Opkoms van Japan as Wêreldmoondheid

Die snelle opkoms van Japan in die moderne wêreld kan beskryf word as een van die merkwaardigste ontwikkelinge van die vorige eeu. Dit is merkwaardig in dié opsig dat 'n volk wie se bestaan tot ongeveer honderd en vyftig jaar gelede vir die wêreld van geen politieke of belang was nie, in dié tydbestek tot een van die toonaangewende wêreldmoondhede geword het. Tot in die 1940’s het die Westerse wêreld nie ten volle die betekenis van die veranderinge besef wat in die Verre-Ooste aan die gang was nie. Hierdie veranderinge was die gevolg van die kontak met die Weste en sy instemminge met die ou kultuur, instellinge en volke van die Ooste.

Japan en Japanners

Die Japanse ryk bestaan uit drie groepe eilande wat soos bergtoppe uit die Stille Oseaan naby die ooskus van Asië verrys. Japan is in noue aanraking met Asië, want van Foesan in Korea na die hawe van Sjimoneseki is maar sowat honderd myl (160.93 kilometer). Die land sal dus net so besorg wees oor sy nasionale veiligheid ten opsigte van gebeurtenisse in Asië as wat Groot-Brittanje in die sake van België of Frankryk belangstel. Japan het 'n strawwe klimaat, want tifone kom dikwels gedurende die somer voor, en die winters is, veral in die noorde, baie straf. Buitendien is baie van die berge werksame vuurspuwende berge, en aardbewings is baie algemeen; tot sewentien aardskokke is soms op een dag ervaar. Hierdie strawwe toestande het daartoe bygedra om 'n baie gespierde volk voort te bring.

Politieke en maatskaplike toestande

Gedurende die afgelope sewe-en-twintig eeue het daar net een vorstehuis in Japan geheers. Hierdie kontinuïteit word deur die Japanners self sterk benadruk. Daar is aanspraak op gemaak dat die erflike hoof van die staat, die Keiser, van goddelike afkoms was, en dat wát hy ook al gedoen het, noodwendig reg moes wees. Dit was deel van die Japanse tradisie en ritueel om hulle soewerein in hoë eer te hou. Op grond van hul geloof, het hulle geglo dat die welsyn van die volk vereenselwig was met dié van die keiser. Dit is 'n belangrike punt, want dit verklaar waarom die volk so geredelik die veranderinge aanvaar het wat in 1868 enkel deur 'n edik onderteken deur die keiser teweeggebring is.

Tot die tweede helfte van die neëntiende eeu was die hele Japan volgens 'n stelsel van die strengste feodalisme ingerig. Die keiser is as soewerein erken, maar alle werklike mag is uitgeoefen deur die hoof van 'n vername Japanse familie aan wie die titel Sjogoen toegeken is. So groot was die aansien van die Sjogoen, dat hy deur Europeërs wat Japan besoek het, as "U Majesteit" aangespreek is. Die verskillende provinsies is deur feodale leenhere (daimio’s) regeer. Onder hulle het troepe militêre volgelinge (samoerai) gedien. Onder hulle was weer die boere, wat die vernaamste belastingbetalers was, en die ambagslui. Die handelaars is beskou as laerklas, omdat die mening gehuldig is dat hulle niks geproduseer het nie. Nog laer was die werkende klasse, die "onmense" soos hulle genoem is.

Japan was dus soos 'n feodale gemeenskap georganiseer, en is regeer deur 'n vors met onbeperkte mag. In hierdie opsigte het hierdie Oosterse staat baie ooreenkoms met die Wes-Europa van die tydperk vóór die Franse Rewolusie vertoon.

Japan se afsondering van die wêreld

Die eerste Europese handelaars wat in Japan geland het, was die Portugese, en wel teen die middel van die sestiende eeu. Hulle is gasvry ontvang, en is deur die Spanjaarde en die Nederlanders gevolg. Na die handelaars het die sendelinge gekom. Die Christene is geduld totdat die Japanse regering agterdogtig begin word het omtrent die bedoelinge van die Europeane. Daarna is die Christene vyftig jaar lank vervolg, totdat alle spore van die Christendom oënskynlik uitgewis was.

In 1637 het die Sjogoen 'n bevel uitgevaardig dat geen Europeër toegelaat sou word om in Japan te land nie, en dat geen Japannees die land sou mag verlaat nie. Daar het 'n tydperk van isolasie begin wat tot die middel van die neëntiende eeu geduur het. Die enigste kontak met die buitewêreld was deur middel van die Nederlanders wat, aangesien hulle Protestants en anti-Spaans was, beskou is as ook teen die Christendom, en toegelaat is om een beperkte handelstasie op 'n klein eilandjie in die hawe van Nagasaki aan te hou.

Dit was vir die Sjogoenaat egter nie moontlik om Westerse invloed heeltemal uit te sluit nie. Deur die Nederlanders by Nagasaki is die Westerse geleerdheid, die sogenaamde Nederlandse studies, in Japan ingevoer. Die kennis wat op dié wyse van die Westerse wetenskap, veral mediese kennis, verkry is, het 'n diepgaande uitwerking op die Japanse denkwyse gehad, en gaandeweg die begeerte aangewakker om verkeer met vreemde volke te hervat. Verligte Japanse denkers en skrywers het daarop gewys dat die mag en rykdom van die Westerse volke berus het op die snelle uitbreiding van buitelandse handel en skeepvaart en van die nywerhede.

Die beëindiging van Japan se isolasie

Buitelandse faktore was die oorsaak dat die afsondering van Japan beëindig is. Omdat hy die suidwaartse gebiedsuitbreiding van Rusland en die toenemende belangstelling in die aanknoping van handelsbetrekkinge met China gevrees het, het die Sjogoenaat 'n heftige anti-buitelandse opstoking teen Europese nasies wat probeer het om Japan binne te kom, aangewakker. Dit was eintlik as gevolg van die druk wat deur die Verenigde State uitgeoefen is, dat die Japanse regering genoodsaak was om sy houding te verander. Vroeëre pogings om handelsverdrae met Japan te sluit het almal misluk.
In 1853 het kommodoor Perry Edobaai (naby Tokio) met vier skepe binnegevaar en aan die keiser 'n brief van die Amerikaanse president oorhandig. Die versoeke daarin vervat was:

Beter beskerming vir Amerikaanse seelui wat skipbreuk gely het (die bemannings van walvisvaarders wat in Japanse waters skipbreuk gely het, is voorheen wreed mishandel)
Dat Amerikaanse skepe geregtig sou wees om in Japanse hawens brandstof in te neem, en
Die oopstelling van een of meer hawens vir Amerikaanse handel.

