Andries de Wet

Andries Gerhardus de Wet (distrik Carnarvon, Kaapkolonie, 5 Julie 1876 – Windhoek, Suidwes-Afrika, 26 April 1930) was 'n Suid-Afrikaanse krygsman en stigter van die Vrykorps in Duits-Suidwes-Afrika wat die koloniale bewind wou help om 'n aanval deur die Unieverdedigingsmag af te weer en die Britsgesinde bewind in die Unie van Suid-Afrika omver te werp en deur 'n Duitsgesinde regering te vervang.

Herkoms en opleiding

A.G. Visser het, nes De Wet, in die distrik Carnarvon in die Karoo grootgeword. Hulle is terselfdertyd na die Gedenkskool op Dal Josafat, waar hulle intiem bevriend geraak het.

De Wet was die seun van die veldkornet Pieter Gerhardus de Wet en sy vrou, Magdalena Judith Keet, en 'n neef van genl. Christiaan de Wet (Pieter de Wet was die broer van genl. de Wet se vader, Jacobus Ignatius de Wet). Hy ontvang sy vroeë onderrig aan 'n plaasskool en daarna op Carnarvon, waarna hy saam met (die latere dr.) A.G. Visser na die Gedenkskool op Dal Josafat gegaan en waar 'n hegte vriendskap tussen die skoolmaats ontstaan het. Ná sy opleiding het hy teruggegaan na sy pa se plaas en begin boer, hoewel hy, volgens 'n ander bron, op jeugdige leeftyd deur die Kaapse koloniale regering aangestel is as dip-inspekteur.

Tweede Vryheidsoorlog

De Wet was behulpsaam met die oprigting van Danie Theron se Verkennerskorps. Hier nuttig van die lede van die korps middagete te velde.

In 1895 verhuis hy na die ZAR, waar hy saam met sy vriend Koos Jooste naam maak as kampioenfietsryer en rekordhouer vir die rit Pretoria-Kaapstad. In September 1899 is hy saam met Jooste behulpsaam met die oprigting van die wielryers-verkennerskorps van Danie Theron. In Desember 1899 word hy, nadat hy tot luitenant bevorder is, in bevel van 25 man deur Theron na die front by Colesberg gestuur en van daar na Stormberg in die Noordoos-Kaap. Saam met Jooste maak hy by sy regering beswaar oor die ledigheid van die Boeremagte by Colesberg en bepleit die uitsending van 'n ekspedisie na die Kaap se noordwestelike distrikte om daar 'n mag van koloniale rebelle op die been te bring met die doel om die Britse verbinding na die suide af te sny. Hoewel die regering aanvanklik weier, word later tog besluit om die plan uit te voer.

De Wet vergesel die ekspedisie onder bevel van genl. P.J. Liebenberg en kmdt. Lucas Steenkamp wat teen die einde van Januarie 1900 vertrek. Gedurende Februarie en Maart 1900 neem De Wet aktief deel aan die organisasie van die rebellie in die distrikte Prieska, Upington en Kenhardt en word tot kommandant bevorder. Die oorgawe van genl. Piet Cronjé by Paardeberg op 27 Februarie 1900 en die val van Bloemfontein op 13 Maart 1900 noodsaak egter die haastige onttrekking van die Republikeinse magte suid van die Oranjerivier. Daarna neem De Wet deel aan die afweerstryd teen die hoofmag van die Britte in die Oranje-Vrystaat. Hy sluit hom aan by die Afrikaner Cavallerie Corps wat deur kmdt. Abraham Malan opgerig is.

Uitwyking en terugkeer

Volgens die karige besonderhede oor dié foto van Boere wat teruggekeer het ná die Tweede Vryheidsoorlog is De Wet een van hulle, maar daar word nie vermeld watter een nie.

Ná die ontbinding van dié eenheid en die einde van die stellingoorlog het hy oor Delagoabaai na Europa uitgewyk. 'n Ernstige operasie het hom 'n lang ruk onakatief gehou hoewel hy as openbare redenaar oor die oorlog grootliks bedrywig was. Hy het hom ook vir die totstandkoming van 'n verbindingsweg deur Duits-Suidwes-Afrika tussen die Boereverteenwoordigers in Europa en die strydkragte in Suid-Afrika beywer. Teen Julie 1901 het hy in so 'n mate herstel dat hy met die hulp van dr. W.J. Leyds, die Transvaalse gesant, die terugreis na sy land kon aandurf. Daarby was hy ook 'n spesiale boodskapper tussen die Boereverteenwoordigers in Europa en die Boereleiers in die veld in Suid-Afrika. Ná 'n moeitevolle tog deur Duits-Suidwes-Afrika voeg hy hom in Oktober 1901 weer by die kommando's in Kaapland en dien in genl. J.C. Smuts se staf, voordat 'n ernstige wond hom vir 'n geruime tyd buite aksie stel.

