Verenigde Nasionale Suidwes-party

Die Verenigde Nasionale Suidwes-party (Duits: Vereinigte Nationale Südwestpartei, Engels: United National South West Party) was die Suidwes-Afrikaanse eweknie van die Suid-Afrikaanse Verenigde Party, hoewel die party agt jaar voor die V.P. ontstaan het en in 1971 daarmee saamgesmelt het. Die party het aan verkiesings vir die Suidwes-Afrikaanse Wetgewende Vergadering deelgeneem en vanaf die instelling in 1950 van ses Unie-Volksraadsetels vir Suidwes-Afrika ook aan vyf Suid-Afrikaanse algemene verkiesings, naamlik in 1953, 1958, 1961, 1966 en 1970. Die party kon, ondanks goeie organisasie en die geesdriftige ondersteuning van meer as 40% van die Suidwes-kiesers van die verkiesings van 1950 tot 1961, nooit daarin slaag om 'n verteenwoordiger na die Volksraad te stuur nie.

Verenigde Nasionale Suidwes-party
UNSWP
Gestig	1 April 1927
Ontbind	1975
Hoofkwartier	Windhoek

Ontstaan

In Suidwes het Die Suidwes-Afrikaner veel langer 'n Afrikaanse mondstuk vir die VP gebly as sy eweknieë in Suid-Afrika, waarvan die laaste die Sondagkoerant Sondagstem was wat in 1967 gesluit het. Hier is die koerant se personeel voor Unie-Volkspers se kantoor in Windhoek in 1949.

Die Verenigde Party se eweknie in Suidwes-Afrika het onder heel ander omstandighede as in die Unie van Suid-Afrika gefunksioneer. Ingevolge die Wet op die Grondwet van Suidwes-Afrika van 1925 het die Suid-Afrikaanse Parlement 'n Wetgewende Vergadering aan die mandaatgebied toegestaan. So het die vae partypatrone van voorheen meer bepaalde vorm vir verkiesings aangeneem. Die Duitsers was saamgetrek in die Deutscher Bund terwyl die Suid-Afrikaners na gelang van hul politieke oortuigings in die Unie verdeel was tussen die Nasionale Party van Suidwes-Afrika en die Suidwes-party (die geesgenoot van die Suid-Afrikaanse Party in die Unie). Laasgenoemde partye was bewus van die krag van die Deutscher Bund en bereik dus 'n ooreenkoms om saam te werk tydens die verkiesing vir die Wetgewende Vergadering van 1926. Dit was egter onsuksesvol en die koalisie verloor die verkiesing. Hulle is toe daartoe gedwing om saam te smelt en stig op 31 Januarie 1927 die Verenigde Nasionale Suidwes-party in Windhoek. Die party verbind hom tot die ekonomiese vooruitgang van die gebied en sy inlywing by Suid-Afrika en wen so die verkiesing van 1929.

NP herleef

Adv. J.G.N. Strauss spreek in Augustus 1950 'n vergadering in Windhoek toe.

Die Tweede Wêreldoorlog het die Deutscher Bund van baie van sy invloed ontneem en daarom verdwyn die grootste samebindende faktor van die VNSWP. Die Nasionale Party word weer in Suidwes in die lewe geroep, maar het swak gebly totdat sy eweknie in die Suide die mag in 1948 kon oorneem. Met die verhoogde status wat in 1949 aan Suidwes toegeken is toe dr. Malan wetgewing deurgevoer het wat die gebied as 't ware die Unie se vyfde provinsie gemaak het, het die NP die VNSWP verslaan deur al ses setels vir die Unie-Volksraad, albei verkose plekke in die Unie-Senaat en 15 uit die 18 kiesafdelings van die Wetgewende Vergadering te wen. Uiteindelik het die VNSWP ook die drie plekke in die Wetgewende Vergadering verloor, hoewel sy organisasie onder leiding van J.P. de M. Nieuhaus, wat deur die VP in Natal as hul verteenwoordiger in die Senaat benoem is uit dankbaarheid vir die werk in Suidwes, lewenskragtig gebly het.

Die Suidwes-party smelt op 16 November 1971 saam met die Verenigde Party in Suid-Afrika met sy bevoegdheid soortgelyk aan dié van 'n provinsie in die Republiek. Sen. Nieuhaus is verkies tot voorsitter van die party in Suidwes. Hy het sy plek in die Senaat verloor toe die liggaam na die verkiesing van April 1974 hersaamgestel is.

1950-verkiesing

Japie Basson, 'n ondersteuner van die Verenigde Party in Suid-Afrika, het die kiesafdeling Namib in 1950 se eerste verkiesing vir die Nasionale Party gewen met 'n meerderheid van 441 teen sy VNSWP-teenstander, M.J. Kritzinger. In 1953 wen hy, weer vir die NP, met 554 stemme en in 1958 met 689. Hierna skors die NP hom omdat hy hom uitgespreek het teen die party se rassebeleid. Hy stig die Nasionale Unie, wen in 1961 in die Johannesburgse kiesafdeling Bezuidenhout en smelt sy party daarna saam met die Verenigde Party.