Toe Perry 'n jaar later met 'n groter eskader oorlogskepe weer kom, vind hy dat die Japannese besluit het om die versoeke in te willig, en 'n verdrag van vrede en vriendskap is toe gesluit. Handelsverdrae is daarna ook met Groot-Brittanje, Rusland en die Nederlanders onderteken. Japan, sowel as China, was nou vir die Europese handel oopgestel.

Restourasie (1867)

Die toestemming wat aan die Westerse moondhede verleen is om Japan binne te kom, was die oorsaak van 'n binnelandse politieke omwenteling. 'n Aantal van die magtige stamme in die suide het alreeds uitgesien na 'n geleentheid om die ondergang van die Sjogoen te bewerkstellig, want hulle het geglo dat die keiser in werklikheid die wettige soewerein was. In 1854 het hierdie vyande van die Sjogoen hul kans waargeneem, en die geroep ,,Weg met die barbare (uitlanders) en weg met die Sjogoen”, het deur die land weergalm. Twee van die suidelike leenhere het die Europeane openlik uitgetart, maar hulle is sonder veel omslag deur 'n bombardement van die moondhede tot onderwerping gedwing. Die gevoelens van die leenhere het nou so hoog geloop, dat daar besef is dat slegs 'n verenigde volk kon hoop om die nasionale veiligheid te bewaar.

Ten einde hierdie eenheid te bewerkstellig, het die Sjogoen wat in 1866 sy amp aanvaar het, in 1867 bedank, en so die jong keiser, Mutsohito (1867-1912) self die oppergesag oor die land aanvaar. Kort daarna het al die daimio’s hulle onderwerp, en dit is gevolg deur 'n maatskaplike en ekonomiese omwenteling wat 'n nuwe tydperk in die geskiedenis van Japan ingelui het. Die hervormings het almal van die keiser uitgegaan, en is dus sonder aarseling deur die volk aanvaar. Die keiser het vir sy bewind die benaming Meiji (verligte regering) gekies. Binne die tydsbestek van 'n kwart eeu was die verwestering van Japan reeds ver gevorder, en was hy ook reeds in staat om sy plek onder die groot moondhede van die wêreld in te neem.

Dikwels is al beweer dat die Japannese na-apers is, en slegs die denkbeelde van ander volke oorneem en by hul omstandighede aanpas. Hierdie kritiek moet egter met heelwat voorbehoud aanvaar word. Japan is in groot mate deur die Chinese kultuur en godsdiens asook die deur die Chinese regeringstelsel beïnvloed. Die Japannese was egter nie slaafse navolgers nie. Japan het 'n vreemde beskawing nagevolg, oorgeneem en aangepas om in sy eie behoeftes te voorsien, maar toe die proses voltooi is, was sy beskawing Japans en nie Chinees nie.

Die verwestering van Japan

Politieke en maatskaplike veranderinge

(a) Afskaffing van die leenstelsel

Een van die treffendste kenmerke van die rekonstruksie van Japan was die snelheid waarmee 'n feodale gemeenskap in 'n industriële gemeenskap omgeskep is. Die eerste teken van 'n naderende verandering was toe die keiser van sy vorige afsondering afgesien het en persoonlik die diplomatieke verteenwoordigers van die buitelandse moondhede ontvang het, en hom daarna ook aan sy onderdane getoon het. Die beginsels waarop al die daaropeenvolgende hervormings gebaseer was, is uiteengesit in die ,,Oktrooi-Eed van Vyf Artikels” wat die keiser in van die nuwe denkbeelde wat deur die regering aanvaar is, was die oorplasing van die hof van die heilige verblyfplek in Kioto na Edo, wat tot Tokio (oostelike hoofstad) herdoop is. 'n Nuwe Raad en Staat is gevorm, met 'n kanselier en sewe staatsdepartement. In 1869 is feodalisme afgeskaf. Die voormalige landgoedere van die leenhere is omgeskep tot prefekture onder regeringsamptenare wat die plaaslike bestuur moet behartig, en 'n eenvormige reg- en muntstelsel is ingevoer. Op hierdie wyse is 'n maatskaplike omwenteling teweeggebring, en is die hele volk verenig.

(b) Reorganisasie van die Leër en die Vloot

Een van die eerste noodsaaklike maatreëls van die stigting van 'n sterk nasionale leër in die plek van die Samoerai-magte. Die staande leër en die polisiemag is gereorganiseer en gemoderniseer. Teen 1873 was diensplig reeds ingevoer, waarvolgens alle mans op die ouderdom van twintig jaar dienspligtig geword het, en op hierdie wyse is 'n nasionale leër tot stand gebring. Aanvanklik het die afrigting van die leër onder Franse leiding geskied, maar as gevolg van die sukses van Duitsland in die Frans-Pruisiese Oorlog is die Franse deur Duitse instrukteurs vervang.

Baie van die Samoerai het openlik teen hierdie militêre veranderinge in opstand gekom. Hulle was nie teen die keiser gekant nie, maar teen dié ministers wat, volgens hulle gemeen het, hom van verkeerde advies bedien het. In die daar opeenvolgende burgeroorlog (1877) het die nasionale leër getoon dat dit heeltemal in staat was om so 'n toestand die hoof te bied, en die rebelle is verslaan. Dit is egter betekenisvol dat die ou veggees van die samoerai in die leër behou is. Wat die vloot betref, het Japan na Brittanje omgesien as indertyd die vernaamste seemoondheid. Die grondslag van die magtigste Japanse vloot is in 1873 gelê. Hoewel stoom- en seilskepe reeds in gebruik geneem was, was dit noodsaaklik om moderne oorlogskepe te bekom. Hulle is van Brittanje aangekoop.

