Hammanskraalse Teologiese Skool

Die Hammanskraalse Teologiese Skool was van 1962 tot 31 Desember 1994 ’n opleidingsinstelling vir hoofsaaklik swart predikante en sendelinge van veral die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika (GKSA). Teen die begin van 1995 het studente van Hammanskraal by die Teologiese Skool Potchefstroom ingeskakel.

Personeel en kuratorium van die Hammanskraalse Teologiese Skool, 1963. Voor: Di L.J. Botha (rektor), T.T. Spoelstra (voorsitter) en H.S. Pelser (skriba). Agter: Di. P.J. Coetzee (administrasie), J.L. Helberg (dosent), dr. J.A. Schutte (kurator), G.H.J. Kruger (kurator) en H.F.V. Kruger (visevoorsitter).

Prof. Hugo du Plessis, dosent aan die Teologiese Skool Dube van 1956–1959, die voorloper van die Hammanskraalse Teologiese Skool.

Prof. Louis Jacobus Botha, professor aan die Hammanskraalse Teologiese Skool van 1959 tot 1989.

Prof. D.C.S. van der Merwe, professor aan die skool van 1967 tot 1972.

Prof. J.H. van Wyk, professor aan die skool van 1981 tot 1994.

Aanleiding tot stigting

Ds. Hugo du Plessis het die vroegste opleiding van swart predikant vir die Gereformeerde Kerke in die dekade ná 1940 te Siloam onderneem. Dit het uitgeloop op die bevestiging van ds. Jojakim Matlakala as eerste predikant kragtens artikel 89 van die GSKA se kerkorde. In 1956 het die Kerk besluit om beter te voorsien in die vraag na predikante vir die swart gemeentes en is met opleiding in Dube in Soweto begin. Ds. Hugo du Plessis is as eerste dosent benoem vir ’n kursus wat oor vier jaar gestrek het. Die Sendingdeputate van die GKSA het beheer daaroor uitgeoefen en die toelatingsvereiste was st. 7 (gr. 9). Naas predikante is ook evangeliste/helpers opgelei. Destyds was dit in ’n groot mate indiensopleiding.

HTS gestig

Die ideaal van ’n volwaardige teologiese skool vir swart studente het daartoe gelei dat die Hammanskraalse Teologiese Skool in 1962 op Temba in die tuisland Bophuthatswana geopen het. Weens die destydse regeringsbeleid was tersiêre opleiding aan swart studente nie in Dube in "blanke Suid-Afrika" moontlik nie; vandaar die besluit om die skool in ’n tuisland te begin. Die owerheid het ook druk op die GKSA uitgeoefen om in te skakel by die interkerklike teologiese opleiding aan die Universiteit van die Noorde, maar die Kerk het gekies vir kerklike opleiding en was bereid om die geldelike offers hiervoor te bring.

Toelatingsvereistes en kursusse

Eers was die toelatingsvereiste st. 10 en die kursus sou vyf jaar duur. Die twee dosente is algaande tot vyf in 1970 vermeerder. Vanaf 1962 het ’n kuratorium van die GKSA beheer oor die skool uitgeoefen. Later is onderskei tussen Smal Kuratorium, benoem deur die GKSA, wat toesig oor professore gehou het en die Breë Kuratorium, wat deputate uit (die swart) Sinode Middellande (en aanvanklik Soutpansberg) ingesluit het en studentesake behartig het.

Van 1964 af is die dosente as "professore" aangespreek, maar hulle sou eers sedert 1987 volwaardige professore van die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys (PU vir CHO) word nadat 'n kontraktuele ooreenkoms met die PU vir CHO aangegaan is. Eers is geen grade toegeken nie, maar sedert die 1970's is die kursus tot sewe jaar verleng en kon studente die B.A.-graad deur Unisa voltooi (die eerste drie jaar van hul studie), terwyl die PU vir CHO die Th.B.-graad op ad hoc-basis toegeken het (die laaste vier van die sewe jaar). In 1987 het die GKSA, ná langer as 'n dekade van intensiewe onderhandeling, ’n amptelike ooreenkoms met die PU vir CHO onderteken ingevolge waarvan studente aan die HTS ook aan die PU vir CHO kon inskryf en grade ontvang.

