Holyrood-paleis

Die Paleis van Holyroodhouse (Engels: Palace of Holyroodhouse), algemeen bekend as Holyrood-paleis (Holyrood Palace), is die amptelike tuiste van die Britse monarg in Skotland. Die paleis is aan die onderpunt van die Koninklike Myl in Edinburg geleë, aan die teenoorgestelde kant as Edinburg-kasteel. Staatseremonies en amptelike onthale word hier gehou.

Holyrood-paleis was die hoofwoning van die Skotse monarge sedert die 15de eeu. Wyle koningin Elizabeth II het ’n week aan die begin van elke somer hier deurgebring vir ’n reeks amptelike seremonies en afsprake. Die paleis is deur die jaar oop vir die publiek, behalwe wanneer lede van die koningshuis daar bly.

Die aangrensende Holyrood-abdy, waarvan die ruïne nog oor is, is in 1128 al deur koning Dawid I van Skotland in gebruik geneem, lank voor die paleis gebou is.

Die voorkant van die paleis met die abdy-ruïne en die 16de-eeuse noordwestelike toring links. Die res dateer uit die 17de eeu.

Geskiedenis

Holyrood-abdy

Holyrood-paleis en -abdy in 2012.

Die Augustynse abdy, waarvan die ruïnes nog op die terrein oor is, is in 1128 in gebruik geneem deur koning Dawid I van Skotland. Die naam kom óf van ’n legendariese visie van Jesus se kruis wat Dawid gehad het óf van relieke van die kruis bekend as die "Holy Rood" of "Black Rood", wat behoort het aan koningin Margaret, Dawid se ma. As ’n koninklike vesting naby die Edinburg-kasteel het dit ’n belangrike administratiewe sentrum geword. ’n Pouslike gesantskap is in 1177 hier ontvang, en in 1189 het ’n raad van adellikes hier vergader om ’n losprys te bespreek vir die gevange koning Willem die Leeu. In 1326 het die parlement hier vergader en teen 1329 was dit moontlik reeds in gebruik as ’n koninklike woning. In 1370 was Dawid II die eerste van verskeie Skotse monarge wat by Holyrood begrawe is. Jakobus II is nie net in 1430 in Holyrood gebore nie, hy is ook daar gekroon, getroud en begrawe. Koninklikes het aanvanklik in die abdy se gastehuis gebly.

Die vroeë paleis

Die hekhuisie wat Jakobus IV laat bou het, met die noordwestelike toring van die paleis daaragter, in ’n tekening uit 1746 deur Thomas Sandby.

Tussen 1501 en 1505 het Jakobus IV ’n nuwe paleis langs die abdy laat bou. Die paleis is om ’n vierkant gebou wat wes van die abdy-klooster geleë was. Dit het ’n kapel, galery, koninklike blyplek en ’n groot saal bevat. Die kapel was in die noordelike vleuel van die vierkant en die koningin se kwartier in ’n deel van die suidelike vleuel. Die westelike vleuel het die koning se blyplek en die ingang na die paleis bevat. Jakobus het ook ’n dubbelverdieping-hekhuisie laat bou, waarvan oorblyfsels nog te sien is.

In 1512 is ’n leeuhuis laat bou vir die koning se wilde diere, wat ’n leeu, sivetkat en ander eksotiese diere ingesluit het. Jakobus V het tussen 1528 en 1536 aan die paleis laat aanbou, eers die noordwestelike toring om nuwe koninklike blyplek te verskaf en daarna die suidelike en westelike vleuels, met ’n nuwe kapel in die suidelike vleuel. Die ou kapel in die noordelike vleuel is omskep in ’n raadsaal. Die westelike vleuel het bykomende koninklike kamers gehad. Die simmetriese voorkoms van die westelike fasade laat dit lyk of ’n tweede toring aan die suidwestekant beplan is, maar dit is nie in dié tyd gebou nie.

In 1544, tydens die "Oorlog van die Ruwe Hofmakery" tussen Engeland en Skotland, is Edinburg aangeval, en Holyrood is geplunder en afgebrand. Herstelwerk is gedoen, maar die altare is in 1559 vernietig deur ’n Reformistiese skare. Ná die Skotse Reformasie is die abdy-geboue verwaarloos en dele van die kerk is in 1570 afgebreek.

Die Moord op David Rizzio, ’n skildery uit 1833 deur William Allan.

Die kamers in die noordwestelike toring is bewoon deur Maria, koningin van die Skotte, van haar terugkeer na Skotland in 1561 tot met haar gedwonge abdikasie in 1567. Sy is in die paleis met albei haar mans getroud: met Henry Stewart, lord Darnley, in 1565 in die kapel, en met James Hepburn, 4de graaf van Bothwell, in 1567 in die Groot Saal. Dit was in haar eie kamers waar die koningin moes toekyk hoe Darnley en ander haar private sekretaris, David Rizzio, op 9 Maart 1566 vermoor ná gerugte van ’n verhouding. Hulle het die koningin se kamers uit Darnley se eie slaapkamer binnegegaan en die koningin en Rizzio aan die etenstafel gekry. Hulle het die Italianer uitgesleep en doodgesteek.

Jakobus VI het in 1579 in Holyrood gaan woon toe hy 13 jaar oud was. Sy vrou, Anna van Denemarke, is in 1590 in die kleiner abdy gekroon. Toe Jakobus in 1603 koning van Engeland word en in Londen gaan woon, was Holyrood nie meer die setel van ’n koninklike hof nie. Jakobus het dit in 1617 besoek en vir dié besoek is die kapel herversier. Nog herstelwerk is gedoen in voorbereiding vir die kroning van Karel I as koning van Skotland in 1633.

In 1650, óf per ongeluk óf met opset, is die oostelike deel van die paleis aan die brand gesteek tydens die besoek van Oliver Cromwell en sy soldate. Dié deel is daarna ontruim. Die oorblywende deel is gebruik as kasernes, en ’n dubbelverdieping-blok is in 1659 aan die westelike vleuel aangebou.

Herbouing van die paleis

Die vierkant van die paleis, soos in the 1850's geteken deur sir William Bruce.

In die jaar daarna is Karel II in Engeland en Skotland op die troon herstel. Die Skotse Geheime Raad is weer ingestel en hulle het weer in Holyrood vergader. In 1670 het die raad £30 000 beskikbaar gestel vir die herbouing van die paleis.

Die ontwerp het ’n suidwestelike toring ingesluit wat nes die reeds bestaande toring gelyk het, ’n plan wat reeds in die tyd van Karel I bestaan het. Ná kritiek deur Karel II is die ontwerp verander om koninklike kamers op die eerste verdieping in te sluit: die koningin se kamers was in die westelike vleuel en die koning s’n in die suidelike en oostelike vleuel. Die twee stelle kamers is deur ’n galery in die noordelike vleuel verbind.

In 1676 is besluit om die westelike vleuel van die paleis te herbou en ’n kombuisblok aan die suidoostelike kant van die vierkant aan te bou. Teen 1679 was die paleis herbou, grootliks in sy huidige vorm.

Werk aan die binnekant was steeds aan die gang toe Jakobus, Hertog van Albany, die toekomstige koning Jakobus VII en II, en sy vrou die paleis in dié jaar besoek het. Hulle het tussen 1680 en 1682 hier gewoon tydens die Uitsluitingskrisis, toe ’n groot deel van Engeland wou hê Jakobus moenie koning van Engeland, Skotland en Ierland word nie omdat hy Katoliek was. Dit het sy gewildheid in Engeland erg geknou. Toe hy in 1685 koning word, het hy ’n Jesuïte-kollege in die suidelike vleuel van die paleis laat inrig. Die kollege en kapel is daarna verwoes deur ’n Katolieke skare nadat Jakobus se bewind in 1688 omvergewerp is. In 1691 is die Canongate-kerk voltooi om die abdy te vervang as kerk van die plaaslike gemeenskap. Dit is hier waar die koningin dienste bygewoon het wanneer sy in Holyrood-paleis gebly het.