(c) Een van die eerste belangrike maatskaplik hervormings wat teweeggebring is, was die hervorming van die stelsel van regspleging. Daar was groot behoefte aan so 'n hervorming, want die ou onderdrukkende stelsel van die feodale tydperk was nog in swang. Die Europese state het Japan as 'n onbeskaafde moondheid beskou en was onwillig om hul onderdane wat in Japan woonagtig was, onder die strawwe landswette te plaas. 'n Nuwe strafkode wat onder leiding van 'n Franse regsgeleerde hersien is, het in 1882 in werking getree, en die gevangenisstelsel is sodanig verbeter dat dit beter was as dié in baie Europese lande. Later is die burgerlike kode met behulp van Duitse regsgeleerdes ook deeglik hersien. Ten gevolge hiervan was al die ou verdrae teen 1889 hersien, toe Japan formeel as volkome gelykwaardig aan Europese state erken is. Die keiser het verorden dat al sy onderdane hartlik moes optree teenoor die volke uit vreemde lande.

(d) Na 1871 het die onderwysstelsel van die land 'n algehele verandering ondergaan. In hierdie jaar is 'n departement van onderwys ingestel en die jaar daarop is 'n onderwyswet, gebaseer op die Franse en Amerikaanse onderwysstelsels, aangeneem waardeur openbare onderwys verpligtend gemaak is. Hierdie wet het bepaal dat die ,,hele volk, van 'n hoë of lae stand en van albei geslagte, onderwys moet geniet, sodat nie een gesin in die hele ryk, of een lid van 'n familie, onkundig en ongeletterd moes wees nie.”

Primêre onderwys is verpligtend gemaak vir alle kinders bo die ouderdom van ses jaar vir 'n periode van ses jaar. Die Japanners het uit die staanspoor 'n groot dors na kennis aan die dag gelê. Aangesien daar toendertyd geen onderwysers beskikbaar was nie, moes hulle aanvanklik uit vreemde lande ingevoer word. Deur die nuwe nasionale onderwysstelsel, wat 'n gees van vaderlandsliefde aangewakker het, is alle klasse, selfs die allerlaagste, in staat gestel om tot iets beters opgevoed te word. Die getal skole, opleidingskolleges en universiteite in Japan het vinnig aangegroei. Daar is bereken dat waar daar in 1923 slegs twintig persent van die Sjinese bevolking as geletterd beskou kon word, die persentasie ongeletterdheid in Japan minder as een persent was.

Sedert die herroeping van die verbod teen Christelike godsdiens in 1873 het die Christelike kerke veel daartoe bygedra om die onderwys in Japan te bevorder. Hoewel die getal nominale Christene in Japan betreklik klein is, het sommige van die voortreflikste onderwysinrigtinge en die beste hospitale in die hele Japan onder Christelike beheer gestaan. Al hierdie verreikende moderne hervormings is natuurlik nie met gelatenheid deur die volk aanvaar nie. Aanvanklik het die boere, wat die grootste deel van die volk uitgemaak het, by baie geleenthede hulle misnoeë te kenne gegee. Daar was, byvoorbeeld, opstootjies toe aangekondig is dat die Gregoriaanse kalender dié gebaseer op die maanmaand sou vervang. Die wettigverklaring van die Christendom, die oprigting van regeringskole, die instelling van inenting en militêre diensplig en 'n paar minder belangrike hervormings het tot baie ontevredenheid gelei. Nietemin het die verwestering vinnig gevorder.

Tegniese en industriële reorganisasie

Na die imperiale restourasie is baie tegniese deskundiges na Japan gelok, en baie Japanse studente het na die buiteland gegaan om Europese industriële metodes te bestudeer. Ten gevolge hiervan is 'n volkome reorganisasie op tegniese en industriële gebied teweeggebring. Een van die eerste sake wat aandag geëis het, was die verbetering van die verkeerswese. Die regering het beslag gelê op al die beskikbare skepe, en 'n gereelde skeepsdiens is tussen die verskillende hawens ingestel. 'n Aantal skepe is aangekoop of gebou, sodat die Japanners teen 1871 ses-en-veertig skepe besit het. Hierna het die handelsvloot onder die beskerming en aanmoediging van die regering snel uitgebrei. Die opening van die eerste spoorweg, naamlik dié tussen Tokio en Yokohama, is in 1872 deur die keiser self waargeneem.

Hoewel kapitaal en toerusting van Brittanje verkry is en die aanbou onder die toesig van Britse ingenieurs plaasgevind het, het die Japanners hulle spoorweë self gebou en in besit en beheer daarvan gebly. Terwyl Britse ingenieurs telegraaflyne en vuurtorings gebou het, myne ontgin en syspinnerye opgerig het, het die Franse met die aanbou van skeepswerwe gehelp. Banke op die lees van dié in Amerika geskoei, is opgerig. Die eerste bank is in 1873 geopen, en in 1882 is die Bank van Japan opgerig waardeur die uitgifte van banknote beheer word. 'n Munt is ook opgerig.

Die Japanse regering

Hoewel baie hervormings binne die eerste vyf jaar van die Meijiregering aangebring is, sou een-en-twintig jaar verloop voordat 'n nuwe grondwet afgekondig is. Van die begin af het sommige staatsliede op 'n liberale regeringsvorm aangedring, maar die konserwatiewe groepe het dit beveg tot 1881 toe 'n keiserlike dekreet in 1890 beloof is. Die eerste nasionale parlement het in daardie jaar bymekaar gekom. Die grondwet was opgestel deur 'n Kommissie wat 'n studie van die konstitusies van verskeie Europese lande en die Verenigde State gemaak het, maar die grondwet wat hulle te voorskyn gebring het, was nie 'n blote navolging van dié van ander lande nie. Die grondwet was kenmerkend Japans van aard en het met die inheemse volkstradisies ooreengestem:

Die Keiser is oppermagtig. Hy keur wette goed wat deur die Ryksdag aanvaar is. Wanneer die Ryksdag nie sit nie, kan hy imperiale ordonnansies uitvaardig in die belang van openbare veiligheid en om volksrampe te voorkom, maar dié ordonnansies moet later deur die Ryksdag bekragtig word om ook vir die toekoms geldigheid te behou. Alle afdelings van die administrasie staan onder die beheer van die keiser, en hy stel aan of ontslaan alle ministers en alle staatsamptenare en militêre offisiere. Hy is die opperbevelhebber van die leër en die vloot en besit die reg om oorlog te verklaar en vrede te sluit. Hy kan ook adellike titels toeken, en besit die reg om kwytskelding van straf te verleen. Daar was twee liggame wat as raadgewers van die koning opgetree het. Die eerste, die Ouer Staatsliede, het van die toneel verdwyn soos sy lede afgesterf het. Die hoogste adviserende liggaam waartoe die keiser hom kan wend, is die Geheime Raad, bestaande uit lede wat deur die kroon benoem is. Hierdie raad het groot invloed op die Japanse politiek uitgeoefen. 'n Verantwoordelik kabinet, soos in Brittanje, het na die Eerste Wêreldoorlog geleidelik in Japan ontwikkel, maar die eerste minister en twaalf ander ministers van staat het nog altyd aan bewind gebly solank dit die keiser behaag het.

Die Imperiale Ryksdag bestaan uit 'n Huis van Edelliede en 'n Huis van Verteenwoordigers. Die Hoërhuis kan nie ontbind word nie, en dit bestaan uit edelliede, lede deur die keiser benoem en diegene wat deur die vernaamste belastingbetalers gekies is. Die Laerhuis, wat verkies word op die basis van 'n beperkte stemreg, bestaan uit verteenwoordigers van die volk wat hulle setels vir vier jaar behou, tensy die Huis vóór die verstryking van hul dienstyd ontbind word. Wetgewing mag in albei Huise ingedien word, maar die maatreëls wat op belastings betrekking het, moet eers deur die Laerhuis aangeneem word. Die Japanse grondwet was volgens die voorbeeld van dié van die Duitse Ryk opgestel. Die Grondwet het vryheid van die pers en van die woord, gewetensvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou erken, maar al hierdie regte mag deur wetgewing ingekort word.

Nywerheid en handel

Op industriële gebied was Japan in die middel van die neëntiende eeu vir die Europese volke ver agter. Dit was nie so maklik om industriële tegniek soos die ander hervormings in te voer nie, want voldoende geskoolde arbeiders en 'n bestendige toevloei van kapitaal is nodig om nywerhede te ontwikkel. Die Japanners was egter geheel en al onbekend met nywerheidsorganisasie en –tegniek, en die vermoënde leiers was huiwerig om hul geld in nuwe en onbeproefde nywerhede te belê. Net soos op ander gebiede, het die regering hier ook die voortou geneem. Staatsnywerhede is eers opgerig en daarna in private ondernemings teen besonder billike voorwaardes omgeskep. 'n Merkwaardige kenmerk van die Japanse industralisasie is dat, terwyl tegniese advies van Europese lande verkry is, slegs twee buitelandse lenings gedurende die neëntiende eeu aangegaan is – een vir die aanbou van die eerste spoorweglyn en die ander vir pensioenbetalings. Die regering wou nie staatmaak op buitelandse kapitaal vir die ontwikkeling van die staat nie.

Nywerhede van militêre betekenis is die eerste ontwikkel, soos die wapenfabrieke, ystergieterye, skeepswerwe, en skepe vir die vloot. Sodoende het Japan se vooruitgang hemelsbreed van China s’n verskil, waar die regeerders slegs geringe aandag aan die landsverdediging bestee het. Die regering was meer gereed om die ligte nywerhede, soos die tekstielbedryf, aan private ondernemings te oorhandig sodra hulle proefondervindelike stadium ontgroei het. Fabrieke is opgerig vir die vervaardiging van sy- en katoengoedere, porseleinware, ingelegde vis, speelgoed en talryke ander artikels. Omdat daar in die begin geen fabriekswette bestaan het nie, was toestande op industriële gebiede net so ellendig as wat dit in die vroeë dae van Brittanje was. Die regering het industriële bedrywigheid op elke moontlike manier aangemoedig. Groot geldelike toelaes is aan jong nywerhede geskenk; banke, tegniese en handelskole is opgerig, en 'n departement van landbou en handel is georganiseer. Die regering het ook probeer om 'n eenvormige standaard van fabrikasie te handhaaf deur baie van die gefabriseerde artikels sorgvuldig te ondersoek.

Ten gevolge van die toenemende bedrywigheid op industriële gebied, het die handel gestadig uitgebrei, en stede soos Osaka en Kobe het vinnig ontwikkel. Teen die end van die eeu was die uitvoerhandel twaalfmaal so groot soos in 1870. Teen 1913 het dit £60 000 000 beloop, en in 1927 oor die £ 200 000 000. Die handel het ontsaglik uitgebrei gedurende die Eerste Wêreldoorlog, want die Japannese het in die gunstige posisie verkeer van die enigste produserende land te wees wat in staat was om die tekort aan goedere in die Verre Ooste aan te vul, en hulle kon selfs die oorlogvoerendes in Europa van oorlogsmateriaal en ander gefabriseerde goedere voorsien. Japan se invoer het egter nog die uitvoer oortref. Groot hoeveelhede rys is ingevoer omdat Japan nie genoeg kon produseer om 'n snel aangroeiende bevolking te onderhou nie. Steenkool, yster en ander minerale produkte, insluitende olie, waar ook onder die belangrike invoergoedere.

Op hierdie wyse is dus 'n maatskaplike, ekonomiese en konstitusionele omwenteling van geweldige omvang in Japan vóór die aanvang van die twintigste eeu teweeggebring. 'n Moderne verwesterde staat het in die Verre Ooste opgekom, en hy sou later 'n vername rol op die Asiatiese vasteland speel. Nietemin het die land sy nasionale identiteit behou. Alhoewel hy die tegniese metodes van die Weste aanvaar het, het hy nog sy eie gewoontes behou, en sy godsdienstige gebruike in ere gehou en sy skryfwyse het bly voortbestaan.

