Abraham de Klerk

Abraham Jacobus Kotzé de Klerk (distrik Garies, Suid-Afrika, 23 April 1900 – Colombo, Ceylon, 15 Mei 1927) was ’n Afrikaanse sendeling en die eerste sendeling van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in Ceylon.

Eerw. Abraham de Klerk

Jeugjare

Abraham de Klerk is in April 1900 gebore op 'n plaas in die distrik Garies in Namakwaland. Sy ouers, Abraham Jacobus Petrus De Klerk en Maatjie Hendrina Maria Coetzee was arm dog vroom. Sy susters was Jacomina Maria Cockrell en Maatjie Maria Hendrina Louw. Hy was skrander en wou graag leer, maar weens sy gesin se armoede moes hy die skool in st. 5 verlaat. Hy gaan werk op plase en, aangemoedig deur eerw. D.J. Rousseau, sendeling op Garies, gee hy onderwys aan kinders. Later gaan hy Garies toe vir st. 8 en ene H.J. Barnard gee hom spesiale lesse, maar hy doen maagkoors op en moet na Vanrhynsdorp skuif. Garies se kerkraad het hom ’n klein toelaag gegee en met sy suster se hulp en 'n gemeubileerde kamer van ds. R.T.H. van der Meulen kon hy sy studie vir st. 8 volhou. Hy slaag al sy vakke behalwe Engels.

Opleiding

Die ou NG kerk Garies, wat nog gestaan het in eerw. De Klerk se kinderjare

Danksy bydraes uit Garies en Vanrhynsdorp kon De Klerk per trein na Wellington in die Boland vertrek. Sy naam het hom vooruitgeloop, want ds. Rabie, dosent aan die Sendinginstituut, het van sy skranderheid en besondere begeerte om sendeling te word verneem. VSB-takke in die Ring van Clanwilliam asook die CSV het vir sy studiekoste ingestaan. Wanneer hy kon, het hy gedurende vakansies op Garies, Vanrhynsdorp, Clanwilliam en Leipoldtville besoekwerk onder die bruin mense gedoen en vir hulle dienste gehou. Hy het eindelik Engels onder die knie gekry en is in November 1924 gelegitimeer.

Gesinslewe

Eerw. en mev. Mina de Klerk en hul seuntjie

De Klerk het in die huwelik getree met Claudina Wilhelmina Baard, ’n dogter van gelowige ouers van Remhoogte, Vanrhynsdorp. Abraham se moeder sterf terwyl hy studeer. Hy laat sy vader, broer en drie susters agter toe hy en Mina in 1925 na Ceylon vertrek.

Bediening in Ceylon

Die Wolvendalkerk in Sri Lanka

Die De Klerk-kerkgebou in Colombo is op 12 Mei 1927 ingewy.

Die binnekant van die kerk wat eerw. De Klerk in Colombo opgerig het

Die Gereformeerde Kerk was in die Nederlandse tydperk (1640–1796) reeds van die sewentiende eeu af op Ceylon (waarvan die naam in 1972 Sri Lanka geword het) gevestig. Dié kerk het weer sterk onder die aandag gekom deur die verblyf van sowat 5 000 Boerekrygsgevangenes op Ceylon. Die krygsgevangenes het by hul terugkeer ná die Tweede Vryheidsoorlog die Ceylonse sendinggenootskap gestig. Hulle het maandeliks geld bygedra tot die fonds, maar kon eers in 1925 'n sendeling, eerw. Abraham de Klerk, na die eiland stuur. Hy vertrek na Ceylon, waar hy op 21 Mei 1925 in die Wolvendalkerk georden is. Dié kerk is deur die Hollands-Oos-Indiese Kompanjie in 1749 op 'n heuwel naby die hawe gebou. In die vorm van 'n Griekse kruis is die kerk 'n getuienis van die teenwoordigheid van die Reformed Church in Sri Lanka. De Klerk se werk was die enigste sendingwerk namens die NG Kerk buite Afrika.

Mev. De Klerk het haar eggenoot bewonder vir sy geloofslewe, en sy toewyding aan sy roeping het haar geïnspireer. Sy was bewus van sy gesondheidsprobleme van vroeër en het hom telkens gemaan om stadiger te werk en homself in ag te neem. Sy reaksie was telkens: "Ek moet werk; my tydjie is kort." Eerw. Rousseau van Clanwilliam het per geleentheid geskryf: "Abraham was vol gloed, ywer en aktiwiteit." Hy deurkruis die eiland om lidmate op te spoor uit die tyd van die Boerekrygsgevangenes, 1900–1902. Met teerheid, takt en beslistheid het hy mense byeengebring. Die egpaar De Klerk se minsaamheid en spontane getuienis het mense aangetrek. Hulle het langdurig gebid vir herlewing en geld om 'n kerkgebou in Dehiwala, Colombo, op te rig. 'n Ryk, ingeligte vriend, wie se naam nie genoem word in J.W.L. Hofmeyr se Abraham de Klerk van Ceylon nie, skenk £3 850 vir kerkgeboue. In 1926 sien die De Klerks hoe 'n NG gemeente met geesdrif gestig word.

