Hendrik Willem Ballot

Ds. Heindrik Willem Ballot (Iserlohn, Wesfale, Duitsland, 1766 – Tulbagh, Kaap die Goeie Hoop, 7 Januarie 1814) was 'n vroeë predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk en 'n kranige boekversamelaar.

Die enigste beeltenis van ds. Ballot wat behoue gebly het, is 'n skadubeeld.

Herkoms

Ballot was die seun van Johan Stephen Simeon Ballot en Maria Anna Visser. 'n Ouer broer van hom was ds. C.H.D. Ballot wat in Nederland predikant van die Hervormde Kerk in verskillende gemeentes was. Hy is gebore in die graafskap Mark, sowat 20 km ten noorde van Dortmund en gaan skool in Bodengraven, Nederland, studeer eers in Duitsland en word op 8 September 1785 ingeskryf as student in die teologie aan die Universiteit van Leiden, word in 1790 georden nadat hy na Oos-Indië beroep is, en vertrek met sy vrou, Hermijnganda (Hermingonda) van Lil, na die Ooste waar hy as predikant te Malakka in diens van die V.O.C. geplaas word.

Na die Kaap

Hy kom in Augustus 1797, tydens die Napoleontiese oorloë toe die Kaap reeds in Britse hande oorgegaan het, uit die Ooste met sy vrou en dogtertjie met 'n Deense skip in Tafelbaai aan en versoek die Britse owerheid om as predikant aan die Kaap te bly. Hy neem op Tulbagh enkele maande waar (Augustus 1797 tot Februarie 1798) terwyl ds. M.C. Vos op 'n lang besoekreis in die binneland afwesig is. Op eie versoek word hy deur die regering daarna as predikant in die NG gemeente Graaff-Reinet aangestel, waar hy vertoef van Julie 1798 tot Oktober 1800, as opvolger van ds. J.H. von Manger wat reeds in Maart 1796 Graaff-Reinet verlaat het.

Predikant op Graaff-Reinet

Graaff-Reinet se eerste NG kerkgebou het in 1799 tydens ds. Ballot se dienstyd afgebrand.

Ds. Ballot was Graaff-Reinet se eerste predikant wat notules gehou het en die eerste notule dateer van 8 Januarie 1798. Die dorp se eerste NG kerk het in 1799 afgebrand weens die nalatigheid van ene Jansen. Ds. Ballot werk met ywer tot hy die nuwe kerk, hoewel nog onvoltooid, op 28 September 1800 kan inwy, maar die distrik kom intussen in 'n buitengewone toestand van beroering, veral weens die opstand wat deur die inhegtenisname van Adriaan van Jaarsveld veroorsaak word, die spanning tussen die burgers en die kommissaris H.C.D. Maynier en die uitbreek van die Derde Grensoorlog (1799–1802).

In hierdie ongelukkige tyd sterf ds. Ballot se vrou op Graaff-Reinet. Meermale neem Maynier sy toevlug tot ds. Ballot om die gemoedere van die burgers tot bedaring te bring en hy vermaan hulle tevergeefs om in eensgesindheid en vrede onder mekaar te verkeer. Op eie versoek word hy toe verplaas, want toestande is op die oosgrens ten ene male te wild en ongestadig vir ds. Ballot as fyn opgevoede Europeër. Hy vertoef tydelik in Kaapstad waar hy op 1 Maart 1801 met Elisabeth Wilhelmina Cruywagen trou. Hul enigste seun was Johan Stephen Simeon Ballot, van 1928 tot 1862 predikant van die NG gemeente George.

Predikant op Swellendam, Tulbagh

Ballotina, geleë by Kerkstraat 43, Tulbagh, is omstreeks 1815 gebou vir ds. Ballot se weduwee.

Ds. Ballot dien tydelik op Stellenbosch in die loop van 1801 en word in April 1802 predikant van die NG gemeente Swellendam, weer eens as opvolger van ds. Von Manger. Hy staan skaars 'n jaar in hierdie gemeente waar sy verblyf nie gelukkig is nie. Op eie versoek word hy in Mei 1803 na die gemeente Roodezand (Land van Waveren) oorgeplaas waar hy op 25 Junie 1803 die eerste kerkraadsvergadering bywoon. Die volgende jaar sou naby die kerk en sy eie pastorie die terrein gekies word vir die drosdy van die nuwe distrik Tulbagh.

Op Tulbagh maak M.H.K. Lichtenstein op sy reis in geselskap van kommissaris-generaal J.A. de Mist in November 1803 met ds. Ballot kennis en geniet gasvryheid by hom aan huis. Lichtenstein verwys na ds. Ballot as 'n opgeruimde en goedhartige man met 'n vriendelike vrou uit een van die vooraanstaande Kaapse families. Augusta de Mist wat by die geselskap was, getuig in dieselfde sin van die predikant en sy minsame vrou. Met die landdros van Tulbagh, H. van de Graaff, kom ds. Ballot nie goed oor die weg nie, en die predikant word in 1806 by geleentheid op las van sir David Baird, die militêre goewerneur, in Kaapstad aangehou oor sy houding teenoor die burgerlike owerheid.

Die wrywing duur minstens tot 1809 en daar is selfs later nog tekens daarvan. Wat sy geaardheid betref, is dit duidelik uit die getuienis van tydgenote dat daar tussen hom en sy voorganger, ds. Vos, 'n groot verskil was en dat ds. Ballot nie so 'n strenge lewensbeskouing gehuldig het nie.

Boekeversamelaar

Hy neem 'n aansienlike boekery uit Duitsland na die Ooste en bring dit daarna na die Kaap. Sy seun, Johan, erf sy boekery en vul dit aan. Die Ballot-versameling word in 1945 deur die biblioteek van die Universiteit van Kaapstad van sy nakomelinge aangekoop. Sommige boeke bevat die naamtekeninge van ds. Ballot of sy voorouers, en die ongeveer 950 boeke in klassieke en moderne tale handel oor alle moontlike onderwerpe. Dit is 'n belangrike voorbeeld van 'n plattelandse boekeversameling wat 170 jaar lank in een familie in partikuliere besit was.

Dood

Ds. Ballot bou die woonhuis Ballotina op Tulbagh, naby die pastorie, om ná sy aftrede in te woon. Hy sterf egter in die ouderdom van sewe-en-veertig jaar voor dit klaar is en sy weduwee woon jare lank in die woning wat vandag nog bestaan. Hy is begrawe voor die preekstoel in die historiese Tulbaghse kerkgebou (tans 'n museum) langs sy opvolger, ds. J.J. Kicherer.

Daar bestaan slegs 'n skaduportret van ds. Ballot. Dr. J.A.S. Oberholster het in die jare veertig 'n boekie van 25 bladsye die lig laat sien met die titel "Dienstyd te Tulbagh van Ds. H.W. Ballot, 1803–1814 en Ds. J.J. Kicherer, 1814-1825".

Bronne

• De Kock, W.J. (hoofred.) 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel I. Pretoria: Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing.