Frederik Bosman
Frederik Christiaan Ludolph Bosman (17 Mei 1898 – 25 Mei 1981) was ’n skrywer en redakteur van verskeie geskrifte oor die Afrikaanse toneelbedryf. Hy was lektor in Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van Kaapstad en die eerste voltydse sekretaris van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Hy was ook professor aan die Universiteit van Pretoria, bestuurslid van die eertydse Nasionale Toneelorganisasie (NTO) en later ’n lid van die ou Truk se toneelkomitee. Hy het gesaghebbende boeke oor die toneelgeskiedenis in Suid-Afrika geskryf. Sy handleiding oor die geskiedenis van die Afrikaanse teater is in die 1970’s deur dramadepartemente voorgeskryf.[1]
F.C.L. Bosman | |
|---|---|
 Dr. F.C.L. Bosman, 1959. | |
| Gebore | Frederik Christiaan Ludolph Bosman 17 Mei 1898 Kuilsrivier, Kaapkolonie |
| Sterf | 25 Mei 1981 Pretoria |
| Beroep | Skrywer, akademikus |
| Nasionaliteit | Suid-Afrika |
Lewe en werk
wysigFrederik Christiaan Ludolph Bosman is op 17 Mei 1898 op Kuilsrivier in die destydse Kaapkolonie gebore. Hy was die seun van Izaak Daniël Bosman en Margaretha Aletta Villet. Sy vader was Transvaalse staatsamptenaar op Wolmaransstad en die gesin keer daarheen terug ná sy geboorte. Ná afloop van die Tweede Vryheidsoorlog keer hulle terug na die familieplaas naby Kuilsrivier, waar hy grootword en sy laerskoolopleiding in Engels ondergaan aan die laerskool op Kuilsrivier. Hierna gaan hy na die Suid-Afrikaanse Kollegeskool in Kaapstad, waar hy in 1915 matrikuleer en onder meer die hoogste Bybelkenniseksamen aflê. Met die Murray-beurs sit hy sy studies voort aan die Universiteit van Kaapstad, waar hy in 1918 die B.A.-graad in Taal en Lettere met lof behaal, asook ’n Diploma van die Suid-Afrikaanse Taalbond. Hierna gee hy vanaf 1919 tot 1921 onderwys op Albertinia in die Kaapprovinsie, Hilton Kollege in Pietermaritzburg, Lindley in die Oranje-Vrystaat en Zeerust in die Transvaal. In 1921 keer hy terug na die Universiteit van Kaapstad en behaal ’n M.A.-graad in Nederlands en Afrikaans cum laude, waarvoor hy die Koningin Victoria-beurs verwerf. Op universiteit is hy een van die stigters van die Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging van die universiteit en ook Afrikaanse redakteur van die kwartaalblad. In 1922 is hy vir ses maande onderwyser op Prins Albert in die Kaapprovinsie, waarna hy met die Koningin Victoria-beurs vir verdere studie na Europa gaan. Aan die Gemeentelike Universiteit in Amsterdam in Nederland studeer hy in die Nederlandse taal en letterkunde, kunsgeskiedenis en Duitse toneelletterkunde en behaal hy in 1928 sy doktorsgraad met die proefskrif “Drama en Toneel in Suid-Afrika 1652–1855”, wat later gepubliseer word. Op universiteit ontmoet hy vir Emma Senior van Amsterdam, met wie hy in 1928 trou. Uit die huwelik word drie dogters en twee seuns gebore.
In 1928 word hy benoem tot lektor in Nederlands en Afrikaans aan die Universiteit van Kaapstad, ’n betrekking wat hy tot 1947 beklee. Later doseer hy ook Toneelgeskiedenis. In ’n brief aan Die Burger van 10 Oktober 1936 doen hy voorspraak vir beter koördinasie van die toneel in Suid-Afrika en vra die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en die Federasie van Afrikaanse Kultuurverenigings (FAK) om hierdie saak te ondersoek. Dit lei tot die stigting van die Toneelbond in 1937, wat egter nie lank bestaan nie. Hoewel hierdie inisiatief nie suksesvol was nie, hou hy aan om hierdie saak te bepleit tot met die stigting van die Nasionale Toneelorganisasie. In 1938 word hy lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en in 1939 organiseerder van die Kaaplandse Werkgemeenskap en stel hy ook die reglement vir die Werkgemeenskappe op. Op sy inisiatief word die regering in 1939 genader om fondse beskikbaar te stel vir die finansiering van die Akademie se Tydskrif vir Wetenskap en Kuns. In 1942 word hy lid van die Akademieraad, waarna hy vanaf 1948 tot met sy aftrede in 1958 die eerste voltydse sekretaris van die Akademie word. In hierdie hoedanigheid neem hy ook vanaf 1948 die posisie aan van redaksiesekretaris van die Tydskrif vir Wetenskap en Kuns.
