Walter Rubusana

Walter Rubusana (1858–1936) was 'n pastoor en 'n Suid-Afrikaanse politikus, 'n stigterslid van die ANC (destyds die South African Native National Congress) in 1912 en die eerste swart man om op die Kaapse Provinsiale Raad te dien (1910–1914).

Walter Rubusana

Die South African Native National Congress se afvaardiging na Engeland, Junie 1914. Links na regs is: Thomas Mapike, eerw. Walter Rubusana, eerw. John Dube, Saul Msane en Sol Plaatje.

Beknopte biografie

Mpilo Walter Benson Rubusana is op 21 Februarie 1858 in Mnandi in die distrik Somerset-Oos in die destydse Kaapkolonie gebore. Sy pa was 'n senior raadslid (umphakathi) vir die Xhosa hoofman Sandile ka Ngqika. Dit was 'n tyd van militêre nederlae en ekonomiese vernietiging van die Xhosa-koninkryk wat met die Kaapse grensoorloë saamgeval het.

Hy is in Lovedale deur die Glasgow Sendinggenootskap as 'n onderwyser en daarna as 'n teoloog opgelei. In 1880 vertrek Rubusana na Peelton-sendingstasie, waar hy as onderwyser en assistent-pastoor werk. In 1883 trou hy met sy eerste vrou, Deena Nzanzana, by wie hy vyf dogters en 'n seun gehad het. Hy word in 1884 as 'n pastoor van die Kongregasionalistiese Kerk georden en is na Oos-Londen verplaas, waar hy die res van sy lewe gewoon het.

In die 1850's was hy deel van 'n komitee om die vertaling van die Bybel in Xhosa onder toesig van Tiyo Soga te verfyn. Hy hou persoonlik toesig oor die publikasie daarvan in 1904 in Brittanje, toe hy Themboe-koning Dalindyebo na die kroning van koning Edward VII vergesel. Tydens sy verblyf in Londen het hy ook sy eerste boek, Zemk 'Inkomo Magwalandini (Verdedig jou erfenis) gepubliseer, 'n bundel van tradisionele epiese poësie, didaktiese Christelike opstelle en kerkgeskiedenis.

Rubusana raak in die vroeë 1900's toenemend by politieke bedrywighede betrokke. Ondanks die Xhosas se nederlaag aan die hand van die Britte, besluit Rubusana en sy medewerkers om Brittanje tydens die Tweede Vryheidsoorlog te steun, wat in 1902 op 'n Britse oorwinning oor die Boere uitloop.

Teen die einde van die dekade is Rubusana as een van die belangrikste swart politici in Suid-Afrika erken. In 1909 word hy die president van die South African Native Convention in Bloemfontein. In hierdie hoedanigheid het hy 'n afvaardiging na Londen gelei. Ten spyte daarvan is die Suid-Afrika-Wet geteken en het die vier Blanke kolonies in Mei 1910 verenig. Die inlywing van drie Britse gebiede (Lesotho, Botswana en Swaziland) is egter verhoed.

In dieselfde jaar kondig Rubusana sy kandidatuur vir die Tembuland-kiesafdeling in die Kaapse Provinsiale Raad aan. Hoewel hy teenkanting ontvang het, het hy 'n effektiewe veldtog gevoer en op 21 September word hy die eerste swart man om tot die Kaapse Provinsiale Raad verkies te word.

In 1911 onderneem Rubusana sy derde oorsese reis en woon die Universal Races Congress in Londen by. Met sy terugkeer is hy oortuig dat 'n nasionale organisasie tot stand moet kom. Op 8 Januarie 1912 was hy dan ook een van die honderd afgevaardigdes om die ANC se eerste konferensie in Bloemfontein by te woon. Tydens die konferensie is hy tot die grondwetlike kommissie onder voorsitterskap van Richard Msimangeen, asook tot een van die ANC se adjunk-presidente, verkies.

In 1914 verloor Rubusana sy setel in die Kaapse Provinsiale Raad nadat sy aartsvyand, John Tengo Jabavu, ook in die verkiesing staan. Dit het die swart stem verdeel en 'n Europeër (A.B. Payn) toegelaat om die kiesafdeling te wen.

Gedurende die Eerste Wêreldoorlog (1914–1919) het Rubusana aangebied om 5 000 man vir die oorlog te werf, mits die regering hulle sou oplei. Die ANC-leiers het ook onderneem om hul protes vir die duur van die oorlog op te skort. Smuts het hul namens die regering vir hul lojaliteit bedank, maar gesê dat dit 'n "witmansoorlog" is, en dat daar geen rede vir Afrikane is om betrokke te raak nie.

Rubusana is op 17 April 1936 in Oos-Londen oorlede. Hy was 78 jaar oud.

Toekennings

• Eredoktorsgraad van die Universiteit van Chicago (~1905)
• Opperkanselier van die Orde van Luthuli (postuum 2008)