Die Nasionale Party onder leiding van dr. D.F. Malan wou na sy skrale oorwinning in 1948 sy posisie in die Suid-Afrikaanse Parlement bestendig. Reeds onder die bewind van genl. Jan Smuts was daar voorstelle dat Suidwes-Afrika regstreekse verteenwoordiging in die Parlement moes kry. Malan het die wetgewing deurgevoer en gehoop om so sy skrale meerderheid te verhoog. Die wetgewing is in 1949 deurgevoer en het aan Suidwes-Afrika ses setels in die Unie-Volksraad en vier in die Senaat (waarvan twee verkose en twee genomineer) gegee het. Die getal kiesers in die Suidwes-kiesafdelings was gemiddeld net die helfte van dié in Suid-Afrika. Met hierdie stap het dr. Malan onteenseglik aan die buitewêreld gesê dat hy Suidwes-Afrika as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou. Dit was in antwoord op die Verenigde Nasies se besluit in 1946 dat genl. Smuts nie Suidwes-Afrika by die Unie mag inlyf nie.

Die ses kiesafdelings was Windhoek, Namib, Karas, Etosha, Middelland en Omaruru. Terselfdertyd is die destydse Wetgewende Vergadering, gedeeltelik benoem, omskep in 'n nuwe met 18 verkose lede. Die VP, wat die wetgewing oor die regstreekse verteenwoordiging van Suidwes tydens sy bewind aangevoer het, was gekant teen die hoë getal setels wat buite verhouding tot die blanke bevolking van die mandaatgebied was, maar wou nie die kiesers daar vervreem deur dit heftig teen te staan nie. Die party het boonop gehoop sy leiers se deelname aan die besetting van die eertydse Duitse kolonie in 1915 sou in hul guns tel.

Die verkiesing in Suidwes is op 30 Augustus 1950 gehou. Die VP-regering het altyd stryd gevoer teen alle pogings van die Verenigde Nasies om Suidwes onder voogdy van die VN te plaas, maar het nietemin ingestem om jaarlikse verslae oor die gebied aan die wêreldliggaam voor te lê. Nadat die eerste verslag van die NP heftig gekritiseer is, het die nuwe regering besluit om die gebruik te staak. In 1949 besluit die VN om die Wêreldhof om 'n adviserende mening oor die Unie se internasionale verpligtinge in verband met Suidwes te nader. Die meerderheidsuitspraak in Julie 1950 het beslis die Unie was nie wetlik verplig om die gebied onder die VN se voogdy te plaas nie, maar dat die VN tog toesig oor die gebied moes hou soos die ou Volkebond dit gedoen het.

Die woelinge oor Suidwes-Afrika op die wêreldtoneel het aan die Nasionaliste voldoende skietgoed gegee om die Verenigde Nasionale Suidwes-party (VNSWP) wat onafhanklik van die VP sou staan tot 1971, maar nietemin die steun van die Suid-Afrikaanse opposisie geniet het, oortuigend te verslaan. Die NP se slagkreet was dat hy nie voor die VN sou buk nie en ook nie die gebied "vir die wolwe" sou gooi nie. Die kiesers het Nasionaliste in al ses kiesafdelings vir die Unie-Volksraad verkies en 15 uit 18 vir die Wetgewende Vergadering. Albei verkose senatore was Nasionaliste wat saam met die twee benoemdes die regering se gevaarlike klein meerderheid in die hoërhuis met vier vergroot het. Anders as in Suid-Afrika in 1948 sowel as in 1953 het die meeste Suidwes-kiesers vir die Nasionale Party gestem, naamlik 12 434 (55,4%) vergeleke met 10 003 (44,6%) vir die VNSWP. Dit het aan die regering 'n baie gemakliker meerderheid van 13 in die Unie-Volksraad besorg. In al die Suidwes-kiesafdelings, buiten Etosha waar die party 'n meerderheid van 846 behaal het, het die party naelskraaps gewen. In Karas was sy meerderheid 67, Middelland 229, Namib 441, Omaruru 584 en Windhoek 234.

Latere verkiesings

Die Suidwes-Afrikaner, mondstuk van die Verenigde Party in Suidwes-Afrika.

Vanaf 1953 is die verkiesing in Suid-Afrika en Suidwes-Afrika gelyktydig gehou. In 1953 het die NP 13 305 (56,6%) stemme op hom verenig en die VNSWP 10 021 (42,6%). Die NP-meerderheid in Etosha was 1 205, Karas 238, Middelland 272, Namib 554, Omaruru 826 en Windhoek 189. Teen 1958 het die NP sy houvas versterk met 'n meerderheid van 1 334 in Etosha, 449 in Karas, 604 in Middelland, 689 in Namib, 1 204 in Omaruru en 506 in Windhoek. In daardie jaar het die NP 16 390 (58,2%) stemme gekry en die VNSWP 11 568 (41,1%). Die party het algaande agteruitgegaan en in 1970, die laaste verkiesing waaraan hy as selfstandige party deelgeneem het, net vier van die ses setels betwis en net 28,8% van die stemme gekry.

Sien ook

• Andries de Wet

Bronne

• Böeseken, dr. A.J., Krüger, dr. D.W. en Kieser, dr. A. 1953. Drie eeue. Die verhaal van ons vaderland. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.
• Krüger, prof. D.W. 1978. The making of a nation. A history of the Union of South Africa, 1910-1961. Johannesburg & London: Macmillan.
• Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910-1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.
• Van der Spuy, D.C. (hoofred.). 1975. Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika 1975 (Eerste Uitgawe). Pretoria: Departement van Inligting.