NG gemeente Die Vlakte

Die NG gemeente Die Vlakte was 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in Kaapstad se suidelike laermiddelklas-voorstad Lansdowne wat op 2 April 1989, skaars twee maande voor die herdenking van sy vyftigjarige bestaan, merendeels by die NG gemeente Van Riebeeck in die nabygeleë voorstad Kenwyn, maar ook by die gemeente Keurboom (die lidmate in Rondebosch-Oos) en die gemeente Rondebosch (die lidmate in die voorstad Sybrandpark) ingelyf is. Dit was ook die dag waarop ds. R.H. Venter, die laaste leraar, sy emeritaat aanvaar het. Die gemeente Van Riebeeck is op sy beurt later ingelyf by Plumstead (waarby Southfield ook ingelyf is) en Keurboom by Rondebosch. Die Vlakte se gemeentegrense het die voorstede Landsdowne, Crawford, Rondebosch-Oos en Sybrandpark ingesluit.

Die kerkgebou omstreeks 1987, toe dit nog aan Die Vlakte-gemeente behoort het. Dit is ingewy in 1942, twee jaar nadat die gemeente van die moedergemeente Rondebosch afgestig het.

Die kerkgebou omstreeks 1986, drie jaar voor die gemeente by drie aangrensende gemeentes ingelyf is.

Ds. Petrus Swart, van 1939 tot 1944 die gemeente se eerste leraar. In Die Vlakte se 50-jarige bestaan is die gemeente deur net sewe leraar bedien.

Ds. D.J. Nell, leraar van 1951 tot sy aftrede die volgende jaar. Daarna het hy weer tot die bediening toegetree en finaal in 1960 uitgetree.

Ds. P.J. van der Westhuizen, vierde leraar van 1952 tot 1971.

Agtergrond

Die ontstaan van die gemeente kan teruggevoer word tot in 1927 toe ds. P.G.J. Meiring, leraar van Rondebosch, aangekondig het dat 'n saal vir die gemeentelede van Crawford, wat langsaan Landsdowne geleë is, gebou gaan word. Die lidmate daar was minder gegoed as dié in die res van die gemeente en vir baie was dit moeilik om elke Sondag die 5 km en meer na die moederkerk in Rondebosch af te lê.

Moontlik is daar toe reeds dienste op die Kaapse Vlakte gehou, want in Desember 1926 neem die kerkraad van broer K.C. Dekenah 'n harmonium oor wat hy vir gebruik by die dienste in Anderdale, die ou naam vir Crawford, gekoop het. Vroeg in 1927 berig ds. Meiring dat hy met sy herderlike besoeke in die omgewing van Crawford "'n heel aantal leden onzer Kerk" aangetref het vir wie se gerief daar so spoedig moontlik 'n kerksaal gebou moes word. Die kerkraad deel hierdie oortuiging en op die Julie-vergadering rapporteer die voorsitter dat die eienaar van die dorp Crawford vier standplase teen £50 vir die bou van 'n saal aangebied het. Broers Dekenah en Pickard moes die erwe gaan uitkies en die voorsitter sou by die volgende vergadering 'n sketsplan voorlê vir 'n saal wat saam met die terrein en meubels hoogstens £800 moes kos.

Op 'n spesiale vergadering in Augustus 1927 sê die voorsitter dat daar vier erwe teen £25 stuk gekoop is, maar eers na verskeie vergeefse pogings om die gebou teen die genoemde prys te laat oprig — een keer is die koste op minstens £1 200 gestel — kom die blye tyding in September 1928 dat ouddiaken C. van der Vlugt die bouwerk vir £690 aangeneem het. Hierdie som het nie die omheining en die banke ingesluit nie. Tydens die sitting van die Sinode is die hoeksteen op Saterdagnamiddag 20 Oktober 1928, deur die Moderator, ds. G.J. Hugo (Porterville), gelê.

Ná die inwyding van die gebou op Sondagmiddag 16 Desember 1928, is daar gereelde Sondagnamiddag-dienste gehou en die opkomste was betreklik goed. Op die Sondag ná die inwyding is die eerste kindjie, Gert Christiaan, 'n seuntjie van broer August W.H. Steffen en sy eggenote, in die saal gedoop en op 10 Februarie 1929 is die Nagmaal vir die eerste keer daar gevier. Nog in dieselfde jaar het die Skoolraad die gebou teen £5 per maand vir skooldoeleindes gehuur.

