Willem V, Prins van Oranje
William V (Willem Batavus; 8 Maart 1748 – 9 April 1806) was 'n Prins van Oranje en die laaste Stadhouer van die Nederlandse Republiek. Hy het in 1795 in ballingskap na Londen gegaan. Hy was verdermeer heerser van die prinsipaliteit van Oranje-Nassau tot en met sy afsterwe in 1806. Hy is opgevolg deur sy seun Willem 1.
| Willem V | |
 | |
| Voorafgegaan deur | Willem IV |
|---|---|
| Opgevolg deur | Willem VI |
| Opgevolg deur | Willem VI |
Stadhouer van die Verenigde Provinsies
| |
| Opgevolg deur | Stadhouerskap tot niet gemaak |
Persoonlike besonderhede
| |
| Gebore | 8 Maart 1748 Den Haag, Nederlandse Republiek |
| Sterf | 9 April 1806 (op 58) Brunswyk, Brunswyk-Lüneburg |
| Kind(ers) | Frederica Louise Wilhelmina van Oranje Willem I van Nederland Prins Frederik van Oranje-Nassau |
| Religie | Nederduits Gereformeerde Kerk |
Vroeë lewe
wysigWillem Batavus is op 8 Maart 1748 in Den Haag gebore as die enigste seun van Willem IV, wat die jaar tevore herstel is as stadhouer van die Verenigde Provinsies. Hy was slegs drie jaar oud toe sy vader in 1751 oorlede is, waarmee 'n lang regent-ampstyd begin het. Sy regente was:
- Anne, Koninklike Prinses en Prinses van Oranje, sy moeder, van 1751 tot haar dood in 1759;
- Landgravin Marie Louise van Hesse-Kassel, sy ouma, van 1759 tot haar dood in 1765;
- Hertog Louis Ernest van Brunswyk-Lüneburg, van 1759 tot 1766. Hy is tot Oktober 1784 as privaat raadgewer in ooreenstemming met die Acte van Consulentschap aangehou;
- Carolina van Oranje-Nassau, sy suster (wat destyds 'n 22-jarige volwassene was, terwyl hy nog 'n 17-jarige minderjarige was), van 1765 tot sy mondigwording in 1766.
Willem is in 1752 die 568ste Ridder van die Orde van die Kousband gemaak.
Stadhouer
wysigIn 1766 het Willem V die posisie van stadhouer en kaptein-generaal van die Nederlandse Staatsleër by mondigwording aangeneem. Hy het die hertog van Brunswyk egter toegelaat om 'n groot invloed op die regering te behou met die geheime Acte van Consulentschap. Prins Willem het op 4 Oktober 1767 in Berlyn getrou met Wilhelmina van Pruise, prinses van Oranje, die dogter van prins Augustus Willem van Pruise, niggie van Frederik die Grote en 'n neef van George III. (Hy was self die eerste neef van George III). [1] :55-58 Hy het 'n kunsversamelaar geword, en in 1774 is sy Galerij Prins Willem V oopgemaak vir die publiek.
Die posisie van die Nederlanders tydens die Amerikaanse Onafhanklikheidsoorlog was neutraal. Willem V, die leier van die pro-Britse faksie binne die regering; het pogings deur pro-Amerikaanse-onafhanklikheids-, en later pro-Franse elemente geblokkeer om die regering in te sleep in die oorlog ter ondersteuning van die Frans-Amerikaanse alliansie. Dit het egter voor die wind gegaan met die Nederlandse poging om deel te neem aan die Russies geleide liga van gewapende neutraliteit, wat gelei het tot die uitbreek van die Vierde Anglo-Nederlandse Oorlog in 1780. Ondanks die feit dat Brittanje op verskillende fronte besig was om te veg, was die oorlog noodlottig vir die swak voorbereide Nederlanders, wat gelei het tot die verlies van St Eustatius en Nagapattinam. [1]:58-63 Skandale soos die Brest-Affêre het geloof in die Nederlandse vloot ondermyn. Die stadhouer-regime en die Hertog van Brunswyk is verdink van hoogverraad ten opsigte van die verlies van die Barrier-vestings. [1]:56 Die agteruitgang van die prestige van die regime het gemoedere hoog laat opvlam, met gevolglike onluste en 'n oproep om politieke hervorming, soos bv. die pamflet Aan het Volk van Nederland, in 1781 gepubliseer deur Joan van der Capellen tot den Pol. [1]:64-68
Na die ondertekening van die Verdrag van Parys (1783) was daar toenemende ongelukkigheid met die bewind van Willem in die Verenigde Provinsies. 'n Koalisie van ou Nederlandse Staatsparty regenteen demokrate, wat Patriotte genoem is, het Willem se gesag toenemend uitgedaag. In 1785 het Willem Den Haag verlaat en sy hof na Het Loo-paleis in Gelderland verplaas, welke provinsie ver geleë was van die politieke sentrum. [1]:104-105 In September 1786 het hy troepe van die Stateleër na Hattem en Elburg gestuur om die stede se Patriot "vroedschap" omver te werp, ten spyte van verdediging deur die Patriot Exercitiegenootschap Vryekorps, wat georganiseer is deur Herman Willem Daendels. Dit het die Patriot-gedomineerde State van Holland and Wes-Friesland uitgelok om hom van sy amp as kaptein-generaal van die Stateleër te ontneem. [1]:107-109