Met die vredesluiting weier hy om hom aan die Britse gesag te onderwerp en neem hy saam met genl. Manie Maritz, kmdt. (later genl.) Edwin Conroy, kmdt. J. Neser en hoofkmdt. H. Lategan die wyk na Duits-Suidwes-Afrika. Vandaar het hulle Swakopmund op 30 Julie 1902 verlaat. Met die weskus van Afrika langs het hulle via Victoria in Kameroen (toe nog ’n Duitse kolonie), waar hulle op ’n ander skip oorgeklim het, Las Palmas op die Kanariese Eilande, Madeira en Southampton na Hamburg in Duitsland gevaar, waar hulle op 29 Augustus geesdriftig verwelkom is. Per trein het die geselskap na Berlyn gereis waar hulle gehoop het hulle genls. Christiaan de Wet, Koos de la Rey en Louis Botha sou kon ontmoet wat Europa toe gegaan het om held in te samel vir die Afrikanerslagoffers van die oorlog. Die Boeregeneraals sou die Duitse hoofstad egter eers later besoek; daarom het lede van die geselskap uit Duits-Suidwes (onder wie waarskynlik Andries de Wet) na Nederland gegaan waar Japie Neser vir hulle kamers gehuur het met die geld wat hy afgeneem het by Jan du Plessis, ’n Kaapse lojalis. Terwyl hy in die hospitaal was, begin hy met 'n boek oor sy ervaringe in die oorlog wat hy spoedig voltooi het. Die bronne maak dit nie duidelik of dit dieselfde Die Buren in der Kapkolonie im Kriege mit England (München, s.j.). wat hy saam met Van Doomik en Du Plessis geskryf het nie.

De Wet, wat Duitse burgerskap aanvaar het, het hom reeds in Duitsland begin beywer vir 'n grootskeepse georganiseerde Boere-nedersetting in Duits-Suidwes-Afrika. Daarvoor het hy met die Duitse regering vir grond in hul kolonie onderhandel waarop Boere-"vlugtelinge" hulle kon vestig. Gebrek aan geld het egter dié plan verydel. In 1903 keer hy terug na Suid-Afrika en vestig hom as boer in Suidwes-Afrika omdat dié kolonie toe nog in Duitsland se besit was en De Wet nie bereid was om ná die nederlaag in die Tweede Vryheidsoorlog onder die Britse vlag in Suid-Afrika te woon nie. In Suidwes-Afrika het hy kort voor lank 'n leier van sy mede-Afrikaners geword wat in dié kolonie geboer het.

Die Eerste Wêreldoorlog

Duits-Suidwes-Afrika in 1904. De Wet het die Vrykorps in Windhoek (destyds Windhuk) gestig. Korab, waar die Duitse bewindhebbers die oorgawe aan die Unieverdedigingsmag onderteken het, word ook op die kaart aangedui.

Lede van die Vrykorps poseer in die suide van Duits-Suidwes-Afrika vir 'n foto. De Wet is moontlik een van hulle, maar geen name word by die foto verstrek nie.

De Wet op reis in Duits-Suidwes-Afrika in die geselskap van markies De Kersauson. Die bron sê nie wie wie is op die foto nie.

Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 bring De Wet die Vrykorps (of Freikorps) op 9 September 1914 in Windhuk (soos dit toe bekendgestaan het) op die been, onder meer met die doel om hul vaderland (Suid-Afrika) van Britse oorheersing te bevry. Hoewel die Vrykorps net vir 'n kort rukkie bestaan het, was hul uitwerking op die militêre geskiedenis van Namibië, Suid-Afrika en Duitsland uniek omdat daar in geen ander Duitse kolonie tydens die Eerste Wêreldoorlog 'n soortgelyke eenheid gestig is nie. Die korps se lede is gewerf uit die geledere van die aansienlik aantal Afrikaners wat toe reeds in die gebied gewoon het. Al die lede was vrywilligers. Die Vrykorps se doelwit was om enige moontlike steun aan die Maritz-rebellie in die Unie te verleen wat ontstaan het nadat die Unieregering hom aan Groot-Brittanje se kant geskaar het nadat die Eerste Wêreldoorlog in Augustus 1914 uitgebreek het. Die rebelle was ten sterkste gekant teen die inval van Duits-Suidwes-Afrika deur die Unieverdedigingsmag. Hulle het ook gemeen die tyd was geleë om die vryheid en onafhanklikheid van die Boererepublieke te herstel wat hulle in 1902 verloor het omdat Brittanje se volle verdedigingsmag betrokke was in die stryd teen die magtige Duitse Ryk.