Betrekkinge met vreemde moondhede sedert 1890

Buitelandse beleid

Gedurende die aanvangsjare van die Meijiregering is die grondslag gelê vir die proses waardeur die land doeltreffend onder Westerse invloed omgeskep is. Voor die einde van die eeu is Japan se gelykheid met die Europese state dan ook erken. Onder die baie hervormings wat teweeggebring is, is veral dié voorop gestel wat ten doel gehad het om Japan 'n magtige vloot en leër te besorg, sodat die skending van sy soewereiniteit deur die Europese moondhede nie moontlik sou wees nie. Dit het geheel en al verskil van die Chinese beleid van lydelike verset, wat ook getrag het om die moondhede teen mekaar uit te speel. Die Japanners het gevoel dat slegs 'n doelbewuste militêre beleid Japan op 'n gelyke voet met die Westerse moondhede sou plaas. Die Japanse buitelandse beleid word goed saamgevat in die woorde wat 'n Japanse staatsman in 1887 gebesig het en wat in 'n Amerikaanse publikasie aangehaal is:

"Verseker ons land se veiligheid deur militêre voorbereidings – bemoedig en beskerm die volk tuis, en wag dan die tyd van chaos in Europa af, wat uiteindelik vroeër of later moet kom; en hoewel dit ons nie onmiddellik aangaan nie, sal ons dit wel voel, want so 'n gebeurtenis sal die Oosterse volke in beroering bring, en gevolglik, al is ons land nie by die saak betrokke nie, sal ons wat Europa betref, die baas van die Ooste word."

So 'n militaristiese beleid het Japan met drie van sy bure – Korea, China en Rusland – in botsing gebring. Die sukses van die Japanners in die oorloë wat gevolg het, was 'n bewys van die volslae verandering wat die staat ondergaan het. Japan het uit 'n afsonderlike land tot 'n eersterangse see- en koloniale moondheid ontwikkel.

Korea en die Chinees-Japannese Oorlog (1894-95)

Sodra hulle aan die buitelanders 'n verenigde front kon toon, het die Japanners hulle na China en die omliggende eilande gewend om gelyke handelsregte met die Europeane in daardie geweste te verkry ten einde 'n afsetgebied vir die fabrikate van hul groeiende nywerhede te vind. Die uitbreiding van Japanse beheer in die Sjinese See het tot die botsing met China gelei. Die eintlike oorsaak van die oorlog tussen die twee lande was die botsing van hul belange in Korea. Japan het reeds jare lank sake met Korea met belangstelling gadegeslaan, want die koninkryk Korea kon weens sy nabyheid in die hande van een of ander matige oorwinnaar 'n gevaar vir die onafhanklikheid van Japan word. Korea, wat in naam 'n staat onderhorig aan China was, was reeds gedwing om sy vyandige houding jeens Japan te laat vaar en 'n handelsverdrag met hom te sluit. Hierdie verdrag is deur ander met die Europese groot moondhede gevolg, en op dié wyse is 'n einde aan die isolasie van Korea gemaak. Die spanning tussen die Chinese en Japanners in Korea was egter aan die toeneem, en 'n binnelandse politieke opstootjie het op 'n botsing tussen Chinese en Japannese soldate uitgeloop. Na 'n tydelike terugtrekking van troepe is die stryd hervat, en dit het spoedig tot die uitbreek van die Chinees-Japannese Oorlog (1894-5) gelei. Die onredderde en swak bewapende Chinese magte was allesbehalwe bestand teen die aanvalle van die uiters doeltreffende en goed toegeruste Japanse leër en vloot, wat deur hoogs bekwame offisiere aangevoer is. Die Chinese is uit Korea verdryf en Mantsjoerye is binnegeval. Daarna het die Japannese die sterk Chinese hawe, Port Arthur, ingeneem en die skiereiland Liao-toeng beset. Toe hulle hoofstad bedreig word het die Chinese om vrede gesoebat. Die Verdrag van Sjimonoseki is op 17 April 1895, nege maande ná die aanvang van die oorlog, onderteken. Aan Japan is die eiland Formosa en die Pescadores afgestaan, asook die skiereiland Liao-toeng, tesame met handelsregte in China op gelyke voet met die Westerse moondhede.

Die tussenkoms van die Drie moondhede

Die Japanse besit van die strategies belangrike skiereiland Liao-toeng kon nie onbetwis gelaat word nie, want die Russiese regering was hoegenaamd nie begerig om Japan so stewig gevestig op die vasteland van China te sien nie. Rusland het reeds begin met die aanbou van die Transsiberiese spoorlyn. Die Tsaar se politieke strewe was om Mantsjoerye 'n Russiese invloedsfeer te maak. Kort na die afloop van die oorlog het Rusland dus vir Frankryk en Duitsland oorgehaal om met hom saam te staan en Japan aan te raai om hom uit die skiereiland te onttrek, onder die voorwendsel dat die Japanse besetting 'n voortdurende bedreiging vir die Chinese hoofstad sou wees, die onafhanklikheid van Korea terselfdertyd sou ondermyn, en voortaan 'n voortdurende struikelblok in die weg van die blywende vrede in die Verre Ooste sou wees. Dit was Die Tussenbeidekoms van die Drie Moondhede (1896). Die Japanners kon die drie sterk moondhede nie weerstaan nie en moes die onderhawige gebiede aan China teruggee, maar was vasbeslote om hulle op Rusland te wreek.

Stryd om konsessies in China

Dit het spoedig geblyk dat die moondhede wat na afloop van die oorlog tussen China en Japan ten behoewe van China tussenbei gekom het, vasbeslote was om vergoeding te verkry vir wat hulle gedoen het. China was genoodsaak om van Frankryk en Rusland geld te leen om sy oorlogskuld aan Japan te betaal. Vervolgens het Frankryk sekere grondgebied in die suide en sekere myn-en spoorwegvoordele verkry. Rusland het 'n geheime verdrag met China gesluit vir wedersydse beskerming teen toekomstige Japanse aggressie, en die reg verlang om sy Transsiberiese spoorweg oor Mantsjoerye en Wladiwostok suidwaarts na die skiereiland Liao-toeng uit te brei, asook sekere ander voorregte. Die doel van dié spoorlyn was om die vervoer van Russiese troepe te vergemaklik indien oorlog sou plaasvind. Die Duitsers het 'n neën-en-neëntigjarige huurreg van Kiao-tsjau, die beste hawe in Sjantoeng, te eis (Maart 1898), asook waardevolle spoorweg- en mynkonsessies in die Sjantoeng-provinsie. Hierdeur is Rusland weer aangespoor om 'n vyf-en-twingtigjarige huurreg van Port Arthur (Maart 1898) te eis - dieselfde hawe waarvan gesê is dat dit so 'n gevaar in die hande van Japan sou blyk. Dit was van groot strategiese waarde vir Rusland, omdat dit die hele jaar deur ysvry was, terwyl Wladiwostok slegs gedurende die somermaande oop was. Om die magsewewig te behou, het Frankryk die huurkontrak ten opsigte van Kwang-tsjou (1898) verkry, en Brittanje dié van Wei-hai-wei (1898). 'n Aantal Chinese hawens is ook vir die wêreldhandel oopgestel, en aan die verskillende moondhede is belangrike spoorwegkonsessie toegestaan.

