 het Vosloo en sy vrou Anet 'n inisiatief begin met die naam Waarheid Eerste. Dit is 'n nie-winsgewende maatskappy met die doel om ondersoekende joernalistiek in die Media 24-groep te ondersteun. Die Vosloos glo ondersoekende joernalistiek is geweldig belangrik vir die voortbestaan van 'n korrupsievrye Suid-Afrika. Dit het 'n deurslaggewende rol gespeel om grootskaalse bedrog in die samelewing aan die kaak te stel en die egpaar glo dat die bestryding van die euwels volgehou moet word.

Hierdie inisiatief is voorgegaan deur twee bydraes aan die Universiteit Stellenbosch om die departement van joernalistiek te ondersteun om sy taak uit te bou.

Ná 2015 het Ton Vosloo sy memoires geskryf, Oor grense – 'n Lewe in die media in 'n tyd van verandering. Hy het dit ook in Engels laat publiseer om, soos hy sê, 'n groot deel van die samelewing in te lig oor die Afrikaanse leefwêreld.

In 'n voorwoord skryf die bekende sakeleier Hendrik du Toit, mede-besturende direkteur van die internasionale Investec-groep: “Toe Ton Vosloo en 2015 uittree ná 59 jaar se verbintenis met Naspers, het die suksesvolste kombinasie van voorsitter en uitvoerende hoof wat Suid-Afrika nog gesien het, tot 'n einde gekom. Vosloo het Koos Bekker toegelaat om een van die wêreld se mees aanpasbare media-ondernemings – vandag een van die wêreld se toonaangewendste internetmaatskappye – te bou. Dis 'n leierskapkombinasie waarvan baie besighede net kan droom.”

Erkenning

Verreweg die grootste deel van hierdie artikel, effens aangepas vir tydsverloop, kom uit ’n skrywe deur Alf Ries en Hennie van Deventer in die familieboek Die Vosloos — nuttige landsburgers, saamgestel en nagevors deur die genealoog Daniel Malan Jacobs, en in 2003 uitgegee deur Ton Vosloo.