Die Vrykorps het onafhanklik opgetree, maar onder regstreekse gesag van die plaaslike Duitse Imperiale Weermag, die sogenaamde Schutztruppe. Die Duitse goewerneur, dr. Theodor Seitz, het sy volle steun en goedkeuring aan die Vrykorps se stigting verleen omdat hy gemeen het dit sou polities en strategies voordelig wees vir die Ryk se oorlogstrategie om so 'n eenheid te steun. Seitz het daarop gereken dat die Boererebellie die Britsgesinde Unieregering van genl. Louis Botha omver sou kon werp en 'n Duitse bondgenoot in Suid-Afrika daarstel.

In ruil vir wapens en ammunisie, uniforms, toerusting en militêre besoldiging het die Duitse bewind in Windhuk van die Vrykorps verwag om die rebelle in die Noordwes-Kaap by te staan en Upington te beleër. Met sy Boerekommando het De Wet van Windhoek na Nakop getrek. Hy was aanvoerder en kommandant van die Vrykorps wat hulle op Nakop by genl. Manie Maritz aangesluit het. De Wet bedank egter spoedig as hul aanvoerder en word vervang deur kmdt. Stoffel Schoeman.

Hoewel die Vrykorps, wat inderhaas en gebrekkig opgelei is, in talle veldslae teen die veel beter opgeleide en toegeruste Unieverdedigingsmag betrokke was, het dit gou duidelik geblyk hul pogings in die Kaapkolonie sou misluk. Die lede het deursettingsvermoë gekort, die rebelleleiers het dikwels onderling gestry en kommunikasie met die Duitse bevelvoerders anderkant die grens het mettertyd so te sê onmoontlik geword. Die Vrykorps het eindelik die stryd gewonne gegee nadat die laaste rebelle-eenhede op 2 en 3 Februarie 1915 aan die Unieverdedigingsmag oorgegee het. Op 15 Februarie 1915 het Seitz in 'n amptelike dekreet opdrag gegee dat die eenheid ontbind, effektief vanaf 1 Maart 1915.

Nadat die Rebellie onderdruk en die geringe ondersteuning van die Vrykorps in die Noordwes-Kaap beëindig is, het Botha en sy leër min moeite gehad om die Schutztruppe te verslaan en Windhuk op 9 Mei 1915 sonder teenstand in te neem. Die Duitse oorgawe is eers twee maande later op Khorab in die noorde onderteken.

In Suidwes

Ossewaens bring in 1928 Angola-Afrikaners se besittings by Swartbooisdrift oor die Kunenerivier tydens die repatriasie van 1 922 nasate van die Dorslandtrek, waarvoor De Wet hom beywer het.

In 1928 is die meeste nasate van die Dorslandtrekkers na Suid- en Suidwes-Afrika gerepatrieer. Hier staan 'n vloot vragmotors op Swartbooisdrift, suid van die Kunenerivier, wat die gerepatrieerdes se besitting na die plaas Gamkarab, noordoos van Outjo naby die pad na Otavi, vervoer het.

Hy trek hom op sy plaas terug en neem ná die oormame van die gebied deur die Unie deel aan die plaaslike politiek. Hy help met die totstandkoming van die Verenigde Nasionale Suidwes-party en beywer hom omstreeks 1928 sterk vir die repatriasie van die Angola-Boere na Suidwes-Afrika en speel 'n groot rol in die organisasie van die verskuiwing.

Gesinslewe

Uit sy huwelik in 1903 in Duits-Suidwes-Afrika met Elisabeth Hagedorn (of Hagdorn) aan wie hy in Duitsland verloof geraak het 'n jaar voor sy terugkeer na Afrika, is vier kinders gebore. Ná haar dood trou hy met Elisabeth Catherina Ackerman. Uit hierdie huwelik, wat later onbind is, is daar een seun. Hy is oorleef deur sy derde vrou, Anna Jacoba van Heerden, en op Windhoek begrawe.

'n Straat suidoos van Windhoek se middestad is na hom genoem.

Bronne

• (af) Nienaber, P.J. 1947. Afrikaanse biografiese woordeboek Deel 1. Johannesburg: L. en S. Boek- en Kunssentrum.
• (af) Krüger, prof. D.W. (tot 1972) en Beyers, C.J. (sedert 1973). 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (en) Trümpelmann, G.P.J. in Potgieter, D.J. 1971. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (en) Fighting with the Germans against their own people. URL besoek op 3 Oktober 2015.

Eksterne skakels

• (af) Afrikanergeskiedenis, Namibië. URL besoek op 3 Oktober 2015.