Istwaeoons

Istwaeoons (ook genoem Weser-Ryn-Germaans) is 'n dialekgroep binne Wes-Germaans. Die Istwaeone was volgens Tacitus een van die drie Wes-Germaanse groepe of proto-stamme.

Verspreiding van Germaans

Verspreiding van die Germaanse kultuur in die Ystertydperk, omstreeks 500 - 60 v.C.

Met die Germane word 'n etnolinguïstiese versameling volkere en stamme aangedui wat rondom die begin van die huidige jaartelling 'n Germaanse taal gepraat het. Dit is volgens sommige outeurs primêr 'n taalkundige begrip. 'n Germaan was 'n spreker van 'n Germaanse taal. Die praktiese nut daarvan berus in elk geval nog altyd op die taalkundig tradisionele indeling van die taalgroep in Wes-Germaans, Noord-Germaans (beide takke nog bestaande) en Oos-Germaans (uitgestorwe). 'n Probleem met hierdie indeling is dat daar minder gelet word op die dialektiese afstamming van hierdie tale.

Die Germaanse tale behoort tot die Indo-Europese taalfamilie. Destyds het dit 'n gebied bestryk wat ongeveer strek van die Ryn in die weste tot verby die Wisła in die ooste, en van die Donau in die suide tot Skandinawië in die noorde. Omstreeks die vyfde eeu was naas die Noord-Germaanse stamme in Skandinawië die belangrikste volke op die kontinent die Wes-Germaanse Sakse, Franke, Jute en Angele; voorts die Oos-Germaanse Gote (Ostrogote sowel as Visigote), Boergondiërs en die Vandale.

Indelings van Wes-Germaans

Verspreiding van die primêre Germaanse groepe voor die Groot Volksverhuising

Tacitus beskryf in De origine et situ Germanorum drie groepe Germane, die Ingwaeone, Herminone en Istwaeone, wat volgens sommige navorsers die basis vorm van die dialektiese oorsprong van Wes-Germaanse tale:

» Ingwaeoons « (Noordsee-Germaans)

• →Engels
• →Skots
• →Fries
• →Nedersaksies
• →→Oos-Nederduits
• →→→Platduits

» Herminoons « (Elbe-Germaans)

• Hoogduits
• →Duits
• →→Jiddisj

» Istwaeoons « (Ryn-Weser-Germaans)

• Nederfrankies
• →Nederlands
• →→Afrikaans
• →Limburgs
• Moeselfrankies
• →Luxemburgs

Daar is teenswoordig geen algemeen aanvaarde indeling van die Germaanse tale nie. Vir Wes-Germaans is diverse stambome in omloop, waarby verskille tot uitdrukking kom wanneer mens kyk na die afstamming van die tale, of na die ontwikkeling. Nederlands, as afstammeling van Frankies, vind sy oorsprong in die Istwaeoniese dialekte van Wes-Germaans, waar Engels, Fries en Nedersaksies hul oorsprong vind in die Ingwaeonies, en Hoogduits in Herminonies.

Daar blyk egter ook ander maniere te wees om Wes-Germaanse tale te klassifiseer. Die teorie van die Duitse taalwetenskaplike Friedrich Maurer het baie instemming ontvang. Maurer gaan van vyf Germaanse taalgroepe uit:

• Noordsee-Germane (Friese, Angele, Sakse)
• Ryn-Weser-Germane (aan die riviere Weser en die Ryn: Franke, Hesse en andere)
• Elbe-Germane (aan die Elberivier: Alemanne, Bajuware, Lombarde)
• Noord-Germane (in Skandinawië)
• Oder-Weichsel-Germane (aan die riviere Oder en Weichsel)

Volgens hom is Nederduits en Hoogduits geen oeroue taaleenhede nie maar latere versmeltingsprodukte. Die begrippe Anglo-Fries en Wes-Germaans wys hy af.

Noordseegermaans

Die Noordseegermaanse of Ingweoonse tale is 'n groep sterk verwante Germaanse tale en streektale wat in die buurt van die Noordsee gepraat is. Hiertoe behoort Oudfries, Oudengels, Oudnederduits en in sommige opsigte ook Oudnederlands. Mens mag Oudnederlands nie met Oudnederfrankies vereenselwig nie omdat die westelike dialekte (Hollands, Wes-Vlaams) Noordseegermaans was (of daardeur beïnvloed is), seker in die tyd van Oudnederlands.

Oudfries en Oudengels vertoon binne die Noordseegermaanse tale 'n dermate sterk gelykenis, dat soms van 'n Anglo-Friese subgroep binne die Noordseegermaanse tale gepraat word.

Die teenswoordige Frankiese dialekgebied. Die dialekte wat van Nederfrankiese oorsprong is word in geel weergegee, die Middelfrankiese in groen en die Suid- en Oosfrankiese in blou.

Weser-Ryn-Germaans

Stroomgebied van die Weser

Frankies is 'n versamelnaam vir die Wes-Germaanse tale en Frankiese dialekte, gepraat deur die Franke. Die Franke was 'n Germaans volk wat vanaf omstreeks 200 langs die grens van die Romeinse Ryk aan die Ryn in die huidige Duitsland gewoon het, en later ook uitgebrei het oor die grootste deel van die noorde van Gallië. Die oudste verwysing na die Franke dateer uit die derde eeu en handel oor die vestiging van Frankiese groepe ten noordooste van die Ryn en die verdeling daarvan in twee groepe, die Saliese Franke en die Ripuariese Franke. Die Saliese Franke vestig hulself amptelik in 358 in Toksandrië. Hulle was afkomstig van die deel van Germanië wat ten ooste geleë was van die Yssel en Ryn. Die Ripuariese Franke het in die suide gewoon, op die hoogtes van Keulen rondom die oewers van die Ryn, waaraan hul naam ontleen is: die Latynse woord ripa beteken oewer.

Deur groot taalveranderinge het ook Frankies self verdeel in Nederfrankies, Middelfrankies, Suid-Frankies en Oos-Frankies. Die eerste groep het gelei tot Middelnederlands, die laaste drie behoort tot die Duitse dialekte:

1. Die Nederfrankiese taal met Nederlands, Afrikaans en hul dialekte
2. Die tale en dialekte van Wesmiddelduits (Middelfrankies)
3. Die Suid-Frankiese en Oos-Frankiese dialekte in die oorgangsgebied van die Middelduitse na die Hoogduitse taalgebied.

Taalkundiges verskil oor die vraag of daar werklik sprake van 'n Frankiese taalfamilie kan wees, aangesien daar nog geen bewyse gelewer is dat die huidige Frankiese tale en dialekte taalhistories ontwikkel het uit 'n gemeenskaplike Frankiese oorsprongstaal nie.

Sien ook

• Istwaeone
• Afrikaans
• Nederlands
• Vlaams