Die kerkbouplanne vir die NG kerk in Dehiwala het gevorder en hul eerstelingseuntjie is gebore. Einde 1926 word die tropiese hitte te veel vir mev. De Klerk en in Januarie 1927 stuur eerw. De Klerk sy vrou en baba na Suid-Afrika. Hy kon in daardie jaar met verlof gaan en bly dus eers om die een en ander omtrent die kerkgebou af te rond en die ontvangs en bevestiging van sy hulp, kandidaat-eerw. S.F. Skeen, af te handel. Ds. Hofmeyr skryf hoe De Klerk sy vrou meer gemis het as wat hy verwag het en hoe swaar dit was om sy sterk verlange te hanteer. In ’n brief aan haar het hy geskryf hoe die Skeens op 5 of 6 Mei daardie jaar verwag is en dat hy reeds heelwat ingepak het.

Op Saterdag 7 Mei was die kerk gereed en die inwyding gereël vir 12 Mei 1927. Sy passaat na Suid-Afrika was bespreek vir 14 Mei. De Klerk het op die dag van die kerkinwyding ernstig siek geword en is met longontsteking in die hospitaal in Colombo opgeneem, waar hy ingewandskoors opgedoen het. Die Sondagmôre net voor vier, met 'n jong man wat by sy bed waak, het De Klerk, so skryf ds. Hofmeyr, sy hande uitgestrek na bo, asof hy 'n offer aan die Onsigbare bring. Duidelik het hy gesê: "Ek beveel my liewe vrou en my arme ou seuntjie aan Gods genadige beskerming. Laat ons nou bid, want ons is nou in die teenwoordigheid van die Almagtige." Met dié woorde het hy sag ontslaap.

Die kerk, waarvan die naam in later jare na Christelik Gereformeerde kerk verander is, is toe eers op 2 Junie 1927 ingewy. Onder leiding van eerw. Skeen is ná sy begrafnis 'n gedenkplaat in die kerkgebou in Dehiwala onthul: “Ter gedagtenis aan Eerw. Abraham Jacobus Kotze de Klerk, kollegiate leraar van die NGK te Ceylon 1925–1927, deur wie se inspanning hierdie kerkgebou opgerig is en wie se diep betreurde dood plaasgevind het met die voltooiing van die gebou. Gebore 23 April 1900. Gestorwe 15 Mei 1927. Hij wandelde met God, hij was niet meer, want God nam hem weg. Gen. 5:24.”

Op Garies het die kerkraad met 'n eenparige mosie van roubeklag besluit om 'n gepaste marmerplaket in die ou kerk langs die preekstoel teen die agtermuur ter gedagtenis van Abraham de Klerk aan te bring.

Letterkundige verwysings

’n Skets van eerw. Abraham de Klerk

De Klerk se werk in Ceylon is vroeër dikwels in ou letterkunde aangehaal as sou dit 'n bewys wees van die ooreenkomste tussen Ceylons-Nederlands of Ceylon Dutch en Afrikaans, maar in later jare is geglo dat hy hoogs waarskynlik in Engels gepreek het, nie in sy moedertaal nie. Ceylons-Nederlands was ’n kreoolse taal wat vandag so goed as uitgesterf is. Die taal is gepraat op die eiland Ceylon, wat van 1658 tot 1796 ’n Nederlandse kolonie was.

Ds. J.W.L. Hofmeyr het in 1928 'n boek oor De Klerk se lewe, Abraham de Klerk van Ceylon, die lig laat sien.

Nadraai

Ds. Stef Skeen het nog tot 1932 in Ceylon gewerk, maar nadat hy daar weg is, het die NG Kerk se verbintenis met dié eiland doodgeloop. In 1980 het die Wes-Transvaalse Sinode (sedert 2016 Sinode Goudland) ’n noodroep van ds. Raj Thurarajah uit Sri Lanka ontvang om die kerk daar te kom help. Eers het die Sinode dit deur besoeke gedoen en later het Pieter ter Haar, seun van die NG gemeente Die Vlakte in Kaapstad, daar gaan woon en werk. In Oktober 1999, honderd jaar ná die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog toe tallose krygsgevangenes uit Suid-Afrika daarheen gestuur is tesame met etlike predikante wat hulle daar bedien het, is prop. Jan de Bruin van Kuilsrivier op Carletonville as tentmakerpredikant bevestig, waarna hy na Sri Lanka vertrek het om as jeugpredikant in die Dutch Reformed Church te werk.

Bronne

• (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
• (de) Kloss, Heinrich. 1978. Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800. Düsseldorf: Pädagogischer Verlag Schwann. ISBN 3-590-15637-6
• (af) NG Kerk stuur ná 67 jaar weer 'n predikant na Sri Lanka Geargiveer 7 Oktober 2015 op Wayback Machine, Beeld, 14 Oktober 1999. URL besoek op 7 Oktober 2015.
• (en) Christian Perspectives in Sri Lanka se Daily News. URL besoek op 23 April 2016.

Eksterne skakels

• (af) Donkies wat diep spore getrap het^{[dooie skakel]}, Beeld, 11 November 2012. URL besoek op 6 Augustus 2015.
• (en) ’n Foto van die kerk soos dit nou lyk. URL besoek op 7 Oktober 2015.