Die totale koste van die saal het £877.19s.2d. beloop, waarvan £700 aan die kontrakteur, £111.12s.0d. vir die grond, £231.10s.11d. vir die omheining en £37.0s.3d. vir die meubels betaal is. Dit was 'n duur onderneming, maar Rondebosch het dit as 'n eer beskou dat hy wat tot kort tevore self hulpbehoewend was, nou in die geestelike nood kon voorsien van 'n groot aantal behoeftige lede van die NG Kerk wat meestal uit die buitedistrikte deur die droogtes en ander oorsake na die stad gedryf is en hulle op die Vlakte gevestig het.

Totdat Rondebosch 'n medeleraar gekry het, is ene mej. Botha met behulp van die Hoofbestuur van die Vrouesendingbond as geestelike werkster op die Vlakte geplaas. Die Vrouesendingbond van die gemeente het haar salaris en die kerkraad haar losieskoste gedra. In 1929 is daar 'n bykomende ouderling (br. H.R. Theunissen) en 'n bykomende diaken (br. S.P. le Roux) vir die Vlakte-wyk gekies. In 1930 is daar 'n konsistorie by die saal aangebring. Van die £100 wat dit gekos het, het die kerkkas en die wyk elk die helfte betaal. Met waardering het die kerkraad in November 1932 kennis geneem van die opbrengs van £25.2s. by 'n basaar op die Vlakte. Terselfdertyd het 'n onbekende suster 'n Nagmaalservies vir gebruik in die kerk van Crawford geskenk. Eers in 1935 het die saal elektriese beligting gekry.

Landsdowne

In Februarie 1931 berig oud. Theunissen dat daar in Lansdowne 'n saal vir dienste op Sondagaande gratis te kry was en die hou van sulke dienste of bidure word aan hom en diaken Le Roux opgedra. Twee maande later verneem die kerkraad dat dié byeenkomste bevredigend bygewoon word en toe die gemeente 'n tweede leraar kry, word die dienste op Lansdowne twee keer per maand deur die predikante om die beurt waargeneem. Die volgende jaar bepleit mnr. D. Lamprecht, onderwyser op Lansdowne wat later die eerste hoof van die Laerskool Groote Schuur in Rondebosch sou word, die aankoop van die "Church Hall" aldaar van die verbandhouers teen omtrent £900, maar ds. Meiring sr. lug sy vrees vir twee middelpunte vir eredienste op die Vlakte. Ná 'n deeglike bespreking van die saak is daar dan ook geen besluit geneem nie.

Sommer kort hierna, egter, ontmoet mnre. Kritzinger, Buitendag en Lamprecht die kerkraad in verband met die behoefte aan 'n eie kerksaal vir die Lansdowne-wyk. Die Afrikanerbevolking in daardie buurt was reeds groot en het steeds aangegroei, terwyl die saal wat in gebruik was, geen waardige plek van aanbidding was nie omdat dit ook vir "sondige" doeleindes gebruik is. Die wyk het self vurig daarna verlang om 'n saal te hê wat vir kerklike werksaamhede, soos die Sondagskool en die Jongeliedevereniging, afgesonder kon word. Die toestand was ernstig. Sektes het onder die mense gewoeker en die verlede het klinkklaar bewys dat die mense nie die dienste in Crawford wou bewoon nie, maar eerder na ander genootskappe of sektes oorgegaan of in algehele kerkloosheid verval het. Wat die saak vererger het, was die groot aantal kinders wat die Sondagskool in Crawford kwalik kon bereik. Daar was twee erwe naby die skool en in die middel van die wyk vir £150 te koop en so 'n saal sou moontlik vir skooldoeleindes gehuur word.

Nadat die afvaardiging vertrek het, het veral ds. Meiring sr. en br. A.W.H. Steffen op die ernstige besware teen 'n saal daar gewys. Lansdowne was te naby aan Crawford en dit kon 'n "nadelige morele uitwerking" op die lede van Crawford se gemeenskap hê wat self ook heel ver van hul saal af gewoon het. Verder sou 'n saal in Lansdowne die onderlinge tweedrag verskerp en dit later vir die twee wyke onmoontlik maak om as eenheid saam te werk. 'n Uitgerekte bespreking het tot die besluit gelei dat die erns en opregtheid van die Lansdowne-gemeenskap getoets sou word deur hulle die geleentheid te gee om op 'n lys te toon wat hulle bereid was om vir die saak te doen en op te offer. Op dieselfde vergadering is daar gerapporteer dat die stadsraad vir die onmiddellike toekoms geweier het om van Tarongaweg wat Crawford en Lansdowne verbind het, 'n harde pad te maak.