In Junie 1787 het sy energieke vrou Wilhelmina probeer om na Den Haag te reis om 'n Oranje-opruising in die stad te bewerk. Buite Schoonhoven in Bonrepas [2] is sy egter deur die Vryekorps gestop, en na 'n plaas naby Goejanverwellesluis geneem en na 'n kort aanhouding gedwing om terug te keer na Nijmegen. [1]:127
Vir Wilhelmina en haar broer, Frederik Willem II van Pruise, was dit 'n belediging en 'n maklike verskoning om militêr in te gryp. Frederick het in September 1787 die Pruisiese inval in Holland van stapel gestuur om die Patriotte te onderdruk. [1]:128-132 Baie patriotte het na Noord-Frankryk gevlug, na Saint-Omer, in 'n gebied waar daar Nederlands gepraat is. Willem V is tot en met sy omverwerping deur koning Lodewyk XVI van Frankryk ondersteun. [1]:132-135
Ballingskap in Groot-Brittanje en Ierland
wysig
Willem V het in 1793 by die Eerste Koalisie teen Republikeinse Frankryk aangesluit met die koms van die Franse Rewolusie. Sy troepe het dapper geveg tydens die Vlaandere-veldtog, maar in 1794 het die militêre situasie versleg en die Nederlandse Republiek is deur invallende leërs bedreig. Die jaar 1795 was 'n rampspoedige jaar vir die Ancien Régime van Nederland. Ondersteun deur die Franse leër het die rewolusionêre uit Parys teruggekeer om in Nederland te veg, en in 1795 het Willem V in ballingskap na Engeland gegaan. 'n Paar dae later het die Bataafse rewolusie plaasgevind, en die Nederlandse Republiek is vervang met die Bataafse Republiek. [3]:1121 [1]:190–192
Direk na sy aankoms in Engeland het die prins 'n aantal briewe (bekend as die Kew Letters) vanaf sy nuwe woning in Kew aan die goewerneure van die Nederlandse kolonies geadresseer waarin hulle opdrag gegee is om hul kolonies te oorhandig aan die Britte "om veilig gehou te word." Alhoewel slegs 'n aantal voldoen het, het dit bygedra tot hul verwarring en demoralisering. Byna alle Nederlandse kolonies is mettertyd deur die Britte beset, wat uiteindelik die meeste teruggegee het, maar nie almal (Suid-Afrika en Ceylon) nie; eerste tydens die Verdrag van Amiens en later met die Anglo-Nederlandse Verdrag van 1814 (Verdrag van Londen). [3]:1127
In 1799 het Willem I van Nederland 'n aktiewe rol in die Anglo-Russiese inval in Holland gespeel, en 'n belangrike rol gespeel in die vangs van 'n Bataafse vlooteskader tydens die Vlieter-insident. Die oorgawe van die skepe (waarvoor die Bataafse Republiek betaal het) is formeel aanvaar in die naam van Willem V as stadhouer, wat later toegelaat is om dit aan die Britse Vloot te "verkoop" vir 'n aansienlike bedrag. [4] Dit was egter sy enigste sukses, want die troepe het aan chroniese siektes gely, en burgerlikes was destyds onwillig om weer die ou regime te installeer. Die arrogansie van sy proklamasie, waarin hy die herstel van die stadhouerskap geëis het, was volgens Simon Schama nie nuttig nie. [1]:393–394
Na die Vrede van Amiens in 1802, waarin Groot-Brittanje die Bataafse Republiek erken het, het 'n aanvullende Frans-Pruisiese Konvensie van 23 Mei 1802 verklaar dat die domeine van Dortmund, Weingarten Abbey, Fulda en Corvey Abbey, gesedeer sou word aan die Huis van Oranje in alle ewigheid, in plaas van die Nederlandse boedels en inkomstes (dit het die Prinsdom Nassau-Oranje-Fulda geword). Wat Napoleon betref, was hierdie sessie onderhewig aan die likwidasie van die stadshouerskap en ander erflike ampte van die Prins. Willem V het egter geen belangstelling gehad in dorpe, gebiede en abdye wat van ander regeerders gekonfiskeer is nie, maar wou gehad het wat hom toekom: sy agterstallige salarisse en ander finansiële voorwaardes sedert 1795, of 'n enkelbedrag van 4 miljoen gulden. Die minister van buitelandse sake van die Bataafse Republiek, Maarten van der Goes van Dirxland, was bereid om in die geheim te probeer om die "Staatsbewind" van die Bataafse Republiek te oorreed om hierdie bykomende vrywaring te verleen, maar Napoleon het dit stopgesit toe hy van die saak te hore gekom het. [1]:452–454
Willem V, die laaste van die Nederlandse stadhouers, is in ballingskap oorlede in die paleis van sy dogter in Brunswyk, nou in Duitsland. Sy liggaam is op 29 April 1958 na die Nederlandse koninklike familie graftombe in die Nieuwe Kerk in Delft verskuif.