18de-eeuse agteruitgang

Ná die vereniging van Engeland en Skotland in 1707 het die paleis sy hooffunksies verloor, hoewel dit gebruik is vir die verkiesing van Skotse verteenwoordigers in die Britse hoërhuis. Daar het ook nog adellikes in die paleis gewoon. Die koning se kwartiere is egter verwaarloos.

In 1768 het die dak van die abdy ingestort, en dit lyk vandag nog soos destyds. Die potensiaal van die paleis as ’n toeristeattraksie is egter toe reeds besef en mense kon betaal om na koningin Maria se kamers in die noordwestelike toring te gaan kyk.

Die gebied om Holyrood-abdy tot by Holyrood-park is in die 16de eeu aangewys as ’n skuilplek vir skuldenaars. Hulle kon hul skuldeisers en tronkstraf ontduik deur daar te gaan woon, en ’n klein gemeenskap het wes van die paleis ontstaan. Die skuldenaars kon hul skuilplek op Sondae verlaat wanneer geen arrestasies toegelaat is nie. Die gebied is deur ’n magistraat en verskeie konstabels beheer. Die konstabels vorm nou ’n seremoniële wag by die paleis.

Weeropbloei van die paleis

Die paleis in die 19de eeu.

Ná die Franse Rewolusie het koning George III die Graaf van Artois, die jongste broer van koning Lodewyk XVI, toegelaat om by Holyrood te bly. Hy het in die skuldenaarskuilplek gebly om sy skuldeisers te ontduik. Die graaf het van 1796 tot 1803 daar gebly en in dié tyd is herstelwerk aan die koning se kamers gedoen. In 1824 het die graaf koning Karel X van Frankryk geword, maar ná die Julie-rewolusie van 1830 het die Franse koninklikes weer in Holyrood gebly tot in 1832, toe hulle in Oostenryk gaan woon het.

In 1822 was koning George IV die eerste heersende monarg wat Holyrood weer besoek het ná Karel I. Hy het nie daar oorgebly nie, maar het ’n onthaal daar gehou en is die koninklike kwartiere gewys. Hy het gelas dat herstelwerk gedoen word, maar dat koningin Maria se kamers uitgesluit word van toekomstige restourasies. Oor die volgende tien jaar is al die geboue noord en suid van die hoofvierkant gesloop en die suidelike fasade is herbou om soos die oostelike fasade te lyk.

Op haar eerste besoek aan Skotland in 1842 is koningin Victoria verhinder om die paleis te besoek weens die uitbreek van skarlakenkoors. Voor haar besoek in 1850 is nog herstelwerk uitgevoer en die binnekant is herversier. Met haar volgende besoek, in 1871, kon sy in ’n woonstel op die tweede vloer van die paleis oorbly terwyl die voormalige koninklike kwartiere as eet- en sitkamers en ’n troonkamer gebruik is. In 1854 is die historiese kamers in die noordwestelike toring amptelik vir die publiek oopgestel. Intussen het Victoria se man, prins Albert, ’n belangstelling in die terrein getoon. Hy het ’n nuwe rypad na die noorde laat bou en die tuin in sy huidige vorm laat uitlê.

Hoewel koning Edward VII Holyrood in 1903 vlugtig besoek het, was dit George V wat dit in ’n 20ste-eeuse paleis laat omskep het. Sentrale verhitting en elektriese ligte is geïnstalleer voor sy eerste besoek in 1911, en ná die Eerste Wêreldoorlog is die badkamers en kombuise verbeter. In die 1920's het die paleis die amptelike woning van die Britse monarg in Skotland geword, asook ’n plek vir gereelde koninklike seremonies en onthale.

Holyroodhouse is die eiendom van die Britse regering.

Beskrywing

Die paleis soos dit vandag daar uitsien, is hoofsaaklik in die 17de eeu gebou. Die uitsondering is die 16de-eeuse noordwestelike toring, hoewel die wapenpanele teen die mure latere replikas is. Die kamers wat vir die publiek oop is, sluit in die voormalige koningskwartier en Groot Galery uit die 17de eeu en die 16de-eeuse kwartiere in die noordwestelike toring.

17de-eeuse kwartiere

Die bokant van die Groot Trap.

Die Groot Trap in die suidwestelike hoek van die vierkant het ’n 17de-eeuse Barok-plafon met engele en die Skotse regalia. Die Italiaanse skilderye teen die mure is dele van muurskilderings van omstreeks 1550 deur Lattanzio Gambara, met tonele uit Ovidius se Metamorfoses. Dit is in 1856 deur prins Albert gekoop en in 1881 daar aangebring. Aan die bopunt van die trap is die koninklike eetkamer, voorheen deel van die koningin se kwartier. Die versierings dateer van die 1800's.

Die koning se kwartier het die hele suidelike en oostelike vleuel van die vierkant beslaan en is deur die Groot Trap bereik. Daar was ’n wag-, oudiënsie- en raadsaal, asook ’n voor-, slaap- en aantrekkamer. Hoe verder van die trap, hoe privater en hoe rykliker versier was dit. Van George IV se besoek in 1822 af is die wagsaal in ’n troonkamer omskep en die orde van die kamers omgekeer. Die aand- en oggendsitkamer is waar die wag- en raadsaal voorheen was en het steeds hul ryklik versierde 17de-eeuse plafonne. Die koning se voor-, slaap- en aantrekkamer is aan die oostekant.

Die Groot Galery, die grootste kamer in die paleis, verbind die koning se slaapkamer met dié van die koningin in die westelike vleuel. In die galery is 110 portrette van die Skotse monarge, van die legendariese Fergus I af wat na bewering van 330 v.C. af regeer het. Ná 1707 is Skotse verteenwoordigers in die hoërhuis hier verkies en later het dit ’n Katolieke kapel geword vir die Graaf van Artois. Deesdae word dit gebruik vir groot funksies en bankette.

Noordwestelike toring

Die stel kamers op die eerste vloer van die noordwestelike toring bestaan uit ’n oudiënsie- en slaapkamer en twee aantrekkamers. Dié kamers is in die 17de eeu deur lord Darnley bewoon en het later deel van die koningin se kwartier geword toe die paleis gerestoureer is. Koningin Maria het ’n soortgelyke stel kamers op die tweede vloer van die paleis gehad.

Die houtplafonne van albei hoofkamers dateer uit die tyd van koningin Maria, en die monogramme MR (Maria Regina) en IR (Jacobus Rex) verwys na Maria en haar seun, Jakobus VI.

Tuin en terrein

Die tuin is sowat 4 hektaar groot en vorm deel van die groter Holyrood-park. In die 16de eeu was daar ’n private tuin noord van die paleis wat met ’n houtgalery van die noordwestelike toring af bereik is. Dit is in die 19de eeu verwyder toe ’n pad daar gebou is. ’n Klein tuingeboutjie bestaan vandag nog en is bekend as Koningin Maria se Badhuisie, hoewel dit sover bekend nooit daarvoor gebruik is nie. Die sonwyser aan die noordekant van die paleis kom uit 1633 en die fontein in die voorhof is ’n 19de-eeuse replika van ’n fontein uit die 16de eeu. Die ysterhekke en –skerms is in die 1920's aangebring – ook ’n standbeeld van Edward VII wat in 1922 deur George V onthul is.

Die geboue aan die westekant, waardeur die publiek die paleis binnegaan, bevat die 19de-eeuse waghuis wat die skuldenaarskuilplek vervang het. Net daarnaas is die Koningin se Galery, wat in 2002 geopen is om kunswerke uit die Koninklike Versameling ten toon te stel.

Groot opgrawing

Opgrawings is van 25 tot 28 Augustus 2006 gedoen by Holyrood-paleis, Buckingham-paleis en Windsor-kasteel as deel van ’n spesiale program van Brittanje se Channel 4 se argeologiereeks Time Team. Dit het saamgeval met die 80ste verjaardag van koningin Elizabeth en was ’n seldsame geleentheid om slote in die koninklike tuine te grawe.