Ná 'n grondige ondersoek besluit 'n spesiale kerkraadsvergadering in November 1932 om £500 aan die oprigting van 'n saal op twee erwe naby die laerskool te bestee. Hierdie bedrag moes alle koste insluit en die sowat £200 waarvoor daar op die lys van br. S.F le Roux geteken was, moes 'n deel daarvan uitmaak. Broers Dekenah, Le Roux en ds. A.M. Meiring moes die onderneming verder voer. Toe daar twee erwe naasaan die ander twee teen £110 verkrygbaar is, onderneem die kerkraad einde Januarie 1933 om self die saal daarop te bou. Die materiaal sou deur broers Dekenah en Le Roux aangekoop word en laasgenoemde is gehuur om die arbeid te verskaf. So kon daar werk verskaf word aan lede van die Kerk in Lansdowne wat dan weer 'n deel van die loon vrywillig aan die kerk sou afstaan. Die argitek A.L. Meiring het reeds 'n plan vir die gebou opgetrek.

Dit was 'n deel van die voorstel dat dié saal as plek van aanbidding aan Crawford ondergeskik moes bly en dat die sakramente slegs in Crawford bedien sou word. Die Kaapse Stadsraad is verder bedank vir hul aanbod om die saal wat toe vir Sondagoggend- en aanddienste gebruik is, vir 'n onbepaalde tyd aan die kerkraad te gee. In April is 'n ekstra uitgawe van £50 eenparig goedgekeur.

Die hoeksteentjie is op 22 Maart 1933 "ter Ere Gods" gelê en die inwyding het op 12 Mei 1933 met 'n rede deur ds. Meiring sr. plaasgevind. Die volgende dag het 'n basaar en konsert £43.5s. gelewer waardeur die koste van die stoele ruim gedek is. Die vrywillige bydraes van die lede het reeds op £55 gestaan. Die totale koste, omheining ingesluit, het £656.3s.11d. beloop, maar die lede sou self die ekstra £6.3s.11d. vind. Die grond en transport daarvan het byna £120 gekos en £147 het vir die arbeid op die tender van br. Le Roux gegaan. Die argitekte Louw en Louw, die firma van Wynand Louw, het die planne voorsien en die toesig, alles kosteloos, gehou. In Lansdowne het daar groot geesdrif vir die saal geheers en die lede sou hulle geldelike verpligtinge nakom. In 1933 is 'n klavier van mnr. M.M. Kritzinger wat in die saal gebruik is, vir £30 aangekoop. Die C.J.V. van die wyk het £20 betaal en die kerkraad het die verkoper van die betaling van £10 op die saallys vrygestel.

Toe die saal in 1935 teen £7 per maand deur die skoolraad gehuur is, is die behoefte aan 'n groot konsistorie vir 'n ekstra klaskamer gevoel. Ofskoon dit onseker was vir hoe lank die skoolraad die saal sou huur, het die kerkraad aan die dringende versoek van die broeders van Lansdowne voldoen en br. S.P. le Roux het die konsistorie vir £150 gebou. Nadat daar lank sonder groot sukses met die stadsraad oor die "oopmaak" van Rangeweg na die saal gekorrespondeer is, het br. Le Roux op eie koste "'n tydelike stukkie pad gekonstrueer."

Een van die redes vir die bou van die saal was dat dié deel van die Kaapse Vlakte destyds dikwels in die winter oorstroom het. Trouens, dit het 'n probleem gebly tot die hele gebied teen die middel tagtigerjare toegebou en van stormwaterdreinering voorsien is.

Afstigting en inlywing

Die gemeente se kerkgebou en -saal, op die hoek van Taronga- en Lawsonweg, is nou die Islamitiese Vereniging Rondebosch-Oos se tuiste.

Op Saterdag 27 Mei 1939 het die amptelike afstigting plaasgevind met ds. Petrus Swart, hulpprediker van Rondebosch, as eerste leraar. Tydens die afstigting het die siele 1 900 getel en die belydende lidmate 700. Die lidmate het besluit op die naam "Die Vlakte", met verwysing na die Kaapse Vlakte, wat tot binne die gemeentegrense gestrek het. Die kerkgebou is in 1942 ingewy.

Die gemeente het op eie bene gestaan en selfs in 'n stadium twee leraars gehad, tot die ontbinding op 2 April 1989 toe lidmate ingeskakel het by die gemeentes Van Riebeeck, Keurboom en Rondebosch ingelyf. Die laaste erediens van die gemeente, op Sondag 2 April, was ook 'n emosionele afskeid van die leraarspaar, ds. en mev. Roelie Venter, wat terselfdertyd afgetree het. Hy het die gemeente bedien van 1975 af.

