Jacobus Theron

Ds. Jacobus Andries Theron (17 September 1896 – Pretoria, 25 Oktober 1981) was ’n predikant in drie gemeentes van die Nederduitse Gereformeerde Kerk, maar hy is geskors in 1957, toe hy reeds 61 jaar oud was, ná ’n opspraakwekkende hofsaak en ’n kerklike tugverhoor weens ’n beweerde verhouding oor die kleurgrens.

Ds. J.A. Theron.

Ná sy skoolopleiding (die bronne sê nie waar nie) vertrek hy na die Universiteit van Stellenbosch waar hy die B.A.-graad verwerf. Hierna studeer hy verder aan die Teologiese Seminarium op Stellenbosch, waar hy einde 1925 as predikant gelegitimeer word. Aan die Kweekskool het hy onderrig ontvang by professore Adriaan Moorrees, John du Plessis, B.B. Keet en E.E. van Rooyen.

Machadodorp

Die eerste NG kerkie op Machadodorp waarin ds. Theron aanvanklik die Woord moes bedien.

Die kerkgebou op Machadodorp, ingewy tydens ds. Theron se dienstyd op 30 Maart 1928 en ontwerp deur Gerard Moerdyk.

Ná sy studie ontvang hy ’n beroep na die Machadadorp, waar hy op 10 April 1926 ontvang en met handoplegging bevestig word. In sy eerste gemeente werk hy 18 jaar lank. Onder sy leiding bou die gemeente hul kerkgebou, wat vandag nog ’n sieraad is. Onder ds. Theron se leiding is die kerkgebou, ontwerp deur die vermaarde argitek van onder meer die Voortrekkermonument, Gerard Moerdyk, op 30 Maart 1926 ingewy. Dit het £13 800 maar die gemeente het vooraf genoeg geld ingesamel om dit sonder skuld in gebruik te neem.

Mafeking

Ná die vertrek van ds J.P. Strümpfer is die eerste twee beroepe onsuksesvol, nadat ds J.F. Kelber (Florida) en dr. A.E.F. Bosman (Heidelberg, Tvl.) nie geroepe gevoel het om na Mafeking (soos dit toe nog geskryf is) te gaan nie. Tydens 'n vergadering op 11 Maart 1944 is ds. Theron beroep en het hy die beroep aangeneem. Sy naam was met die eerste beroep al op die groslys, wat hom toe 'n volstrekte meerderheid gegee het. Hy is in die naweek van 12 en 13 Mei 1944 op Mafeking ontvang en bevestig. In teenstelling met wat later op Barkly-Oos sou gebeur, is daar in die notuleboek van Mafeking geen aanduiding dat daar spanning tussen leraar en gemeentelede tydens sy dienstyd was nie.

Barkly-Oos

Ds. Theron is in die naweek van 30 Augustus 1947 in die NG gemeente Barkly-Oos bevestig. In 1950 het ontevredenheid met die leraar in dié gemeente ontstaan. Sommige lidmate wou selfs nie meer hul dankoffer bydra nie. In Mei 1951 het die kerkraad ’n kommissie van vier lede benoem om die beswaardes te ontmoet en te probeer om die moeilikheid uit die weg te ruim. Drie het kort daarna verskyn, maar geweier om hul klagtes te lug terwyl ds. Theron in die voorsitterstoel sit. Toe was dit duidelik hul besware was teen die leraar gemik.

In 1951 het ’n hele paar kerkraadslede bedank en daarna D.M.C. Greyvenstein in September 1962 as skriba weens ’n ernstige meningsverskil met ds. Theron. Die kerkraad het aan die beswaardes voorgestel dat hulle twee onpartydige predikante vra om oor te kom om die geskil te besleg. Die beswaardes was nie daarvoor te vind nie en eis die leraar se bedanking. Die kerkraad kon nie aan dié eis voldoen nie, maar neem in November 1952 die volgende besluit: "Aangesien die welsyn van die kerk en die hel van sy lede nie bevorder kan word deur die ontevredenheid langer toe te laat nie, en aangesien die ontevrede lidmate tot nog toe geweier het om met die ring en die kerkraad saam te werk en vrede te bewerkstellig, en nou al meer as twee jaar vortgaan om die bediening van Gods Woord en van die heilige sakramente te verag, en tweedrag in die gemeente te saai – so besluit die eerw. kerkraad om andermaal ’n skrywe aan die ontevredenes te rig om hulle ernstig in die Naam van die Here te vermaan om tog nie langer so onversoenlik te wees nie en nie in ontevredenheid te leef en die bediening van die Woord en die Nagmaal te verontagsaam nie. As hulle op die verkeerde weg volhou, sal daar vir die kerkraad net een ding oorbly om te doen en dit is om die kerktug toe te pas."