Benewens toneel en literatuur het hy ’n besondere belangstelling in die Afrikaanse Kultuurgeskiedenis en hy publiseer verskeie artikels oor al hierdie onderwerpe. Vanaf 1938 tot 1952 dien hy op die keurkommissies vir die Hertzogprys vir Drama. In 1950 ontvang hy ’n toekenning van die Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing, wat hom in staat stel om Amerika te besoek. Hier doen hy ’n studie van die toneelopleiding en toneelpraktyk aan die Amerikaanse universiteite, asook hul beoefening van kinder- en amateurtoneel. Hy is sedert die stigting in 1948 op die Raad van die Nasionale Toneelorganisasie en vir ’n termyn ook voorsitter. Met die totstandkoming van die streeksrade dien hy vanaf 1962 op die Raad van die Transvaalse Raad vir Uitvoerende Kunste (Truk) en word voorsitter van die Musiekkomitee. Na sy uittrede in 1972 is hy erelid van Truk. Van 1959 tot 1963 is hy ’n bestuurslid van die Suid-Afrikaanse Musiekraad. Hy is ook lid van die Maatschappij vir Nederlandse Letterkunde, die Hugenote Gedenkfeeskomitee, die Patriotvereniging vir Ou Afrikaanse Tekste en ere-ondervoorsitter van die Afrikaanse Eisteddfod in Kaapstad en die Kaapstadse Afrikaanse Toneelvereniging. Ander kultuurorganisasies waarop hy dien is die Oranjeklub, die Nasionale Kultuurhistoriese en Opelugmuseum, die Suid-Afrikaanse Kunsvereniging waar hy onder-voorsitter is en die Kommissie vir Beeldende Kunste, terwyl hy sedert 1948 ook sekretaris is van die Kuratorium van die Engelenburghuis.
Skryfwerk
wysigSy belangrikste werk is die breed opgesette toneelgeskiedenisse, “Drama en toneel in Suid-Afrika Deel I 1652–1855”[2] en “Drama en toneel in Suid-Afrika Deel II 1856–1912”. Hierin gee hy die geskiedenis van die inheemse toneel vanaf die stigting van die VOC verversingspos aan die Kaap tot na Uniewording, wat dan veral die Engelse en Hollandse toneel, maar later ook die begin van die Afrikaanse toneel omvat. Hierdie studies is veral van belang deur die bydrae wat dit lewer tot ons kennis van die Hollands-Afrikaanse beskawingsgeskiedenis en die belangrike bydrae wat veral die Hollandse toneel gelewer het in die periode van verengelsing wat die Eerste Afrikaanse Taalbeweging voorafgegaan het. Saam met A. Dreyer skryf hy “Hollandse joernaliste in Kaapstad gedurende die 19de eeu”, waarin lewensketse van hierdie joernaliste opgeneem word. Hy stel die bundel “Di bedriegers, Magrita Prinslo en ander Afrikaanse dramas en samesprake tot 1900” [3]saam, waarvoor hy ’n insiggewende inleiding oor die gebundelde dramas skryf,[4] asook die bundel “Vier uitgesoekte eenbedrywe”, waarby hy as inleiding ’n “Historiese oorsig van die Afrikaanse drama” skryf. Talle van sy artikels van kultuurhistoriese aard verskyn in tydskrifte soos Die Huisgenoot, Ons Eie Boek en Tydskrif vir Wetenskap en Kuns en hy lewer ’n bydrae oor die drama vir P.J. Nienaber se literatuurgeskiedenis, “Perspektief en Profiel”. Hy is ook bekend vir die toeligting wat hy verskaf met die teksuitgawe van Charles Etienne Boniface se “Nieuwe Ridderorde of De Temperantisten”. Vir opvoering deur die André Huguenet-toneelgeselskap vertaal hy in die vroeë dertigerjare “J’ai tué un homme” van Maurice Rostand as “Ek het ’n man vermoor” in Afrikaans.
Hy skryf ook die digbundel “Pluksels”,[5] waarin die gedigte in vier afdelings verdeel word, naamlik “Kaapse studentetyd”, “Hollandse studentetyd”, “Uit jongere tyd” en “Bykomstige verse”, waar die afdelingtitels reeds aandui dat hy hierin hoofsaaklik sy jeugwerk bundel. Die bundel word oor die algemeen negatief beoordeel, al neem Gerrit Komrij ’n bydrae daarvan op in sy bloemlesing “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”.
Publikasies
wysig| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1928 | Drama en toneel in Suid-Afrika Deel I 1652–1855 |
| 1930 | Hollandse joernaliste in Kaapstad gedurende die 19de eeu (saam met A. Dreyer) |
| 1932 | Pluksels |
| 1951 | Hollandse en Engelse toneel in Suid-Afrika 1800 tot vandag |
| 1980 | Drama en toneel in Suid-Afrika Deel II 1856–1912 |
| Samesteller en redakteur | |
| 1942 | Di Bedriegers en ander Afrikaanse dramas en samesprake tot 1900 |
| 1950 | Vier uitgesoekte eenbedrywe |
| 1954 | Nieuwe ridderorde of De temperantisten – C.E. Boniface |
Bronnelys
wysigBoeke
wysig- Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
- Botha, Danie “Voetligte en applous!” Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2006
- Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
- Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
- Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
- Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
- Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
- Nienaber, P.J. (red.) “Rapier en Knuppel” Nasionale Boekhandel Kaapstad 1965
- Schoonees, P.C. “Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging” J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co. Kaapstad 1939 (derde druk)
Tydskrifte en koerante
wysig- Cronjé, G. “Huldigingswoord: F.C.L. Bosman” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 17 no. 3 Augustus 1979
- Nienaber, P.J. “Frederik Christiaan Ludolph Bosman” Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden, 1981–1982. E.J. Brill, Leiden 1983
Internet
wysig- Digitale bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=bosm012
- Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Bosman,_Frederik_Christiaan_Ludolph
- Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/F.C.L._Bosman