Die "Opedeur"-beleid in China en die Bokser-opstand

Dit het gelyk asof die hele China gaandeweg onder die Westerse moondhede verdeel sou word. Die moondhede was nou besig om "invloedsterreine" te bekom, omdat hulle die verlies van hul konsessies gevrees het indien China dit sou beëindig. Die Verenigde State het geen voordele tydens hierdie wedloop om konsessies verkry nie, maar hom toegelê op die uitbreiding van sy handelsbelange. China is egter van verdeling gered deur twee gebeurtenisse.

Die Verenigde State was bevrees dat sy handelsgeleenthede inkort sou word indien China verdeel word en dele van die land onder direkte beheer van ander moondhede sou kom. Gevolglik het hy in 1899 by die ander belanghebbende moondhede daarop aangedring om sy bekende beleid van die "opedeur" te onderskryf. Dit het beteken dat die verskillende moondhede hul onderskeie "invloedsterreine" nie vir handel van ander nasies sou sluit nie, nóg sou hulle tariewe teen ander nasies opstel. Al die moondhede het hierin toegestem.

Nog 'n voorval wat China van verdeling gered het, was die Bokser-opstand. Dit was 'n anti-uitlanderparty in China wat by die dag sterker geword het en ondersteun is deur die tante van die keiser, die weduwee-keiserin. Na die neerlaag wat China in die oorlog teen Japan gely het, was daar baie jong Chinese wat begerig was dat China onder Westerse invloed sou kom sodat hy ook 'n magtige staat sou word. 'n Hervormingsbeweging is in Kanton in die lewe geroep, en dit het na al die ander provinsies uitgebrei totdat die jong keiser, wat in 1889 die bewind aanvaar het, ook beïnvloed is, met die gevolg dat hy in 'n kort tydperk 'n aantal verordeninge uitgevaardig het rakende sake soos die leër, onderwys, spoorweë, mynbou en die aanbou van moderne paaie. Maar so 'n verreikende omwenteling was vir die Chinese onaanneemlik, want die aanlê van spoorweë, byvoorbeeld, sou beteken die vernietiging van baie van die heilige voorvaderlike kerkhowe. Die weduwee-keiserin, wat self teen die hervormings gekant was, is deur die hoë hoofamptenare genader en sy het die steun van die leër gehad. Die keiser is toe gevange geneem en geïnterneer; daarna het 'n periode van reaksie gevolg. Hierdie reaksionêre stappe het die anti-uitlandergroep, die sogenaamde Bokser-genootskap (die Chinese benaming beteken "Vuiste van Openbare Harmonie"), tot handeling aangespoor. Toe die gesantskappe van die vreemde moondhede in Peking aangeval word, het 'n internasionale leërmag van sewe moondhede, insluitende 'n sterk Japanse afdeling, ingegryp en die Bokseropstand is spoedig onderdruk. Tydens die aanval op die imperiale hoofstad is vandalisme op groot skaal gepleeg, maar daar het geen verder verdeling van Chinese grondgebied plaasgevind nie.

Die Russies-Japanse Oorlog (1904-5)

Rusland was nou vasbeslote om sy greep op Mantsjoerye, wat gedurende die Bokseropstand beset het, te verstewig. Hy het meer troepe na Mantsjoerye gestuur, die vestingwerke van Port Arthur en Wladiwostok versterk, en sy vloot daar aansienlik uitgebrei. Hierdie aggressiewe optrede het by die ander moondhede die vrees gewek dat, indien Rusland Mantsjoerye sou annekseer, dit vir alle handel behalwe dié van Rusland gesluit sou word. Die Japanners was bevrees dat Rusland selfs Korea sou inlyf. Dit sou 'n groot teenslag vir die Japanse handel en immigrasie wees.

In 1902 het Groot-Brittanje 'n bondgenootskap met Japan gesluit, waarby ooreengekom is dat, indien een bondgenootskap in 'n oorlog met 'n derde moondheid gewikkeld sou raak, die ander bondgenoot neutraal sou bly. Indien twee moondhede tegelyk een van die bondgenote sou aanval, sou die ander een hom hulp verleen. Die oogmerk van die Britte met die sluiting van hierdie bondgenootskap was om die Russiese planne in die Ooste te verydel. Japan is baie deur die bondgenootskap bevoordeel, want dit het sy prestige aansienlik verhoog. Met so 'n sterk bondgenootskap teen hom, het Rusland ingewillig om sy troepe uit Mantsjoerye terug te trek. In plaas van sy belofte na te kom, het hy in werklikheid sy militêre magte in die Verre Ooste versterk. Dit het Japan genoop om van hom te eis om te verklaar wanneer hy sy troepe uit Mantsjoerye sou verwyder. Die betrekkinge tussen die twee lande het hoe langer hoe meer gespanne geword, totdat die oorlog in Februarie 1904 uitgebreek het, toe 'n aantal Japanse torpedojaers die Russiese vloot wat buite Port Arthur voor anker gelê het, feitlik vernietig het.

Die Japanners was volkome voorbereid vir die oorlog. Die hele volk was bereid om vir die belange van die keiser en die vaderland te veg. Rusland, daarenteen, alhoewel hy vir die sterkste militêre moondheid in die wêreld gehou is, was, soos by 'n vorige geleentheid ten tyde van die aanvang van die Krimoorlog in 1854, nie gereed nie. Alhoewel die Transsiberiese spoorweg reeds feitlik voltooi was, is hy gestrem deur die groot afstand waaroor die versterkings aangebring moes word. Gedurende die eerste twaalf maande van die oorlog is die Russe uit Korea oor die Jaloe-rivier verdryf, en Port Arthur is na 'n langdurige beleg deur die Japanners ingeneem. In Maart 1905 het die Russe 'n beslissende neerlaag by Moekden gely. Die doeltreffendheid van die Japanse vloot is ook bewys, toe dit die Russiese vlote van Port Arthur na Wladiwostok verhinder het om te verenig, en deur die vernietiging van 'n Russiese vloot in die Straat Tsoesjima in Mei 1905.

Die vredesverdrag is in September 1905 te Portsmouth in New Hampshire onderteken. Die Russe het ingewillig om Japanse belange in Korea te erken, en albei moondhede moes Mantsjoerye ontruim. Rusland het ook die suidelike gedeelte van Saghalin aan Japan afgestaan, sowel as sy huurregte van Port Arthur en die skiereiland Liao-toeng.

Gevolge van die Russies-Japanse Oorlog

Japan het nou die oppermag op militêre gebied in die Verre Ooste gehad en het die status as een van die groot moondhede ten volle verwerf. Die vernietiging van die Russiese vloot deur Japan en die Russiese militêre neerlaag het 'n diepgaande uitwerking op die Asiatiese vasteland gehad. Japan, nie Rusland nie, sou die politieke beheer van Oos-Asië hê. Japan het nou 'n aggressiewe beleid aanvaar om sy mag oor die aangrensende gebiede uit te brei. Sy posisie is des te meer beveilig toe die Brits-Japanse bondgenootskap in 1905 (en toe weer in 1911) hernieu is; ook is 'n nuwe ooreenkoms getref waarvolgens, in geval die een party in 'n oorlog gewikkel sou raak, die ander party onmiddellik te hulp moes snel. In 1907 is 'n verdrag met Frankryk gesluit waarin voorsiening gemaak is vir die onderlinge steun om die vrede in Chinese gebiede wat aan hulle besittings gegrens het, te bewaar. Ook is ooreenkomste met Rusland getref aangaande die verdeling van Mantsjoerye in bepaalde ekonomiese invloedsfeer. Japan, wat nou onbelemmerd kon optree, het voortgegaan om sy beheer oor Korea uit te brei, met die verontskuldiging dat die Koreane nie in staat was om hulself te verdedig nie, totdat in 1910, nadat die Japannese prins Ito deur 'n jong Koreaan vermoor is, die land formeel geannekseer is.

Die Japanse oorwinning oor die Russe het selfs verreikende gevolge vir Japan se Asiatiese bure gehad. In China, nou bewus van die feit dat hy by ander lande ver agtergestaan het, is 'n tydperk van ingrypende hervormings ingelui. In 1912, nadat die keiser afstand van die troon gedoen het, is 'n verenigde Chinese Republiek gestig. Dit was egter eers in 1928 dat die Nasionalistiese party onder 'n jong militêre leier, Tsjiang Kai-sjek, werklik 'n gesentraliseerde regering tot stand gebring het. In Indië het die nasionalistiese beweging wat na 'n groter mate van selfbestuur gestreef het, 'n aggressiewer vorm aangeneem. Politieke veranderinge is ook in Persië en Turkye teweeggebring, waar die agitasie ten gunste van verwestering in krag toegeneem het. Die reperkussies in Turkye is in Europa gevoel vóór die aanvang van die Eerste Wêreldoorlog weens die opkoms van die Jong Turke.

Japan en die Eerste Wêreldoorlog

Toe Brittanje in die oorlog teen Duitsland in 1914 gewikkel geraak het, het Japan besluit om kant te kies vir die Geallieerdes. Volgens die verbond was dit nie sy plig om Brittanje by te staan nie, omdat laasgenoemde nie werklik in Indië of die Verre Ooste aangeval is nie. Die Japanse regering het egter nie die rol vergeet wat Duitsland na die oorlog met China gespeel het nie, en waardeur die Duitsers 'n sterk vlootbasis slegs 'n paar honderd kilometer van Japan af gekry het. Troepe is na Sjantoeng, Kiao-tsjou en die vlootbasis in Tsing-tau gestuur; ook is al die myne en ander konsessies in besit geneem. Verder is al die Duitse eilande in die Stille Oseaan beset. Japan het aan die Geallieerdes waardevolle dienste bewys deur die handelsweë in die Ooste te beskerm. Bowendien het die Japanners die Russe van wapentuig en voorrade voorsien, en in 1917 het ligte Japanse vlooteenhede Geallieerde troepeskepe en handelsvaartuie in die Middellandse See geleide gedoen. China het stiptelik neutraal gebly tot die Verenigde State se toetrede tot die oorlog, en toe het hy ook by die geallieerdes aangesluit. Hy kon egter maar weinig werklike steun verleen, want die oorlogsverklaring het groot politieke steurings in die land veroorsaak. Die Chinese het egter die hoop gekoester dat hulle op die vredeskonferensie teen die planne van Japan beskerm sou word.

In 1915 het Japan van die geleentheid gebruik gemaak dat ander nasies met Europese sake besig was, om die berugte ,,Een-en-twintig Eise” aan China voor te lê, waardeur hy verwag het om sy houvas in Mantsjoerye en Sjantoeng te versterk en om baie waardevolle konsessies in ander dele van China te verkry. China was verplig om die meeste van die Japanse eise toe te staan. Hierdie aanvaarding van die leierskap van die Verre Ooste het egter gedien om China asook die Verenigde State te vervreem. Nietemin is Japan se posisie op die vredeskonferensie in Parys na die Eerste Wêreldoorlog verder verstewig. Die regte in Sjantoeng, waaroor die Duitsers voorheen beskik het, asook die mandaat van die Duitse eilande in die Stille Oseaan noord van die ewenaar, is aan hom toegeken. Sy belangrikheid as 'n wêreldmoondheid is ook erken deur sy verwerwing van 'n permanente setel in die Raad van die Volkebond. In 1922 is op die Washingtonse konferensie 'n poging aangewend om die groeiende vlootmag van Japan te beperk. Ook is getrag om die verdere uitbreiding van Japanse beheer oor China en die Verre Ooste teen te gaan. Deur die Verdrag van die Nege Moondhede (1922) is die Anglo-Japanse verbond beëindig, en het Japan met die Amerikaanse "ope-deur-politiek" in China akkoord gegaan.