Nietemin het die ontevredenheid, teen die persoon van ds. Theron, net ál meer toegeneem; die beswaardes was weliswaar onversoenlik, maar blykbaar het die leraar ook nie altyd taktvol en verstandig teenoor hulle opgetree nie. Die sterk bewoorde besluit het geen uitwerking gehad nie en so moes die kerkraad weer ’n kommissie benoem om met hulle onderhandel. Intussen het nog kerkraadslede bedank. Die ontevredenheid het geestelike sowel as stoflike skade aangerig, want terwyl die lidmaattal weens die ontvolking van die platteland geleidelik gedaal het, was daar lidmate wat hul dankoffers teruggehou het soda die afname in die gemeente se inkomste des te groter was. Die ontevredenes het so lank reeds niks bygedra nie, dat hulle nie meer by die lidmaattal gereken is nie, wat gevolglik toe op net 558 gestaan het, vergeleke met die NG Kerk-jaarboek se amptelike syfer van 620 vir sy 1952-uitgawe.

In 1952 het twee lede van die Ringskommissie Barkly-Oos besoek om die aanklag van twee ontevrede lidmate aan te hoor. Hulle het dit blykbaar reggekry om dié lidmate se griewe by te lê. Maar in Maart 1957 was daar steeds lidmate wat "ontevrede" en "onvergenoegd" was, luidens die kerkraadsnotule. Tog is die diakens gevra om steeds by hulle aan te klop vir hul dankoffer. Die ontevredenheid het toe al ses jaar voortgeduur en die gemeente groot skade berokken. Asof dit nie erg genoeg was nie, tref ’n opspraakwekkende hofsaak die gemeente waarin ’n ernstige aanklag teen ds. Theron ingebring is. Dié aanklag was so ernstig dat ds. A.P. Smit in sy uiters volledige eeufeesgedenkboek van Barkly-Oos se NG gemeente, 1873–1973, getiteld Ligglans oor die berge, glad nie laat blyk wat dit was nie. Ook verskyn daarin nóg ’n foto nóg ’n lewenskets van ds. Theron, terwyl dit met al die ander leraars die geval is. Eers in 1992 in Genade by die plek van klippe. Ned Geref Gemeente Mafikeng, 1892–1992 laat dr. Gerdrie van der Merwe die aap uit die mou wanneer hy skryf: "Die Ring van Burgersdorp hanteer op 3–4 Desember 1957 die tugsaak waar d.s. J.A. Theron weens 'n beweerde verhouding oor die kleurgrens as predikant geskors word."

Nadat die Ringskommissie ds. Theron op 23 September 1957 voorlopig geskors het, is die saak in die hande van die ringsvoorsitter gelaat, wat die Ring van Burgersdorp vir ’n buitengewone vergadering op Barkly-Oos op 3 Desember 1957 byeengeroep het. Hierdie vergadering het sy skorsing op 4 Desember bekragtig en sou by die Sinode aanbeveel dat hy geskors word as predikant. Ds. Theron het op 14 Maart 1958 na die Sinode geappelleer, maar dié liggaam het op sy vergadering van 1961 die appèl van die hand gewys en hom geskors as leraar van die NG Kerk in Suid-Afrika. Hierdie gebeure het wyd opspraak veroorsaak en die groot skok het die gemeente en kerkraad verslae gelaat. In dié donker tyd moes ds. B.H. Visser van Rossville die gemeente as konsulent bystaan.

Ná sy skorsing

Ds. Theron en sy vrou verhuis na Pretoria waar hy op 25 Oktober 1981 in die ouderdom van 85 jaar oorlede.

Bronne

• Olivier, ds. P.L. (samesteller) (1952) Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (af) Smit, ds. A.P. 1973. Ligglans oor die berge. Eeufeesgedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerk en gemeenskap, Barkly-Oos, 1873–1973. Barkly-Oos: NG Kerkraad.