Binne die gemeentegrense was die dubbelmedium Laerskool Alpha en Hoërskool Landsdowne, wat later herdoop is tot die Hoërskool Windsor. Weens die daling in die getal Afrikaanssprekendes in die omgewing het albei dié skole later verengels, soos trouens ook die Laer- en Hoërskool Groote Schuur binne Rondebosch se gemeentegrense en die Hoërskool Voortrekker binne Wynberg se grense.

Die lidmate in Lansdowne en Crawford het by Van Riebeeck in Kenwyn ingeskakel, dié in Sybrandpark by Rondebosch en dié in Rondebosch-Oos by Keurboom. Tydens die laaste jare van sy bestaan het die gemeente gesukkel om sy eweredige bydraes aan die Sinode by te hou en het die lidmate ingrypend afgeneem weens die gedurige verhuising van Afrikaners na die noordelike voorstede van Kaapstad. Ten spyte van Van Riebeeck se skielike toename in lidmate, het die algemene afname onverpoosd voortgeduur en enkele jare later (omstreeks 1995) is dié gemeente by Plumstead ingelyf. Later is Southfield ook by Plumstead ingelyf waarna Plumstead se getal belydende lidmate gestabiliseer het op ongeveer 300. In Rondebosch het die daling egter voortgeduur tot net sowat 220 belydende lidmate in 2015.

Ná inlywing

Die gemeente het, ten spyte van die inlywing kort tevore, op 28 Mei 1989 'n spesiale erediens in Die Vlakte se kerkgebou gehou ter viering van wat sy vyftigste bestaansherdenking sou wees. Die erediens is deur 'n emeritus-leraar, ds. D.J.M. Terblanche, van 1950 tot 1952 die gemeente se derde leraar, gelei, waarna voormalige lidmate in die kerksaal 'n feesmaal geniet het saam met ds. en mev. Venter. Die kerkgebou is gekoop deur 'n ander Christelike kerkverband, maar later het dit 'n moskee geword, waarna ingrypende veranderings aan die kerk, saal en aangrensende pastorie aangebring is.

Vorige leraars

Naamlys van leraars soos verstrek deur beskikbare bronne, in die volgorde waarin hulle bevestig is:

• Petrus Hermanus Jacobus Swart, 1939 tot 1944 (eerste leraar)
• Barend Jacobus Bester Roux, 1945 tot 1949
• Dirk Johannes Marthinus Terblanche, 1950 tot 1952
• Daniël Jakobus Nell, 1951 tot 1952
• Petrus Johannes van der Westhuizen, 1952 tot 1971
• Lambertus Lochner Eksteen de Lange, 1971 tot 1975
• Roelof Hendrik Venter, 1975 tot 2 April 1989 (die laaste leraar; aanvaar sy emeritaat)

Bronne

• (nl) Dreyer, eerw. A. 1929. Kerksouvenir van Wynberg, Gemeente-Eeuwfeest 1829–1929, Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein: Nasionale Pers Beperk.
• (nl) Dreyer, eerw. A. 1907. Historisch Album van de Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
• (af) Hopkins, ds. H.C. 1966. Die Nederduitse Gereformeerde Kerk Rondebosch 1891–1966. Kaapstad: Feeskomitee van die N.G. Kerk, Rondebosch.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (af) Symington, Johan (et. al.). 1973, 1979, 1990. Jaarboek van die NG Kerke, Tydskriftemaatskappy, Kaapstad en Wellington.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.

Eksterne skakels

• (af) Die Vlakte gedenk met erediens Geargiveer 6 Oktober 2015 op Wayback Machine, Die Burger, 24 Mei 1989. URL besoek op 17 Februarie 2015.
• (af) Sprake dat gemeente sal ontbind. URL besoek op 17 Februarie 2015.
• (af) Talle ander gemeentes krimp in suidelike voorstede Geargiveer 6 Oktober 2015 op Wayback Machine. URL besoek op 17 Februarie 2015.
• (af) Al gemeente wat beswaar maak teen Groepsgebiedewet Geargiveer 28 September 2006 op Wayback Machine. URL besoek op 17 Februarie 2015.
• (af) Wynbergse gemeente in die weegskaal, Die Burger, 23 Februarie 1989. URL besoek op 17 Februarie 2015.
• (en) Die kerk het ook intussen aan 'n ander kerkverband behoort. Geargiveer 7 September 2015 op Wayback Machine URL besoek op 27 September 2013.
• (af) Die kerkgebou op die hoek van Taronga- en Lawsonweg, Landsdowne, Kaapstad, soos te sien op Google Maps. URL besoek op 11 Desember 2015.