Afgesien van dié graadkursusse het aan die HTS ook 'n interne kursus (wat gewoonlik oor ses jaar strek) bestaan vir studente wat nie matriekvrystelling gehad het nie en dus nie aan die PU vir CHO kon inskryf nie. Aan die einde van hul suksesvolle studie, wat so te sê eenders as dié van die graadstudente was, het hulle 'n kandidaatsertifikaat ontvang. Vanaf 1995, die jaar waarin die HTS by die Teologiese Skool Potchefstroom (TSP) ingeskakel het, sou matriekvrystelling as toelatingsvereiste vir alle studente aan die TSP geld. Dié wat die interne kursus wou volg, het geleentheid gekry om dit by een van twee indiensopleidings in die destydse Wes-Transvaal (Noordwes) of KwaZulu-Natal te doen.

Oop opleiding

Die HTS het algaande 'n "oop opleiding" geword in dié sin dat studente uit alle Gereformeerde kerke toegelaat is. Op beperkte skaal is selfs studente uit niegereformeerde kerke ingeskryf. 'n Nuwe dimensie in die opleiding was die inskrywing (sedert 1990) van etlike studente uit die destydse Zaïre, Mosambiek en Zimbabwe. Gevolglik moes die skool geleidelik na Engels as onderrigmedium oorskakel. So is die gereformeerde opleiding op 'n wye skaal vir kerke in Afrika toeganklik gemaak.

Sluiting

Einde 1994 het die HTS finaal gesluit nadat die GKSA se Sinode van Potchefstroom in Januarie en die Sinode Middellande in Februarie daardie jaar besluit het om die teologiese opleiding te verenig. Prof. J.H. van Wyk het in 1994 oor dié besluit geskryf: "Eenheid van opleiding, so is geoordeel, is prinsipieel verantwoord en finansieel noodsaaklik. Daarmee is die Gereformeerde Kerke in Suidelike Afrika goed gerat vir die nuwe situasie in die land waar staatsondersteuning vir tersiêre onderrig skerp onder die soeklig sal kom, veral waar onnodige duplikasie plaasvind. Maar daar sal nougeset gewaak moet word dat die opbouwerk nie tot stilstand sal kom, dat die studente nie onnodig benadeel sal word en dat die kerke nie skade sal ly nie."

In die laaste jaar van sy bestaan het vier professore en vier deeltydse dosente aan die HTS gewerk. Einde 1994 het drie studente hul studie voltooi, van wie een na Zaïre sou terugkeer. Die twee kuratoriums (HTS en TSP) moes onder meer sterk aandag gee aan die integrasie van die doseerwerk van die professore, akkommodasie vir getroude studente (wat normaalweg nie voorsien word nie), die taalmedium, die verkoop van die geboue, die oordra van die finansies en die administrasie.

Professore

1. Du Plessis, Hugo, 1956–1959
2. Botha, Louis Jacobus, 1959–1989
3. Helberg, Jacob Lewis, 1961–1970.
4. Floor, Lambertus, 1965–1977
5. Van der Merwe, Daniël Charl Stephanus, 1967–1972
6. Spoelstra, Bouke, 1970–1988
7. Schulze, Ludolf Ferdinand, 1971–1980
8. Van Rooy, Jacobus Albertus (Koos), 1975–1994
9. Kruger, Mechiel Andries, 1978–1994
10. Van Wyk, Jan Harm, 1981–1994
11. Vorster, Jacobus Marthinus, 1990–1994

Bronne

• Van Wyk, prof. J.H. in Van der Walt, dr. S.J. (voorsitter). 1994. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1995. Potchefstroom: Administratiewe Buro.