Die Anneksasie van Mantsjoerye

Dit het 'n tyd lank voorgekom asof Japan minder bedrywig in China was. China het onder die bewind van Tsjinag Kai-sjek al vinnig begin vorder op die weg om 'n moderne staat te word. Toe die Chinese Nasionalistiese leër Noordoos-China binnetrek in 'n poging om die land te verenig, het die Japanners daarteen beswaar gemaak. In September 1931 het Japan China skielik beskuldig dat hy 'n stuk van die Suid-Mantsjoerye spoorweg wat die eiendom van Japan was, opgeblaas het. Dit staan as die Mantsjoerye Insident bekend. 'n Paar dae later het die Japanners die hele Chinese provinsie Mantsjoerye oorrompel en beset. China het hom op die Volkebond beroep, en dié liggaam het teen hierdie daad van aggressie geprotesteer. Nogtans is die jong Chinese Republiek geen tasbare hulp aangebied nie. Japan, wat hom aan die Volkebond onttrek het, was in staat om sy greep te verstewig op Mantsjoerye (wat daarna tot die vasalstaat Mantsjoekwo gevorm is) waarby die Chinese provinsie Jehol in 1933 gevoeg is. Japan se imperialistiese oogmerke het nou openbaar geword.

Die inval van China

Die Japanners het daarna voortgegaan om Noord-China dieper binne te dring, en dit het die Chinese tot meer verenigde optrede aangespoor. Die staat van gewapende teenstand wat reeds sedert 1931 tussen die twee lande bestaan het, is skielik in openlike oorlog verander as gevolg van 'n woeste skietvoorval by die Marco Polo-brug buite Beijing in 1937. Dit word die Marco Polo-brug-insident genoem. Japan het hom reeds sorgvuldig voorberei om krygsoperasies op groter skaal teen China te onderneem. Die dag ná die insident het groot getalle Japannese soldate, ondersteun deur pantsers, teen Beijing opgeruk. Die Chinese het sterker weerstand gebied en 'n nasionale oorlog het ontwikkel, alhoewel nóg die een nóg die ander kant formeel oorlog verklaar het.

Die Japanse oorlogsmasjien het dié van die Chinese ver oortref. Hul vloot was ook in staat om al die Chinese seehawens te blokkeer. Tsjiang Kai-sjek was nietemin vasbeslote om die stryd voort te sit, totdat sy land uiteindelik bevry sou wees. Oral in die land het daar 'n soort guerilla-oorlog ontwikkel. Alhoewel Nanjing, die hoofstad van China, ingeneem en geplunder is, is 'n nuwe hoofstad ver in die binneland by Chongqing ingerig. Die ongelyke stryd ten spyte van sware verliese is voortgesit.

Die Sowjetunie het van die aanvang af krygstuig en geldelike hulp aan China verskaf, onderwyl hy terselfdertyd kommunistiese denkbeelde verkondig het. Nadat Hankou en Kanton deur die Japanners in 1938 verower was, kon geen voorrade die land van die kant van die kus af binnekom nie. Toe is die Birmapad in die suide aangebou, 'n moeilike pad vir vragmotors deur die bergagtige streek. Uiteindelik is die Japanners met die hulp van bondgenote uit die land verdryf, maar China het 'n Kommunistiese staat geword wat op politieke gebied met die Sowjetunie nou verbonde was.

Die Neerlaag van die Japanners

Dit het vir Japan voorgekom asof die verloop van die Tweede Wêreldoorlog in Europa 'n gawe geleentheid gebied het om sy oorlog teen China tot 'n geslaagde einde te voer en om sy gesag oor ander gebied in die Verre Ooste uit te brei. Slegs die Verenigde State kon Japanse aggressie in hierdie stadium weerstaan. Seker van sy eie krag, het Japan die Verenigde State uitgedaag deur 'n onuitgelokte aanval op die Amerikaanse vlootbasis Pearl Harbor in die Hawaiise eilande in Desember 1941 uit te voer, sonder om oorlog te verklaar. Daarna het die Japanners vinnig gevorder, totdat hulle uitgestrekte dele van Suidoos-Asië, insluitende Birma, Maleia, Singapoer, die Filippyne en verskeie Nederlandse besittings in hul mag gehad het. Selfs Indië en Australië was in gevaar. China se krag was ook feitlik uitgeput. Later het die oorlogskans teen die Japanners gekeer, en is hulle uit een na die ander gebied wat deur hulle beset was, verdryf. Hulle was uiteindelik verplig om in Augustus 1945 oor te gee, nadat twee kernbomme wat op Japan neergewerp is, groot verwoesting gesaai het.

Nadat Japan deur die leërs van die V.S.A. en van lande van die Statebond beset is, is 'n poging met die skynbare goedkeuring van die keiser aangewend om die gees van demokrasie in die land in te voer. Die gedagte wat as grondslag van die gematigdheid van die vredesverdrae gedien het, was die strewe om Japan as bolwerk teen die voortgang van die Kommunisme in Asië te behou.

In China het die toestand na die beëindiging van vyandelikhede gestadig versleg. Burgeroorlog het tussen die Nasionaliste en die Kommuniste uitgebreek. Tsjiang Kai-sjek was genoodsaak om sy bedanking in te dien, waarna hy hom met die oorblyfsels van sy Nasionalistiese troepe na Formosa teruggetrek het. Die land het toe onder die Volksrepubliek te staan gekom, wat heeltemal Kommunisties was. Kommunistiese China is nie toegelaat om by die Verenigde Volke-organisasie aan te sluit nie, alhoewel Tsjiang Kai-sjek se Nasionalistiese China nog altyd erken is.

Die hele toestand in die Verre Ooste het dus as gevolg van twee Wêreldoorloë radikaal verander.

Bron

Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 202-218 (Datum onbekend, vermoedelik laat 1950's).