In 1813 het sy seun, Koning Willem I na Nederland teruggekeer en die eerste Nederlandse monarg uit die Huis van Oranje geword.
Afstammelinge
wysig.jpg)
Willem V en Wilhelmina van Pruise het die volgende vyf kinders gehad:
- 'n Naamlose seun (23–24 Maart 1769).
- Frederica Louise Wilhelmina van Oranje (Den Haag, 28 November 1770 – Den Haag, 15 Oktober 1819), getroud in Den Haag op 14 Oktober 1790 met Karl Georg August, Prins van Brunswyk-Wolfenbüttel, (Londen, 8 Februarie 1766 – Antoinettenruh, 20 September 1806), 'n seun van Karl Wilhelm Ferdinand, Hertog van Brunswyk-Luneburg en Prinses Augusta van Groot-Brittanje, sonder afstammelinge.
- 'n Naamlose seun (gebore en oorlede op 6 Augustus 1771).
- Willem I, Koning van Nederland (25 Augustus 1772 – 12 Desember 1843).
- Willem Georg Frederik, Prins van Oranje-Nassau (Den Haag, 15 Februarie 1774 – Padua, 6 Januarie 1799), ongetroud en sonder regmatige afstammelinge.
Waardering
wysigTydens sy lewe en daarna was Willem V 'n omstrede persoon, wat homself betref, maar ook omdat hy 'n onwillige hoofspeler in 'n politieke vuurstorm was wat deur ander veroorsaak is. Baie geskiedkundiges en tydgenote het kort stukke oor hom geskryf wat dikwels skerp bewoord was. Phillip Karel, graaf van Alvensleben, wat vanaf 1787 die Pruisiese gesant na Den Haag was (dus nie iemand wat vermoed kan word van vooroordeel teen Willem nie), kan as voorbeeld beskou word.
Erfenis
wysig- Orange County, Noord-Carolina is vernoem na Willem V van Oranje
- Orange County, Indiana is vernoem na die Noord-Carolina county.
- Die Oranjerivier, wat die langste rivier in Suid-Afrika is, is vernoem na Willem V van Oranje.[5]
Verwysings
wysig- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Schama, Simon (1992). Patriots and Liberators. Revolution in the Netherlands 1780-1813. Vintage books.
- ↑ Plaatsengids
- ↑ 3,0 3,1 Israel, J.I. (1995). The Dutch Republic. Its Rise, Greatness, and Fall 1477-1806. Clarendon Press.
- ↑ James, W.M. (2002). The Naval History of Great Britain: During the French Revolutionary and Napoleonic Wars. Vol. 2 1797-1799. Stackpole books. pp. 309–310.
- ↑ Earle, Anton et al. (2005), A preliminary basin profile of the Orange/Senqu River (pdf), African Centre for Water Research, opgespoor 30 Junie 2007
Willem V, Prins van Oranje Cadet branch of the Huis van Nassau Gebore: 8 Maart 1748 Oorlede: 9 April 1806
| ||
| Nederlandse koninklikes | ||
|---|---|---|
| Voorafgegaan deur Willem IV |
Prins van Oranje 1751–1806 |
Opgevolg deur Willem VI |
| Bewindstitels | ||
| Voorafgegaan deur Willem IV van Oranje |
Prinsipaliteit van Oranje-Nassau 1751–1806 |
Opgevolg deur Willem VI van Oranje |
| Hertog van Breda 1751–1795 |
Titel of amp ontbind of onklaargemaak, geïnkorporeer in Bataafse Republiek | |
| Algemene Stadhouer van die Verenigde Provinsies 1751–1795 |
Amp tot niet gemaak gevolg deur die Bataafse Republiek | |