Hoërskool Groote Schuur

Die Hoërskool Groote Schuur in Nuweland, Kaapstad, is van kort ná sy ontstaan in 1959 tot in die jare 90 gereken as een van die beste skole in die Skiereiland en was in 'n nie-Afrikaanse omgewing, tot met die invoer van parallelmedium-onderrig in die vroeë jare 90 (Engels is van 2011 af die enigste onderrigmedium), 'n lewende monument van Afrikaanse kultuur en opvoeding waarop die Afrikaanse gemeenskap in die suidelike voorstede met reg trots kon wees.

Hoërskool Groote Schuur
Leuse	Ek sal handhaaf
Gestig	28 Januarie 1959
Tipe	Staats
Hoof	H.W. Ehrenreich
Leerlinge	775
Grade	8-12
Adres	Palmyraweg, Nuweland
Stad	Kaapstad
Provinsie	Wes-Kaap
Land	Suid-Afrika
Kleure
Koshuis(e)	Een
Webblad	Tuisblad

Agtergrond

Die skool is, nes die gelyknamige laerskool, na die Groote Schuur-woning genoem.

Die behoefte aan 'n eie Afrikaanse hoërskool in die Rondeboschomgewing is reeds sedert die stigting van die Laerskool Groote Schuur in 1936 gevoel. Vroeg in 1937 het die hoof van die destydse Sekondêre Skool Simon van der Stel (tans die Hoërskool Voortrekker, Kenilworth), dr. L. Macfarlane, 'n onderhoud met dr. F.C.L. Bosman, een van die stigters van die laerskool, gevoer. Die gesprek het gegaan oor die stigting van 'n Afrikaanse hoërskool in die Rondebosse gebied. Daar is ooreengekom dat verteenwoordigers van Simon van der Stel saam met afgevaardigdes van Laerskool Groote Schuur 'n byeenkoms sou reël om die moontlikheid van 'n gesamentlike hoërskool in Rondebosch, Wynberg of elders te bespreek.

Eerste vergadering

Nadat die laerskool sy spreekwoordelike voete gevind het, word 'n byeenkoms op 1 Februarie 1938 in die laerskool gebou, waar lede van Wynberg voorstel dat 'n kommissie saamgestel word bestaande uit drie lede van Simon van der Stel en drie van Groote Schuur om onderhoude met die laerskool se skoolkomiteevoorsitter, 'n lid van die skoolraad en uiteindelik dr. W. de V. Malan, superintendent-generaal van onderwys, te voer. Die skoolkomiteevoorsitter is kort daarna oorlede en tydens die Tweede Wêreldoorlog wil dinge net nie vlot nie.

Naoorlogse tydperk

Die herehuis Vredenhof waarin die skool van 1959 tot middel 1964 gehuisves is. Daarna het dit nog sowat vyf jaar lank as koshuis gedien en toe twee jaar leeg gestaan tot dit die Kunssentum Frank Joubert geword het.

Ná die inwyding in 1949 van die laerskool se nuwe gebou, het ouers opnuut begin voorspraak maak vir die totstandkoming van 'n hoërskool. Met die besluit van die onderwysdepartement dat alle st. 6-leerlinge van 1 Januarie 1953 na hoërskole oorgeplaas moes word, voel die skoolkomitee die tyd is reg om weer vertoë te rig insake die stigting van 'n hoërskool naby die laerskool. Die komitee rig 'n brief aan die skoolraad waarin hy meld dat alle hoërskole in die omgewing Engels is, dus sal die oorplasing vir ouers baie ongerief teweeg bring. Hulle stel voor dat die stigting van 'n eie hoërskool die enigste oplossing is.

Die skoolgebou by Palmyraweg 76, Nuweland, se hoofingang.

Die skoolraad willig in om die komitee te ontmoet. Tydens 'n vergadering op 23 April 1953 is die saak weer bespreek en die gevoel was dat dit vroeër eerder as later moes gebeur aangesien grond selfs toe al skaars beskikbaar was en net al hoe moeiliker bekombaar sou word.

'n Besluit is geneem om die komitees van die naaste Afrikaanse hoërskole, Hoërskool Voortrekker, Kenilworth, en Hoërskool Nassau in Mowbray te nader, en die skole se komitees willig in. 'n Gesamentlike vergadering met Laerskool Groote Schuur is op 12 Oktober 1953 in die laerskool gehou. Die laerskool het op die vergadering dit duidelik gestel dat die te stigte hoërskool nie afbreuk aan die ander skole moet doen nie, aangesien hulle die "Afrikaansmediumskole as so 'n groot Afrikanersaak beskou".

Nassau se hoof het tydens die vergadering gesê die skool is in 1933 in Observatory gestig omdat die Afrikaners se getalle daar dit geregverdig het, maar dat die omgewing aan die verval was en die skool dit dus moeilik gevind het om sy getalle te handhaaf. Voortrekker weer het dit jare lank moeilik gevind om 'n geskikte perseel te kry, maar na jare se gesukkel kon die skool uiteindelik sy intrek neem in die voormalige administrateurswoning "Highclere" in Kenilworth, nadat die provinsiale administrasie besluit het om die meer gerieflik geleë Leeuwenhof in die stadskom aan te koop. Voortrekker se hoof het gevoel dit sou beter wees om eerder enkele sterk hoërskole te hê as 'n klomp kleintjies wat sou sukkel om voort te bestaan. 'n Lid van Pinelands het gemeld dat Afrikaanssprekendes daar toeneem, en dat hulle bereid sou wees om 'n hoërskool in Rondebosch te steun. Ook het prof. Burger gesê dat die Hoërskool Jan van Riebeeck tot oorlopens toe vol was en 'n Rondebosse hoërskool nie daardie skool sou benadeel nie. Reeds toe was die algemene gevoel dat mense uit die stadskom nie na die suidelike, maar na die noordelike voorstede verhuis sodat daar nie genoeg kinders sou wees vir drie Afrikaanse hoërskole nie.

By die volgende vergadering van die laerskool se komitee word besluit om die skoolraad te versoek om dadelik grond aan te koop waarop later 'n hoërskool gebou kon word. 'n Stuk grond in Keurboomweg (die eiendom van die stadsraad) en nog 'n perseel in Palmyraweg word aanbeveel.

Hoërskool Rosebank?

Die vooraansig van die skoolgehou, omstreeks 1987.

Die gedenkplaat in die voorportaal van die skoolgebou wat administrateur Nico Malan op 17 Junie 1964 ingewy het.

Nassau se perseel was destyds ongeskik vir 'n hoërskool en gerugte het die ronde gedoen dat die skool na Rosebank sou verskuif om as gesamentlike skool vir sy destydse voedingsgebied en Rondebosch te dien. Laerskool Groote Schuur se komitee het egter gevoel 'n hoërskool in die Rondebosse gebied moes aan die laerskool verwant wees en ook sy naam, wat toe al wyd bekend en hooggeag was, dra.

Teen 1956 is 'n geskikte perseel vir 'n hoërskool in Rosebank gekry, maar dit blyk later dit sou onmoontlik wees om 'n voorgestelde snelweg deur die perseel te keer. 'n Nuwe stuk grond in die omgewing van Mowbray-Observatory word toe aan Nassau toegeken, waarmee Groote Schuur se komitee glad nie tevrede was nie omdat dit so ver van Rondebosch geleë was. Toe Groote Schuur nie die Rosebank-voorstel verder wou steun nie, het die hoof van die laerskool, D. Lamprecht, werk daarvan gemaak om die voorvermelde stukke grond vir die Hoërskool Groote Schuur te laat onteien. Die stuk grond aan Keurboomweg het 'n sierlike herehuis, Vredenhof wat tot 1953 aan die familie van C.L. Marais behoort het, bevat wat aanvanklik die skool gehuisves het en later as koshuis en toe kunssentrum gebruik is. Vandag is dit die Frank Joubert-kunssentrum. Die naasliggende sportvelde is steeds deel van die skool se terrein. Ses persele aan Palmyraweg is ook onteien en gekonsolideer en hier is die nuwe skoolgebou op 17 Junie 1964 ingewy.

Die jawoord

Uiteindelik het die administrateur van Kaapland, Otto du Plessis, na baie deeglike oorweging sy goedkeuring aan die hoërskool in Rondebosch verleen, presies net soos die skoolkomitee van die laerskool dit in 1937 in die vooruitsig gestel het. Hy het die skool amptelik op 28 Januarie 1959 geopen. In sy openingsrede het hy onder meer gesê: "Veral Rondebosch staan bekend as een van die belangrikste opvoedkundige gebiede in Suid-Afrika. 'n Mens moet die skole geluk wens met hul prestasie, maar almal sal saamstem dat die Afrikaners ook nou 'n monument moet kry wat nie hoef terug te staan vir enige ander skool in Rondebosch of Kaapland nie. Soos alle ander skole moet hierdie skool ontwikkel tot iets waarop die Afrikaner met reg trots kan wees."

Die eerste sooi vir die nuwe skoolgebou is op 11 Desember 1963 gespit deur admiraal Hugo Biermann, hoof van die Vloot en later van die Suid-Afrikaanse Weermag, en 'n oudleerder van Hoërskool Jan van Riebeeck. Dit was ook die jaar waarin die eerste sowat 13 matrieks hulle skoolloopbaan aan die skool voltooi het. Die nuwe gebou is op 17 Junie 1964 deur Nico Malan, administrateur van Kaapland, ingewy toe sy vrou die skoolgebou oopgesluit het en hy die hoeksteen in die voorportaal onthul het.

Die bloeitydperk

Wapen van die skool sedert 1978 toe dit gewysig is om die leeu van Nassau te akkommodeer nadat die Hoërskool Nassau met Groote Schuur geamalgameer het.

Die Nassau-sentrum is opgerig as lewende monument ter herinnering aan die Hoërskool Nassau.

Die ouditorium van die Nassau-sentrum met sitplek vir sowat 120 teatergangers.

Die skool het binne enkele jare die administrateur se woorde laat waar word toe Sunette van Schalkwyk in 1970 in die Senior Sertifikaat-eksamen tweede in Kaapland kom en Wilhelm Duminy en Louise Kellerman in die daaropvolgende jare onder die voorste tien kandidate. Duminy was ook in 1970 junior burgemeester van Kaapstad, en die akteur en TV-aanbieder Eon de Vos, wie se vader predikant van die NG gemeente Keurboom was, en Nancy Duminy onderskeidelik junior burgemeester en burgemeesteres. Nancy het van 1972 tot 1973 die Suid-Afrikaanse rekord in haar ouderdomsgroep in hoogspring gehou. Dirk Hoffman was in 1973 saam met Nancy as hoofdogter, hoofseun. Eon was in 1974 hoofseun. Ook wen W. Liebenberg in 1971 'n silwermedalje in die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns se Wiskunde-olimpiade, en Stephan Malherbe 'n silwermedalje in 1983.

Aan die einde van 1977 sluit Hoërskool Nassau finaal sy deure en skakel leerders (na beraming sowat 140) van Januarie 1978 by die Hoërskool Groote Schuur in. Laasgenoemde se skoolwapen is gewysig om die leeu van Nassau te akkommodeer, die leuse "Ek sal handhaaf" is oorgeneem en 'n nuwe skoollied, teks geskryf deur Henk Rall, musiek gekomponeer deur Jacobus van Soelen, is in gebruik geneem, maar oor een ding het Groote Schuur vasgestaan: die skool se naam, wat met soveel ywer opgebou is, sou onveranderd behoue bly. Groote Schuur begin die 1978-skooljaar met meer leerlinge as in sy hele bestaan toe sowat 420 hulle inskryf. In die jare 80 is die Nassau-teater op die skoolperseel opgerig as lewende herinnering aan die Hoërskool Nassau.

In 1986 lys die "Amptelike Suid-Afrikaanse Munisipale Jaarboek" die voorste Kaapstadse skole as volg: "Among the outstanding schools are the South African College School, South Africa's oldest, the Diocesan College (Bishops), Rondebosch, Westerford, Herschel, St. Cyprian's Grammar, Jan van Riebeeck, Groote Schuur, D.F. Malan and Fairmont." Ondanks sy klein getalle neem die skool lank in die A-afdeling van die Westelike Provinsie se swemliga deel, vaar veral puik in meisieshokkie en -tennis, en sorg die jaarlikse interskole teen Hoërskool Jan van Riebeeck, Hoërskool Voortrekker en Hoërskool Zwaanswyk altyd vir groot geesdrif, veral op die pawiljoen. Groote Schuur maak in die laaste klompie jare van die kompetisie sy stem in so 'n mate dik, dat hy die Sangbeker tussen 1986 en 1990 net in 1988 nie kon wen nie.

Weens die gedurige verhuising van Afrikaanse ouers uit die suidelike na die noordelike voorstede, het die getalle geleidelik afgeneem tot 245 in 1986 en slegs 199 in 1990.

Prestasies bly egter nie uit nie. In 1989 wen die skool die nasionale skoletoneelkompetisie van die A.T.K.V. en in 1990 wen Morné van Rooyen die Nasionale Geskiedenis-olimpiade van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, nadat hy in 1989 onder die voorste 50 kandidate was. Boonop kry Rainer Hoft in 1995 'n medalje in die junior afdeling van die Akademie se Nasionale Wiskunde-olimpiade, gevolg deur silwermedaljes in die senior afdeling in 1996, 1997 en 1998. Hy eindig ook onder die voorste tien in 1998 se Rekeningkunde-olimpiade, wen dieselfde jaar 'n silwermedalje op die internasionale wiskunde-olimpiade in Taiwan en blink op universiteit uit in die Ou Mutual/Rekenaarvereniging van Suid-Afrika se Rekenaarolimpiade.