Die argeoloë het ’n deel van die klooster van Holyrood-abdy ontdek wat in ’n lyn met die bestaande abdy-ruïnes loop, asook ’n vierkantige toring wat verbind word met 15de-eeuse bouwerk deur Jakobus IV. Die span kon egter nie ’n teken opspoor van die saaltennisbaan aan die noordekant van die paleis wat deur koningin Maria gebruik is nie omdat daar in die 19de eeu op die terrein gebou is. ’n Stuk rooi grond is gevind wat verbind word met die afbrand van Holyrood tydens die "Oorlog van die Ruwe Hofmakery" in 1544. Onder die onderwerpe wat gevind is, is ’n gietvorm om seëls van was op dokumente aan te bring en ’n Franse muntstuk wat in 1634 gemunt is.

Amptelike rol

Die Skotse weergawe van die Britse koninklike vlag dui aan dat die koningin in Holyroodhouse is.

In moderne tye word die paleis vir minstens ’n week van elke jaar deur die Britse monarg gebruik. Wyle koningin Elizabeth het die eerste week van elke somer hier deurgebring. In dié tyd is oudiënsies, onthale en tuinpartytjies gehou. Terwyl sy daar was, het die Skotse weergawe van die Britse koninklike vlag aan die vlagpaal gehang; op ander tye word die Skotse koninklike vlag vertoon. Tydens haar besoek het die Koninklike Boogskutterskompanjie haar seremoniële wag gevorm. Die Sleutelseremonie, waartydens die sleutels van Edinburg amptelik aan haar oorhandig is, is met haar aankoms gehou. By die paleis het die koningin die Skotse eerste minister aangestel.

Ander lede van die koningshuis, onder andere prinses Anne, gebruik ook soms die paleis.

In sy rol as amptelike koninklike woning was die paleis al die onthaalplek van verskeie wêreldleiers, soos Harald V van Noorweë in 1994, Margrethe II van Denemarke, François Mitterrand, Helmut Kohl, Nelson Mandela, Wladimir Poetin in 2003 en pous Benedictus XVI in 2010. Die Europese Raad het al hier vergader tydens Brittanje se presidentskap van die raad in 1992.

Die argitektuurhistorikus Dan Cruickshank het die paleis gekies as een van sy agt keuses vir die 2002-BBC-boek The Story of Britain's Best Buildings.

Die bewaarder van Holyroodhouse

’n Maatstaf van die belangrikheid van Holyroodhouse is die status van sy bewaarder, wat toesig oor die paleis hou in die afwesigheid van die monarg. Verskeie persone het die pos gevul tot in 1646, toe Karel I dit oorgedra het aan die 1ste Hertog van Hamilton en dit oorerflik gemaak het. Afstammelinge van die hertog beklee tot vandag toe die pos. Dit is een van die "Great Offices" in die koninklike huishouding in Skotland. Benewens sy eie adjunk, stel die bewaarder ook die magistraat van Holyroodhouse aan wat vir wet en orde op die terrein verantwoordelik is. Die konstabels van Holyroodhouse doen ook aan hom verantwoording.

Bibliografie

• Clarke, Deborah (2010). The Palace of Holyroodhouse: Official Souvenir Guide. Royal Collection Publications. ISBN 978-1-905686-01-8.
• Dunbar, John (1999). Scottish Royal Palaces. Tuckwell Press. ISBN 1-86232-042-X.
• Gallagher, Dennis (1998). "Holyrood Abbey: the disappearance of a monastery" (PDF). Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland. 128: 1079–1099.
• Laing, Henry (1867). "Queen Mary's Audience Chamber at Holyroodhouse" (PDF). Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland. 7: 381–384.
• McWilliam, Colin; Gifford, John; Walker, David (1984). Edinburgh. Pevsner Architectural Guides, The Buildings of Scotland. Penguin. ISBN 014071068-X.

Eksterne skakels

• Palace of Holyroodhouse Webtuiste van die Koninklike Versameling
• Koninklike wonings: Paleis van Holyroodhouse

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Holyrood-paleis.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia