Skermblom
Die skermblom (orde Cornales) het sy naam te danke aan sy skermvormige bloeiwyse, wat 'n besondere kenmerk van die orde is. Die talle klein blommetjies het vier of vyf kroonblare en 'n onderstandige vrugbeginsel. Die vrugte is meestal splitsvrugte wat in twee dele, elk met een saadjie, uiteenval. Die blare van baie skermblomme is saamgestel.
| Skermblom Tydperk: Coniakium–onlangs
| |
|---|---|
| |
| 'n Davidia involucrata bloei, 'n spesies in Nyssaceae | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Divisie: | |
| Klas: | |
| Subklas: | |
| Orde: | Cornales |
| Families | |
Altesaam drie families word onderskei en veral van die uifamilie (familie Apiaceae) word verskeie verteenwoordigers gekweek vir hul geurige blare (byvoorbeeld pietersielie), hul wortels (byvoorbeeld geelwortels) of hul saad (byvoorbeeld komyn). Die kenmerkendste eienskap van die skermblom (orde Cornales of Umbellales) is die bloeiwyse wat altyd die vorm van 'n skerm (umbellum) aanneem. By 'n skermvormige bloeiwyse ontspring ’n aantal syasse vanuit 'n sekere punt van die stingel (hoofas), en om die vertakkingspunt is daar 'n krans van skutblaartjies wat as die omwindsel (involucrum) bekend is.
Wanneer daar 'n blom op die punt van elke syas is, is die skerm enkelvoudig, maar dikwels vertak elke syas weer eens in 'n aantal syasse met blomme aan die uiteindes daarvan. So ’n skerm staan dan as 'n saamgestelde skerm bekend. Dikwels is daar ook om die tweede vertakking 'n krans van skutblaartjies wat as 'n omwindseltjie (involucella) bekend is. Die blomme is meestal klein en die kelk en kroon bestaan uit vier of vyf dele. Die kelk is dikwels gereduseer tot ’n klein randjie.
Tussen die onvergroeide kroonblare is daar 'n enkele krans meeldrade. By alle verteenwoordigers van die orde is die vrugbeginsel onderstandig en is die vrug 'n dubbele dopvrug (droë vrug wat nie oopspring nie) of besagtige steenvrug (vlesig met 'n baie harde binnelaag).
Pietersieliefamilie
wysig
Die meeste van die ongeveer 3 000 spesies van die pietersieliefamilie (Apiaceae of Umbelliferae) kom in die Noordelike Halfrond voor. Die meeste van hulle is kruidagtige plante. Die blare is meestal veervormig saamgesteld en is afwisselend op die hol stingel gerangskik. Dit het 'n duidelike blaarskede. Die bloeiwyse is meestal 'n saamgestelde skerm, maar by sommige spesies is die skerm enkelvoudig. By spesies van die genus Eryngium is die syassies van die bloeiwyse so kort dat die bloeiwyse soos 'n hofie lyk.
Die vrugbeginsel van die Apiaceae is tweehokkig en het twee style. Na bevrugting ontwikkel dit in 'n dubbele dopvrug met een saadjie per hok. Aangesien die vrug in twee dele uiteenval, is dit 'n splitsvrug. In die vrug kom dun buisies met vlugtige olies daarin voor en hierdie vlugtige olies veroorsaak die dikwels sterk geur en smaak van spesies soos komyn (Cumimum cymimym) en anys (Pimpinella anisum). By die anysplant, wat oorspronklik waarskynlik uit Klein-Asië afkomstig is, het benewens die vruggies ook die blare en stingels oliehoudende buisies.
Van die bekendste lede van die pietersieliefamilie wat as groentes of kruide gebruik word, is die geelwortel (Daucus carota), pietersielie (Petroselinum crispum), seldery (Apium graveolens), finkel (Foeniculum vulgare), koljander (Coriandrum sativum), dille (Anethum graveolens) en anys (Pimpinella anisum). Benewens die baie eetbare spesies is daar ook dodelik giftige spesies wat tot die familie behoort. Een voorbeeld daarvan is Conium maculatum, waarvan die onryp vrugte in 399 v.C. gebruik is om die gifdrank vir Sokrates te berei toe laasgenoemde ter dood veroordeel is.
Benewens 'n aantal kruidagtige spesies behoort die Suider-Afrikaanse wildepietersieliebos (Heteromorpha arborescens) en die geelwortelboom (Steganotaenia araliacea) tot die pietersieliefamilie. Eersgenoemde het 'n wye verspreiding (van Kaapstad tot in Zimbabwe en verder noord), terwyl laasgenoemde slegs in die noordelike, laagliggende gedeeltes van Suider-Afrika en ietwat verder noord voorkom.
Kiepersolfamilie
wysig
Die kiepersolfamilie (Araliaceae) bestaan uit ongeveer 800 spesies, waarvan die meeste struike en klimplante is. Die blare is enkelvoudig en handvormig ingesny of handvormig saamgestel. Die blomme, wat meestal in ’n skermvormige bloeiwyse gedra word, is tweeslagtig (met sowel meeldrade as stampers) en is reëlmatig van vorm.
Die blomkranse bestaan meestal uit vyf dele en die vrug is 'n besagtige steenvrug. Die kiepersolfamilie is grotendeels 'n tropiese en subtropiese familie, en 4 genera met 12 spesies word in Suider-Afrika aangetref. Die bekendste van hulle is die kiepersolle (genus Cussonia) en die basterkiepersol (Schefflera umbellifera). Nog 'n bekende lid van die familie is die klimop (Hedera helix), wat inheems is in Europa. ’n Verskeidenheid vorms van die klimop is reeds geteel en hulle is gewilde tuinplante.
Kornoeliefamilie
wysigDie kornoeliefamilie (Cornaceae) bestaan uit ongeveer 90 spesies houtagtige en kruidagtige plante met enkelvoudige, kruisgewys teenoorstaande blare. Die blomkranse bestaan meestal uit 4 dele en die bloeiwyse is soos by ander lede van die orde ’n skerm of tuil ('n skerm waar die blomme feitlik in een vlak lê). Die blomme is een- of tweeslagtig.
Die vrugbeginsel is tweehokkig, maar het slegs een styl. Ook by hierdie familie is die vrug 'n besagtige steenvrug. Die familie is vernoem na die kornoelies (genus Cornus) wat in Europa voorkom. 'n Bekende tuinplant wat ook tot die familie behoort, is die Japanse lourier (Aucuba japonica). In Suider-Afrika is daar twee genera van bome, elk met een spesie, wat tot die familie behoort. Die twee spesies is die assegaai (Curtisia dentata), wat in inheemse woude van Kaapstad tot in Zimbabwe voorkom, en Afrocrania volkensii, wat slegs in die ooste van Zimbabwe voorkom.
Verwysings
wysig- ↑ (en) Angiosperm Phylogeny Group (2009). "An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III". Botanical Journal of the Linnean Society. 161 (2): 105–121. doi:10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 25 Mei 2017. Besoek op 6 Julie 2013.
Bronnelys
wysig- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-66-4, volume 25, bl. 176, 177
Eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Skermblom. |
Wikispecies het meer inligting verwant aan Skermblom- (en) "Cornales". Encyclopædia Britannica. Besoek op 19 Augustus 2019.