Die skool is altyd gekenmerk deur 'n hegte, familie-atmosfeer, klein klasse, 'n wye vakkeuse (vier derdetale tot 1986) en 'n besonder gunstige getalverhouding van leerlinge tot onderwysers (in 'n stadium selfs net 12:1). En die leerlinge het wyd respek afgedwing danksy hulle tweetaligheid, netjiese voorkoms en beleefdheid.

Groote Schuur word laat in 1990 die eerste Afrikaanse hoërskool in die land wat sy deure aan alle rasse, maar met die behoud van Afrikaans as onderrigtaal, oopstel. Mnr. Louis Terblanche, indertydse hoof, het aan Die Burger gesê: "Ons is pro-Afrikaans, maar nie anti-enigiets nie. Ons gaan ons as Afrikaansmedium-skool ook in die nuwe Suid-Afrika as ware Suid-Afrikaanse skool handhaaf." In 1991 en 1992 beleef die skool 'n verdere daling in leerlingtalle, ondanks die ingebruikneming van 'n koshuis vir 100 inwoners.

Einde van 'n era

Die skool se naam bo die ingang was langer as 30 jaar Afrikaans, daarna het dit tweetalig geword en eindelik eentalig Engels.

Dit word duidelik dat die enigste kans op oorlewing, die invoer van parallelmediumonderrig is. Gou neem die getalle skerp toe tot byna 600, maar met 'n ooreenstemmende afname in gehalte. Terwyl die skool in 1987 byvoorbeeld 9 A-gemiddeldes in die Senior Sertifikaat-eksamen kon behaal (18% van sy totale getal matrieks, in 'n tyd toe die standaard baie hoog was), kon matrieks in 2006 nie 'n enkele A-gemiddelde kry nie. Die Afrikaanse leerders het ook drasties afgeneem tot skaars 5%. Met ingang 2011 was die skool enkelmedium-Engels. In 2014 het die skool se leerders tot 780 toegeneem.

Skoolhoofde

• P.J. du Plessis (1959–1970)
• J.A. de Jager (1970–1972)
• J.D. Slabbert (1973–1977)
• H.J.R. Hamman (1978–1984)
• B. Volschenk (1985–1988)
• Louis Terblanche (1989)
• Dr. H.P. Punt
• H.W. Ehrenreich

Oudleerlinge

Van die oudleerlinge van die skool is:

• Rozanne Botha, sangeres
• Janine Neethling, pianis en musiekregisseur
• Rossouw Botha, vuurwapenkenner en -opleier
• Anize du Plessis, sangeres,
• Drs. Braam Ackermann (ook musikant), Anneke Hesseling, Lizann Victor en Xander van der Poll, dokters
• Dr. Thomas Hiemstra, mediese navorser
• Morné van Rooyen, nasionale wenner van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns se geskiedenis-olimpiade (1990), naweek-nuusanker by Kfm en vertaler
• Willemien Brümmer, bekroonde joernalis
• Nicola Hanekom, aktrise en teaterskepper
• Anneke Boshoff, voorheen van Tafelberg-uitgewers
• Ilze van der Poll, kunstenaar en sangeres
• Annette Hartmann en Elizabeth Archer, aktrises
• Jane Rademeyer, sangeres en musikant
• Madri Gerber (née Victor), Nederlandse TV-kookprogramaanbieder

Bronne

• (af) Kelly, Maureen, Amptelike Suid-Afrikaanse Munisipale Jaarboek, HELM Publikasies, Johannesburg, 1986.
• (af) Lamprecht, D. 1972. Woelinge langs die Liesbeek. Kaapstad: Die Laerskool Groote Schuur.

Eksterne skakels

• Amptelike webwerf Geargiveer 10 Mei 2011 op Wayback Machine
• Eerste oop Afrikaanse hoërskool in SA
• Eerste bruin leerders skryf in
• Nicola Hanekom oor haar loopbaan en agtergrond
• 'n Facebook-groep vir leerders tot en met 1999
• Die skool kry 'n koshuis
• Die koshuis nader voltooiing
• Louis Terblanche word skoolhoof^{[dooie skakel]}
• Rowena van der Merwe Die Burger se maandfinalis as matriek van die jaar
• Morné van Rooyen wen Nasionale Geskiedenis-olimpiade Geargiveer 11 Desember 2015 op Wayback Machine
• Christian Marais sing net Engels Geargiveer 11 Desember 2015 op Wayback Machine
• Marie Hammann, die vrou van 'n oudhoof, wen 'n ATKV-prys^{[dooie skakel]}